Του Μενέλαου Κ. Λυγνού Μαιευτήρα Χειρουργού Γυναικολόγου
Υπογόνιμο θεωρείται ένα ζευγάρι, που μετά από επαφές χωρίς προφύλαξη για περισσότερο από ένα έτος, δεν έχει επιτύχει σύλληψη και αφορά το 10% με 15% των ζευγαριών αναπαραγωγικής ηλικίας.
Στο ένα τρίτο των υπογόνιμων ζευγαριών η ανδρική υπογονιμότητα αποτελεί τη μοναδική αιτία υπογονιμότητας, ενώ σε ένα ποσοστό περίπου 10% των υπογόνιμων ζευγαριών η ανδρική υπογονιμότητα συνυπάρχει με παράγοντες γυναικείας υπογονιμότητας.
Οποιαδήποτε διατάραξη του μηχανισμού παραγωγής σπέρματος ή αλλοίωση των οδών εκσπερμάτωσης, μπορεί να οδηγήσει στην ανδρική υπογονιμότητα.
Για να γίνουν κατανοητές οι αιτίες, που οδηγούν στην ανδρική υπογονιμότητα, θα ήταν χρήσιμο να περιγραφεί σε αδρές γραμμές η διαδικασία παραγωγής σπερματοζωαρίων.
Ορμόνες, που εκκρίνονται από τον εγκέφαλο, δρουν πάνω στους όρχεις, όπου και παράγονται και ωριμάζουν τα σπερματοζωάρια. Η διαδικασία παραγωγής και ωρίμανσης των σπερματοζωαρίων διαρκεί περίπου 70 ημέρες.
Ο άνδρας παράγει συνεχώς σπερματοζωάρια καθ’ όλη τη ζωή του από την εφηβεία και μετά, κάτοι υπάρχουν υποψίες πως η προχωρημένη ηλικία έχει επιπτώσεις στην ποιότητα των παραγόμενων σπερματοζωαρίων.
Κατά την εκσπερμάτωση το σπέρμα, που περιέχει τα σπερματοζωάρια, οδηγείται μέσω κάποιων πόρων (μικρών σωλήνων δηλαδή) στην ουρήθρα και από εκεί εξέρχεται.
Από τον αριθμό, τη μορφολογία και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων, που περιέχονται στο σπέρμα εξαρτάται η γονιμότητα στον άνδρα.
Την αφετηρία στη διερεύνηση της ανδρικής υπογονιμότητας αποτελεί το σπερμοδιάγραμμα, που είναι μια φθηνή και μη επεμβατική εξέταση, που μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για την γονιμότητα στον άνδρα.
Από το αναφερόμενο ιστορικό του άνδρα και από την κλινική εξέταση καθορίζεται η περαιτέρω διερεύνηση της ανδρικής υπογονιμότητας.
Η διερεύνηση αυτή μπορεί να περιλαμβάνει λήψη αίματος, για εξακρίβωση ενδοκρινολογικών προβλημάτων και έλεγχο καρυοτύπου, για εξακρίβωση γενετικών ατελειών, καθώς και καλλιέργεια σπέρματος, προς διαπίστωση λοιμώξεων.
Η ανδρική υπογονιμότητα μπορεί να οφείλεται σε μειωμένη παραγωγή σπερματοζωαρίων.
Προβλήματα, που μπορούν να οδηγήσουν στην μειωμένη παραγωγή σπερματοζωαρίων μπορεί να είναι ενδοκρινολογικά, όπως παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα ή λοιμώξεις, όπως είναι τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.
Άλλα αίτια, που προκαλούν ανωμαλίες στην παραγωγή σπερματοζωαρίων είναι γενετικά (σύνδρομο Klinefelter και απώλειες τμήματος του χρωμοσώματος Υ) καθώς και η χημειοθεραπεία, η ακτινοθεραπεία, κάποιες φαρμακευτικές αγωγές και η κιρσοκήλη (διόγκωση αγγείων μέσα στους όρχεις).
Υπάρχουν και περιπτώσεις ελλιπούς παραγωγής σπερματοζωαρίων, των οποίων τα αίτια δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν.
Σε μερικές περιπτώσεις η ανδρική υπογονιμότητα προκαλείται όχι από τη μειωμένη παραγωγή σπέρματος στους όρχεις, αφού αυτοί παράγουν σπέρμα φυσιολογικό σε ποσότητα και στα ποιοτικά του χαρακτηριστικά, αλλά υπάρχει εμπόδιο κατά μήκος των πόρων δια των οποίων το σπέρμα διέρχεται κατά την εκσπερμάτωση.
Η πιο συνηθισμένη περίπτωση παρεμπόδισης της εξόδου του σπέρματος είναι η βαζεκτομή, δηλαδή η χειρουγρική εκτομή τμήματος των πόρων αυτών, στα πλαίσια αντρικής στειροποίησης, ώστε να επιτευχθεί αντισύλληψη.
Οι πόροι, δια των οποίων διέρχεται το σπέρμα, είναι ανύπαρκτοι σε φορείς κυστικής ίνωσης, η οποία είναι μία κληρονομική πάθηση.
Επίσης, η οδός, δια της οποίας διέρχεται το σπέρμα, μπορεί να διακοπεί και σε διάφορες λοιμώξεις.
Η ανδρική υπογονιμότητα προκαλείται και όταν υπάρχει στυτική δυσλειτουργία, η οποία μπορεί να έχει ψυχοσωματικό, ενδοκρινολογικό ή αγγειακό υπόβαθρο ή αδυναμία εκσπερμάτωσης, η οποία επίσης μπορεί να έχει ψυχοσωματικό υπόβαθρο, ενώ μπορεί να εμφανισθεί και μετά από χειρουργικές επεμβάσεις ή χορήγηση συγκεκριμένης φαρμακευτικής αγωγής.
Η θεραπεία της ανδρικής υπογονιμότητας εξαρτάται από το αίτιο, που την προκαλεί.
Η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή σε περιπτώσεις ενδοκρινολογικών παθήσεων έχει κατά περίπτωση ικανοποιητικά ποσοστά επιτυχίας.
Ειδικά σε ό,τι αφορά τις παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα, η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής φαίνεται πως είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική.
Όταν η ανδρική υπογονιμότητα συνυπάρχει με λοιμώξεις, η θεραπεία αυτών με την κατάλληλη αγωγή, είναι συνήθως αρκετή για την αποκατάσταση της γονιμότητας.
Σε επιλεγμένες περιπτώσεις κιρσοκήλης, φαίνεται, πως η χειρουργική αποκατάσταση του προβλήματος, έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην παραγωγή σπέρματοζωαρίων. Έτσι επιτυγχάνεται αναστροφή της ανδρικής υπογονιμότητας στις περιπτώσεις αυτές.
Ο συνδυασμός εξωσωματικής γονιμοποίησης και ενδοκυτοπλασμικής έγχυσης σπέρματος (Intracytoplasmic sperm injection – ICSI) αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες για τεκνοποίηση σε ζευγάρια με ανδρική υπογονιμότητα, η οποία οφείλεται σε γενετικά καθορισμένη ελλιπή παραγωγή σπερματοζωαρίων.
Σημαντικά χαμηλή ή και καθόλου παραγωγή σπερματοζωαρίων έχουμε στο Σύνδρομο Kleinefelter και σε περιπτώσεις απώλειας τμήματος του Χρωμοσώματος Υ. Στις περιπτώσεις αυτές το σπέρμα, που συλλέγεται μετά την εκσπερμάτωση, δεν περιέχει καθόλου σπερματοζωάρια ή ο αριθμός τους είναι εξαιρετικά χαμηλός.
Έτσι η συλλογή των απαραίτητων σπερματοζωαρίων για την εξωσωματική γονιμοποίηση μπορεί να γίνει με μία μικροχειουργική επέμβαση στους όρχεις.
Η λήψη σπερματοζωαρίων με μικροχειρουργική επέμβαση στους όρχεις γίνεται και όταν υπάρχει εμπόδιο στους πόρους, που οδηγούν το σπέρμα από τους όρχεις στην ουρήθρα.
Τέτοιες περιπτώσεις είναι η βαζεκτομή και οι φορείς κυστικής ίνωσης.
Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε πως σε περιπτώσεις γνωστών γενετικών προβλημάτων, όπως το σύνδρομο Kleinefelter, η απώλεια τμήματος του χρωμοσώματος Υ και στους φορείς κυστικής ίνωσης, συστήνεται η εξωσωματική γονιμοποίηση να συνδυαστεί με προεμφυτευτικό γενετικό έλεγχο (preimplantation genetic diagnosis – PGD).
Στο πλαίσιο του ελέγχου αυτού τα έμβρυα, που προκύπτουν από την εξωσωματική γονιμοποίηση των ωαρίων, ελέγχονται ως προς το γενετικό τους υλικό και επιλέγονται να εμφυτευθούν μόνον έμβρυα με φυσιολογικό γενετικό υλικό.
Υπάρχουν και περιβαλλοντικοί παράγοντες, που μπορούν να προκαλέσουν ανδρική υπογονιμότητα.
Στους παράγοντες αυτούς συμπερλιλαμβάνεται η παρατεταμένη επαγγελματική έκθεση χωρίς την κατάλληλη προστασία σε βιομηχανικές χημικές ουσίες, όπως είναι τα εντομοκτόνα και τα παρασιτοκτόνα.
Άλλος τέτοιος περιβαλλοντικός παράγων είναι η κατάπωση ή η εισπνοή σωματιδίων βαρέων μετάλλων και κυρίως μολύβδου. Για το λόγο αυτό σήμερα έχει περιορισθεί σε μεγάλο βαθμό η χρήση μολύβδου σε μπογιές, καύσιμα και κονσέρβες, ενώ αντικαθίστανται και οι παλαιότεροι μολύβδινοι σωλήνες ύδρευσης.
Η παραγωγή σπερματοζωαρίων μπορεί να παρουσιάσει αναστρέψιμη κάμψη και μετά από υπερθέρμανση των όρχεων. Η αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων, μπορεί να προκληθεί από τη χρήση σάουνας ή τη χρήση φορητού ηλεκτρονικού υπολογιστή, ο οποίος τοποθετείται για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα στα πόδια.
Η ανδρική υπογονιμότητα μπορεί να προκληθεί και από τον τρόπο ζωής.
Συγκεκριμένα, η παραγωγή σπερματοζωαρίων επηρεάζεται αρνητικά από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών και αναβολικών καθώς και από την υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος και το κάπνισμα.
Επιπροσθέτως, αρνητικές επιπτώσεις στην γονιμότητα του άνδρα έχει και το άγχος και η παχυσαρκία.
Τέλος, φαίνεται πως η ποδηλασία και η ιππασιά, επειδή αυξάνουν την πίεση στην περιοχή πίσω από το όσχεο (περίνεο), δημιουργούν προβλήματα στην παραγωγή σπερματοζωαρίων, ειδικά σε περιπτώσεις, που ο εξοπλισμός δεν είναι κατάλληλα ρυθμισμένος στο σωματότυπο του αθλητή.
Επομένως, η ανδρική υπογονιμότητα είναι ένα πρόβλημα με ποικίλα αίτια.
Σήμερα υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες, ενώ μερικές φορές απαιτείται και η μεταβολη του τρόπου ζωής.
(1).jpg)
Δρ. ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
E-mail: care@eleftheia.gr