Γιατί η κρίση τρελαίνει κόσμο και κοσμάκη;

15.05.2014 | 06:00

Σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των Ελλήνων έχει επιφέρει η κρίση. Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί είναι ότι στην χώρα μας τα ποσοστά της κατάθλιψης έχουν αυξηθεί κατά 50% από το 2011 έως το 2013. Την ίδια στιγμή οι εκθέσεις από την Ελληνική Στατιστική Αρχή σοκάρουν αφού έχουν καταγράψει αύξηση 35% περίπου των αυτοκτονιών σε εθνικό επίπεδο το 2012 σε σχέση με το 2008. Γιατί όμως η κρίση τρελαίνει κόσμο και κοσμάκη; Ποιες κατηγορίες πληθυσμού είναι πιο ευάλωτοι; Τα παιδιά πως βιώνουν την κρίση; Απαντήσεις στο επιστημονικό άρθρο που ακολουθεί.

Της Χριστίνας Ι. Μπουντούρη

Γενικού – Οικογενειακού Ιατρού

Η υγεία είναι η κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας. Συνεπώς η ψυχική υγεία δε χαρακτηρίζεται μόνο από την απουσία ψυχικών διαταραχών.

Είναι μια κατάσταση ευημερίας στην οποία το άτομο συμμετέχει σε παραγωγικές δραστηριότητες, δημιουργεί δεσμούς με άλλους ανθρώπους, προσαρμόζεται στις αλλαγές και αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες.

Η οικονομική ύφεση επηρεάζει αρνητικά τη ψυχική υγεία του πληθυσμού, καθώς η ανεργία, η μείωση του εισοδήματος, η εξαθλίωση και οι διαταραχές στις σχέσεις της οικογένειας είναι πιθανό να συμβάλουν ή να επισπεύσουν την εμφάνιση ποικίλων ψυχικών διαταραχών.

Οι ψυχικές διαταραχές είναι καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από αλλαγές στη σκέψη, στη διάθεση ή στη συμπεριφορά (ή και συνδυασμό αυτών) που συνδέονται με αγωνία ή/και διαταραχή της λειτουργικότητας του ατόμου. Η κατάθλιψη και οι αυτοκτονίες αποτελούν τις σημαντικότερες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη ψυχική υγεία.

Συγκεκριμένα στην Ελλάδα τα ποσοστά της κατάθλιψης έχουν αυξηθεί κατά 50% από το 2011 έως το 2013. Παράγοντες κινδύνου αποτελούν το γυναικείο φύλο, οι ηλικίες 35-44 και 55-64 ετών, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, το χαμηλό εισόδημα (έως 400 ευρώ) και η ανεργία. Οι εκθέσεις από την Ελληνική Στατιστική Αρχή έχουν καταγράψει αύξηση 35% περίπου των αυτοκτονιών σε εθνικό επίπεδο το 2012 σε σχέση με το 2008.

Η έρευνα έδειξε ότι οι αυτοκτονίες των αντρών αυξάνονται κατά τη διάρκεια της κρίσης ενώ των γυναικών μειώνονται. Ο πρώτος παράγοντας που σχετίζεται με την αύξηση του ποσοστού των αυτοκτονιών είναι η ανεργία. Ακολουθεί , ιδίως στους άντρες, η καθυστέρηση αποπληρωμής των δόσεων των δανείων. Επιπλέον, μεταξύ του 2009 και του 2011 υπήρξε μια σημαντική αύξηση στον αυτοκτονικό ιδεασμό και στις απόπειρες αυτοκτονίας κατά 36%.

Τα υψηλά χρέη αποτελούν σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών. Σχεδόν το 50% των ενηλίκων με χρέη εμφανίζει κάποια ψυχική διαταραχή και εκτιμάται ότι όσο υψηλοτέρα είναι τα χρέη τόσο πιο πιθανό είναι να εμφανιστεί κάποια διαταραχή. Οι άνθρωποι με χρέη έχουν δύο έως τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη συγκριτικά με τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Η ανεργία προκαλεί μείωση του εισοδήματος και εξάλειψη των μη οικονομικών οφελών, όπως η κοινωνική θέση, η αυτοεκτίμηση και η σωματική και πνευματική δραστηριότητα. Οι κύριες συνέπειες αυτών των απωλειών στη ψυχική υγεία είναι το άγχος, η κατάθλιψη, η κατάχρηση αλκοόλ και οι αυτοκτονίες.

Ο σχετικός κίνδυνος σε νέους ηλικίας 15-24 ετών να εμφανίσουν ψυχικές διαταραχές μετά την απώλεια της θέσεως εργασίας είναι 51% υψηλότερος σε σύγκριση με όσους δεν βιώνουν την ανεργία.

Μελέτες που έχουν γίνει σε κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δείχνουν ότι για κάθε αύξηση 1% του ποσοστού της ανεργίας σημειώνεται αντίστοιχη αύξηση 0,8% των αυτοκτονιών σε άτομα ηλικίας κάτω των 65 ετών. Τα ευρήματα αυτά υποστηρίζουν την υπόθεση ότι η ανεργία δεν συσχετίζεται απλά με την ψυχική δυσφορία αλλά ουσιαστικά την προκαλεί.

Η απώλεια της εργασίας δεν είναι όμως η μοναδική πηγή άγχους κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Εξίσου αγχωτική είναι η κατάσταση για όσους συνεχίζουν να δουλεύουν καθώς οι επιλογές στενεύουν, κυριαρχεί ο φόβος ότι θα χάσουν τη δουλειά τους και αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες.

Η εργασιακή ανασφάλεια περιλαμβάνει συνήθως τα συναισθήματα του φόβου, του άγχους, του θυμού και της απογοήτευσης και συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ψυχικών διαταραχών κατά 33%.

Ίσως η πιο σημαντική παράμετρος είναι ο τρόπος που επηρεάζει η κρίση τα παιδιά. Η φτώχεια στα παιδιά έχει αρνητικά αποτελέσματα γιατί επηρεάζει τη συναισθηματική, σωματική και γνωστική τους ανάπτυξη και τα αποτελέσματα αυτά μπορεί να είναι δια βίου.

Σύμφωνα με μελέτες πολλές οι ψυχικές διαταραχές κάνουν την εμφάνισή τους κατά την πρώιμη εφηβεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μία μελέτη που έγινε στη Φιλανδία, η οποία βίωσε μια σοβαρή οικονομική ύφεση στις αρχές της δεκαετίας του 1990.

Τα στοιχεία της έρευνας δείχνουν ότι από αυτούς που γεννήθηκαν το 1987 ένας στους τέσσερις είχε διαπράξει σοβαρό ποινικό αδίκημα και ένας στους πέντε είχε λάβει ψυχιατρική φροντίδα μέχρι την ηλικία των 21 ετών.