Γιατί ο εγκέφαλος δεν αισθάνεται πόνο

Όλοι γνωρίζουμε πώς είναι ένας πονοκέφαλος. Είτε από το μεθύσι το προηγούμενο βράδυ, είτε από το να κοιτάμε για ώρες μια οθόνη ή ακόμα και από την βιαστική κατανάλωση παγωτού, ο περιστασιακός πόνος στο κεφάλι είναι κάτι γνωστό σε όλους μας.

Στην πιο σοβαρή τους κατάσταση, διαταραχές όπως η ημικρανία και οι αθροιστικοί πονοκέφαλοι μπορεί να είναι πολύ σοβαρές και εξουθενωτικές. Πώς είναι όμως όλα αυτά δυνατά, όταν ο ίδιος ο εγκέφαλος -ως όργανο- δεν μπορεί να νιώσει πόνο;

Πόνος στον εγκέφαλο

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα σύμπλεγμα διαφορετικών ιστών και τύπων κυττάρων, από τους απανταχού νευρώνες μέχρι τα αστροκύτταρα (κύτταρα με σχήμα αστεριού). Ένα πράγμα που του λείπει, ωστόσο, είναι οι υποδοχείς πόνου.

Βέβαια κάποιος μπορεί υποστηρίξει ότι σαφώς και ο εγκέφαλος μπορεί να αισθανθεί πόνο, με την έννοια ότι ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορούμε να αντιληφθούμε τον πόνο οπουδήποτε στο σώμα μας είναι ακριβώς επειδή ο εγκέφαλος καταγράφει την αίσθηση ως κακή. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά αυτό για το οποίο μιλάμε εδώ είναι ο καθαυτός ο εγκεφαλικός ιστός. Είτε το πιστεύετε είτε όχι, αν κάποιος τρυπήσει απευθείας τον εγκέφαλό σας, δεν θα νιώσετε πόνο.

Υπάρχουν αποδείξεις γι’ αυτό, όπως εξήγησε ο δρ. Nish Manek στο BBC Science Focus: “Αυτό έχει αποδειχθεί σε νευροχειρουργικές επεμβάσεις, στις οποίες η διέγερση του καθαυτού του εγκεφαλικού ιστού σε ασθενείς που είναι ξύπνιοι δεν προκάλεσε πόνο”.

Η χειρουργική επέμβαση εγκεφάλου σε ασθενή που είναι ξύπνιος είναι πιο συχνή από ό,τι νομίζετε. Επιτρέπει στους γιατρούς να παρακολουθούν άμεσα τις αντιδράσεις και ικανότητες ενός ασθενούς (όπως το να μιλάει ή να παίζει ένα μουσικό όργανο) κατά τη διάρκεια διαδικασιών όπως η αφαίρεση όγκων. Σκοπός είναι να διασφαλιστεί ότι η επέμβαση δεν προκαλεί περιττή βλάβη σε υγιείς περιοχές του εγκεφαλικού ιστού. Όλο αυτό γίνεται εφικτό, ακριβώς επειδή ο ασθενής δεν αισθάνεται πόνο από την επέμβαση στο καθαυτό όργανο: τον εγκέφαλο.

Υποδοχείς πόνου

Στο υπόλοιπο σώμα, υπάρχουν ειδικοί τύποι αισθητηριακών υποδοχέων που ονομάζονται υποδοχείς πόνου των οποίων η δουλειά είναι να ειδοποιούν το κεντρικό νευρικό σύστημα για επιβλαβή ερεθίσματα. Υπάρχουν διάφοροι διαφορετικοί τύποι, οι οποίοι μπορούν να ανιχνεύσουν τα πάντα: από την αυξημένη θερμότητα (π.χ. όταν νιώθουμε κάψιμο) μέχρι συγκεκριμένες χημικές υπογραφές (όπως η καψαϊκίνη), την πίεση, ακόμη και την εσωτερική βλάβη στο σώμα.

Υπεύθυνοι για αυτήν την πληροφόρηση είναι οι υποδοχείς πόνου. Η εξαιρετικά γρήγορη μετάδοση του μηνύματος “αυτό είναι καυτό” στον εγκέφαλο είναι αυτό που κάνει τους μύες σας να συσπώνται απότομα και να τραβάτε το χέρι σας από τη πηγή θερμότητας για να μην το βλάψετε.

Ο ίδιος ο εγκέφαλος όμως, ως όργανο, δεν έχει υποδοχείς πόνου. Επομένως δεν υπάρχει τίποτα που να τον ειδοποιεί για το χέρι του χειρουργού που τον τρυπάει ή του κόβει κομμάτια, όπως ένας όγκος.

Και πώς εξηγούνται οι πονοκέφαλοι;

Χρησιμοποιούμε τον όρο “πονοκέφαλος” με μεγάλη ευκολία. Περιγράφουμε με αυτόν τον πόνο που αισθανόμαστε στη γενική περιοχή του κεφαλιού/του προσώπου/του άνω αυχένα. Αλλά δεν είναι όλοι οι πονοκέφαλοι το ίδιο. Η κατανόηση των διαφορετικών τύπων μπορεί να βοηθήσει στην εξήγηση της προέλευσής τους.

Αφυδάτωση

Ο πονοκέφαλος είναι ένα από τα πιο κοινά συμπτώματα του μεθυσιού. Ένας από τους κύριους ένοχους πιστεύεται ότι είναι η αφυδάτωση. Αν δεν πίνετε αρκετό νερό γενικά, ειδικά όταν ο καιρός είναι πιο ζεστός, είναι πολύ πιθανό να νιώθετε πονοκεφάλους.

Δεν υπάρχει επιστημονική συναίνεση για την ακριβή αιτία των πονοκεφάλων αφυδάτωσης. Είναι πιθανό ότι η κίνηση του υγρού έξω από τον εγκέφαλο καθώς το σώμα προσπαθεί να επανορθώσει την εσωτερική του ισορροπία μπορεί να ασκεί πίεση στις μήνιγγες (τα στρώματα μεμβράνης μεταξύ του εγκεφάλου και του κρανίου). Σε αντίθεση με τον ίδιο τον εγκέφαλο, οι μήνιγγες έχουν υποδοχείς πόνου, εξ ου και ο πονοκέφαλος. Παρεμπιπτόντως, αυτός είναι και ο λόγος που η μηνιγγίτιδα (βακτηριακές, ιογενείς, παρασιτικές ή μυκητιασικές λοιμώξεις των μηνίγγων) έχει συχνά έναν σοβαρό πονοκέφαλο ως ένα από τα κύρια συμπτώματα.

Εάν η αιτία ενός πονοκεφάλου είναι η αφυδάτωση, η καλύτερη λύση είναι να πιείτε νερό.

Πονοκέφαλος τάσης

Ένας άλλος πολύ κοινός τύπος πονοκεφάλου είναι ο πονοκέφαλος τάσης, που συχνά προκαλείται από στρες ή προβλήματα ύπνου. Εάν έχετε σηκωθεί ποτέ από το γραφείο σας μετά από ώρες που ασχολείστε με μια εργασία, πιθανότατα είστε εξοικειωμένοι με τους πονοκεφάλους τάσης. Ο πόνος σε αυτή την περίπτωση προέρχεται από τους μύες του προσώπου και του λαιμού, οι οποίοι πιθανώς έχουν “κλειδώσει” σε μια θέση επί ώρα και ασκούν πίεση στο κεφάλι. Ο πονοκέφαλος τάσης μπορεί να ανακουφιστεί με μασάζ ή και με απλά παυσίπονα χωρίς ιατρική συνταγή.

Εάν ξυπνάτε με πόνο στον αυχένα, ίσως χρειαστεί να αλλάξετε τον τύπο του μαξιλαριού που ξαπλώνεται όταν κοιμάστε. Οι πονοκέφαλοι το πρωί μπορεί επίσης να είναι ένα σημάδι ότι τρίζετε τα δόντια σας στον ύπνο σας, μια κοινή πάθηση που ονομάζεται βρουξισμός, την οποία αξίζει να συζητήσετε με τον οδοντίατρό σας.

“Πάγωμα εγκεφάλου”

Οι πονοκέφαλοι από κάτι παγωμένο (όπως νερό, ρόφημα, παγωτό κ.α.) ονομάζονται και “πάγωμα εγκεφάλου”. Ευτυχώς δεν έχουν καμία σχέση με την μείωση της θερμοκρασίας του εγκεφάλου, κάτι που πιθανότατα δεν θα είχε καλό τέλος! Πιθανότατα τα αιμοφόρα αγγεία στο πίσω μέρος του λαιμού συστέλλονται γρήγορα όταν έρχονται απότομα αντιμέτωπα με κάτι παγωμένο, προτού διασταλούν αργά και πάλι καθώς η θερμοκρασία επανέρχεται στο φυσιολογικό. Αυτή η φυσική συμπεριφορά των αιμοφόρων αγγείων μπορεί να προκαλέσει μια απόκριση πόνου στα γύρω νεύρα.

Ημικρανία

Η ημικρανία είναι ένας ακόμα όρος που χρησιμοποιείται συχνά. Αυτή η διαταραχή διαφέρει από τον κανονικό πονοκέφαλο. Μάλιστα, ορισμένοι πάσχοντες από ημικρανία δεν αισθάνονται καθόλου πόνο.

Σε όσους πάντως συμβαίνει, ο πόνος από ημκρανία είναι συνήθως πολύ έντονος και περιορίζεται στην μία πλευρά του κεφαλιού. Συχνά συνοδεύεται από άλλα δυσάρεστα συμπτώματα, όπως ναυτία και ευαισθησία στο φως, και μπορεί να διαρκέσει αρκετές ώρες κάθε φορά.

Μερικοί ασθενείς θα εμφανίσουν άλλα νευρολογικά συμπτώματα, με ή χωρίς πόνο, τα οποία συλλογικά ορίζονται “αύρα ημικρανίας”. Αυτά μπορεί να είναι οπτικά (περίεργα σχήματα ή φώτα) ή ακόμα και προσωρινή απώλεια όρασης ή μπορεί να επηρεάσουν τη γλώσσα και την κίνηση.

Αθροιστικοί πονοκέφαλοι

Οι αθροιστικοί πονοκέφαλοι είναι ευτυχώς σπάνιοι, αλλά προκαλούν βασανιστικό, ξαφνικό πόνο σε μία πλευρά του κεφαλιού. Ο πόνος συχνά εντοπίζεται γύρω από το μάτι και μπορεί επίσης να υπάρχουν συμπτώματα όπως μικρότερη κόρη οφθαλμού ή πεσμένο ή πρησμένο βλέφαρο.

Οι κρίσεις συνήθως διαρκούν από 15 λεπτά έως 3 ώρες και μπορεί να συμβούν πολλές φορές την ημέρα, με περιόδους συχνών κρίσεων που ακολουθούνται από περιόδους ύφεσης για μήνες ή και χρόνια.

Και πάλι, η υποκείμενη αιτία των αθροιστικών πονοκεφάλων δεν είναι γνωστή. Τα τυπικά φάρμακα για τον πόνο δεν είναι επίσης αποτελεσματικά, αλλά υπάρχουν μερικά άλλα φάρμακα και επίσης ένας τύπος οξυγονοθεραπείας που μπορούν να βοηθήσουν.

Αυτό καλύπτει πολλούς από τους κοινούς τύπους πονοκεφάλων. Όπως είδαμε, υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να προκαλέσουν πόνο στο κεφάλι και πολλά άλλα που μένει να ανακαλύψουν οι επιστήμονες για τις πιο σοβαρές και σπάνιες αιτίες.

Ένα πράγμα είναι σίγουρο όμως: ο πονοκέφαλος σίγουρα δεν είναι αποτέλεσμα πόνου στον εγκέφαλο.

Πηγές: https://www.iflscience.com, https://www.sciencefocus.com

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Πονοκέφαλος: Πώς συνδέεται με την ζέστη και τι είδους είναι ανάλογα με το πώς νιώθετε

Έχετε πονοκέφαλο από το τρίξιμο των δοντιών; Το μπότοξ μπορεί να σας βοηθήσει

Ημικρανία και δυνατός πονοκέφαλος: Τι ρόλο μπορεί να παίξει η βιταμίνη Β1

Rebound πονοκέφαλος: Τα παυσίπονα μπορεί να προκαλέσουν φαύλο κύκλο πονοκεφάλων

φωτό: iStock