Η δουλειά με τα χέρια κάνει καλό στο μυαλό

Το ανθρώπινο χέρι είναι ένα θαύμα της φύσης. Κανένα άλλο πλάσμα στη Γη, ούτε καν τα πρωτεύοντα που είναι οι πιο στενοί συγγενείς του ανθρώπου, δεν έχει χέρια φτιαγμένα όπως τα δικά μας, ικανά να πιάνουν και να χειρίζονται πράγματα με τόση ακρίβεια.

Σήμερα, όμως, δεν κάνουμε τόσο περίπλοκες δουλειές με τα χέρια όσο παλιά. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής περιλαμβάνει, σε μεγάλο βαθμό, απλές κινήσεις, όπως το άγγιγμα μιας οθόνης και το πάτημα κουμπιών και ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν πως το γεγονός ότι δεν ασχολούμαστε πια με περίπλοκες χειρονακτικές δραστηριότητες θα μπορούσε να έχει συνέπειες στο πώς σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε.

«Όταν κοιτάει κανείς την «ακίνητη περιουσία» του εγκεφάλου -πώς κατανέμεται και πού επενδύονται οι πόροι του-, διαπιστώνει πως ένα τεράστιο μέρος του είναι αφιερωμένο στην κίνηση και ειδικά στην εκούσια κίνηση των χεριών», λέει η Kelly Lambert, καθηγήτρια Συμπεριφορικής Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Ρίτσμοντ στη Βιρτζίνια.

Η Δρ Lambert, η οποία μελετά την ανταμοιβή με βάση την προσπάθεια, λέει ότι την ενδιαφέρει «η σύνδεση μεταξύ της προσπάθειας που καταβάλλουμε για κάτι και της ανταμοιβής που παίρνουμε από αυτό» και ότι πιστεύει πως η εργασία με τα χέρια μας μπορεί να μας δώσει ανυπολόγιστη ικανοποίηση.

Από έρευνές τους σε ζώα, η Δρ. Lambert και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι οι αρουραίοι που χρησιμοποιούσαν τα πόδια τους για να σκάψουν για τροφή είχαν πιο υγιή προφίλ ορμονών του στρες και ήταν καλύτεροι στην επίλυση προβλημάτων σε σύγκριση με τους αρουραίους στους οποίους δινόταν τροφή χωρίς να χρειάζεται να σκάψουν.

Βλέπει κάποιες ομοιότητες σε μελέτες σε ανθρώπους, οι οποίες έχουν διαπιστώσει ότι μια ολόκληρη σειρά χειρονακτικών δραστηριοτήτων -όπως το πλέξιμο, η κηπουρική και η ζωγραφική- συνδέονται με γνωστικά και ψυχολογικά οφέλη, συμπεριλαμβανομένων βελτιώσεων στη μνήμη και την προσοχή, αλλά και με μείωση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης.

Οι μελέτες αυτές δεν έχουν αποδείξει ότι αυτό οφείλεται συγκεκριμένα στη χρήση των χεριών. Ωστόσο, η Catherine Backman, ομότιμη καθηγήτρια Εργοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά, η οποία έχει μελετήσει τη σχέση μεταξύ πλεξίματος και διάθεσης, υποστηρίζει ότι η ιδέα πως η εργασία με τα χέρια μπορεί να ωφελήσει το μυαλό και τη διάθεση ενός ατόμου φαίνεται λογική. Οι χειρονακτικές εργασίες που απαιτούν την απόλυτη προσοχή μας -και πιθανώς μας δυσκολεύουν λίγο- μπορούν να υποστηρίξουν τη μάθηση, λέει.

Η Δρ Lambert έχει μια άλλη υπόθεση. «Με την κατάθλιψη, οι άνθρωποι βιώνουν κάτι που ονομάζεται μαθημένη ανημποριά, αισθάνονται ότι δεν έχει σημασία το τι κάνουν, ποτέ δεν αλλάζει τίποτα», λέει. Πιστεύει ότι η εργασία με τα χέρια είναι διεγερτική για τον εγκέφαλο και ότι θα μπορούσε να βοηθήσει ακόμη και στην αντιμετώπιση της μαθημένης αυτης αδυναμίας. «Όταν καταβάλλεις προσπάθεια και μπορείς να δεις το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας, όπως ένα κασκόλ που έπλεξες, νομίζω ότι σου δημιουργείται μια αίσθηση ολοκλήρωσης και ελέγχου», εξηγεί.

Ορισμένοι ερευνητές εστιάζουν στις πιθανές επιπτώσεις της αντικατάστασης σχετικά περίπλοκων χειρονακτικών εργασιών με πιο βασικές.

Σε μια μικρή μελέτη σε φοιτητές που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο, Νορβηγοί ερευνητές συνέκριναν τις νευρολογικές επιπτώσεις της γραφής με το χέρι με της πληκτρολόγησης. Η γραφή συνδέθηκε με «πολύ πιο περίπλοκη» εγκεφαλική δραστηριότητα από την πληκτρολόγηση, διαπίστωσαν οι ερευνητές.

«Όταν γράφεις με το χέρι, πρέπει να σχηματίσεις αυτά τα περίπλοκα γράμματα χρησιμοποιώντας καλά ελεγχόμενες κινήσεις των χεριών και των δακτύλων», λέει η Audrey van der Meer, από τους συγγραφείς της μελέτης και καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Νορβηγικό Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας. Κάθε γράμμα είναι διαφορετικό, εξηγεί, και απαιτεί διαφορετική ενέργεια με το χέρι.

Η Δρ Van der Meer λέει ότι η πράξη του σχηματισμού ενός γράμματος ενεργοποιεί χαρακτηριστικές μνήμες και εγκεφαλικές οδούς που συνδέονται με αυτό που αντιπροσωπεύει αυτό το γράμμα (όπως ο ήχος του και οι λέξεις που το περιλαμβάνουν). «Όμως όταν πληκτρολογείτε, κάθε γράμμα παράγεται από την ίδια πολύ απλή κίνηση του δακτύλου και ως αποτέλεσμα χρησιμοποιείτε ολόκληρο τον εγκέφαλό σας πολύ λιγότερο από ό,τι όταν γράφετε με το χέρι», προσθέτει.

Η μελέτη της Δρ. Van der Meer είναι η πιο πρόσφατη από μια σειρά ερευνών στις οποίες η ίδια και οι συνάδελφοί της διαπίστωσαν ότι η γραφή και το σχέδιο φαίνεται να απασχολούν και να ασκούν τον εγκέφαλο περισσότερο από την πληκτρολόγηση.

«Οι δεξιότητες που περιλαμβάνουν τον έλεγχο της λεπτής κινητικότητας των χεριών αποτελούν εξαιρετική εκπαίδευση και τόνωση για τον εγκέφαλο», λέει. «Ο εγκέφαλος είναι σαν ένας μυς και αν συνεχίσουμε να αφαιρούμε αυτές τις πολύπλοκες κινήσεις από την καθημερινή μας ζωή -ειδικά τις λεπτές κινήσεις- νομίζω ότι οι μύες θα εξασθενήσουν», προσθέτει.

Αν και χρειάζεται περισσότερη έρευνα, η Δρ Van der Meer υποστηρίζει ότι η υποδιέγερση του εγκεφάλου θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει σε ελλείμματα στην προσοχή, στον σχηματισμό μνήμης και στην επίλυση προβλημάτων.

Αλλά όπως συμβαίνει και με το πλέξιμο και τη ζωγραφική, υπάρχουν ειδικοί που αμφισβητούν τους υποκείμενους μηχανισμούς που βρίσκονται σε λειτουργία.

«Σε κάποιες από τις έρευνες αυτές, νομίζω ότι είναι δύσκολο να διαχωριστεί αν είναι η σωματική κίνηση των χεριών που παράγει το όφελος ή αν είναι η συγκέντρωση ή η καινοτομία ή η γνωστική πρόκληση που το κάνει», λέει ο Rusty Gage, καθηγητής στο Salk Institute for Biological Studies του Σαν Ντιέγκο.

Ο Δρ Gage μελετά πώς ορισμένες δραστηριότητες μπορούν να διεγείρουν την ανάπτυξη νέων κυττάρων στον εγκέφαλο.

«Νομίζω ότι αν κάνεις περίπλοκη δουλειά που περιλαμβάνει λήψη αποφάσεων και προγραμματισμό, αυτό μπορεί να έχει μεγαλύτερη σημασία από το να χρησιμοποιείς τα χέρια σου», λέει.

Τούτου λεχθέντος, τα οφέλη πολλών χειρονακτικών δραστηριοτήτων δεν αμφισβητούνται. Μαζί με την κηπουρική και τη χειροτεχνία, η έρευνα έχει βρει ότι ασχολίες όπως οι καλλιτεχνικές και το παίξιμο ενός μουσικού οργάνου φαίνεται επίσης να μας κάνουν καλό.

«Ξέρετε, εξελιχθήκαμε σε έναν τρισδιάστατο κόσμο και εξελιχθήκαμε να αλληλεπιδρούμε με αυτόν τον κόσμο μέσω των χεριών μας», λέει η Δρ Lambert: «Νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η εργασία με τα χέρια μας μπορεί να είναι ευργετική για τον εγκέφαλό μας».

Πηγή: New York Times

Φωτογραφία: iStock