Η εξωσωματική γονιμοποίηση από το Α ως το Ω

Του: Παναγιώτη Κρόκου, Μαιευτήρα – Χειρουργού Γυναικολόγου*

Μετά την ολοκλήρωση του ελέγχου για την αναζήτηση της αιτίας της υπογονιμότητας, ο γυναικολόγος σάς ενημερώνει πως πρέπει να προχωρήσετε σε εξωσωματική γονιμοποίηση. Για ένα ζευγάρι που πρόκειται να υποβληθεί για πρώτη φορά σε αυτή τη διαδικασία, χρειάζεται μια ειδική προσέγγιση και μεθοδικότητα από το Γυναικολόγο Αναπαραγωγής, προκειμένου οι δύο σύντροφοι να κατανοήσουν το μέγεθος του προβλήματος και να ενημερωθούν με απλό και κατανοητό τρόπο για τα στάδια της διαδικασίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης αλλά και για τα ποσοστά επιτυχίας της επιλεγόμενης μεθόδου.

Κλειδί για την επιτυχία της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι η εξατομικευμένη θεραπεία. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Ο Γυναικολόγος Αναπαραγωγής, λαμβάνοντας υπόψιν παράγοντες όπως η αιτία της υπογονιμότητας, η ηλικία των συντρόφων, τυχόν προηγούμενες αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης, θα καθορίσει το θεραπευτικό πλάνο, ώστε το ζευγάρι να οδηγηθεί στη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης με τις ευνοϊκότερες συνθήκες.

Η προετοιμασία

Με την έναρξη της περιόδου, θα πρέπει να προγραμματιστεί – τη 2η ή την 3η ημέρα του κύκλου- υπερηχογραφικός έλεγχος (ή/και ορμονολογικός έλεγχος εάν κριθεί απαραίτητο από το θεράποντα) και να καθοριστεί το πρωτόκολλο. Τα πρωτόκολλα ωοθηκικής διέγερσης αποσκοπούν στην παραγωγή και ωρίμανση πολλαπλών ωοθυλακίων. Σε αυτή την περίπτωση, χορηγούνται ενέσιμα φάρμακα που θα βοηθήσουν στην ωρίμανση μεγαλύτερου αριθμού ωοθυλακίων.

Με αυτή τη μέθοδο, και έχοντας περισσότερα από ένα ωάρια, αυξάνουμε την αποδοτικότητα της μεθόδου, καθώς κάποια ωάρια μπορεί να μην γονιμοποιηθούν, κάποια από τα έμβρυα που θα σχηματιστούν μπορεί να μην συνεχίσουν την ανάπτυξή τους, μπορούμε να επιλέξουμε τα έμβρυα με την καλύτερη ποιότητα και τέλος, να κρυοσυντηρήσουμε κάποια έμβρυα για επόμενη προσπάθεια (είτε επί αποτυχίας της πρώτης προσπάθειας είτε επί επιθυμίας απόκτησης δεύτερου παιδιού).

Οι μαίες που εργάζονται σε μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής εκπαιδεύουν κατάλληλα τις γυναίκες, ώστε να είναι σε θέση να πραγματοποιούν τις ενέσεις μόνες τους ορθά, εύκολα και ανώδυνα.

Κατά τη φάση της ωοθηκικής διέγερσης, η γυναίκα υποβάλλεται σε περιοδικά υπερηχογραφήματα για έλεγχο της αύξησης του μεγέθους των ωοθυλακίων και μέτρηση των επιπέδων των οιστρογόνων αίματος. Όταν το μέγεθος των ωοθυλακίων και η τιμή των οιστρογόνων αίματος φτάσουν στο επιθυμητό επίπεδο, η γυναίκα θα λάβει οδηγία να εκτελέσει μια τελευταία ένεση (χοριακή γοναδοτροπίνη) που βοηθά στην τελική ωρίμανση των ωοθυλακίων. Η ένεση αυτή γίνεται βράδυ, σε συγκεκριμένη ώρα – περίπου 32 με 36 ώρες πριν από την ωοληψία- ακολουθεί μια μέρα χωρίς φαρμακευτική αγωγή και τελικά την επόμενη μέρα πραγματοποιείται η ωοληψία.

Η ωοληψία

Ωοληψία είναι η διαδικασία συλλογής των ωαρίων από τις ωοθήκες. Η γυναίκα που θα υποβληθεί σε ωοληψία, προσέρχεται νηστική (χωρίς να έχει φάει ή πιει οτιδήποτε για 8-12 ώρες) στη Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Η ωοληψία πραγματοποιείται με χρήση λεπτής βελόνας, υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση και με ελαφρά αναισθησία. Η διαδικασία αυτή συνήθως δεν διαρκεί περισσότερο από 15 λεπτά και η γυναίκα μπορεί να αποχωρήσει από τη Μονάδα 2 ώρες μετά, αφού λάβει οδηγίες. Μετά τη συλλογή των ωαρίων, ο σύντροφος καλείται να δώσει σπέρμα. Εάν είναι αδύνατη η παρουσία του συντρόφου στη Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής την ημέρα της ωοληψίας, θα πρέπει να έχει προηγηθεί κρυοσυντήρηση σπέρματος κάποιες μέρες πριν, το οποίο αποψύχεται για να χρησιμοποιηθεί την ημέρα της ωοληψίας. Ομοίως, αν γίνει χρήση σπέρματος δότη, αυτό αποψύχεται την ημέρα της ωοληψίας.

Γονιμοποίηση και εμβρυομεταφορά

Το επόμενο στάδιο είναι αυτό της γονιμοποίησης. Η γονιμοποίηση γίνεται είτε μέσω της κλασσικής εξωσωματικής γονιμοποίησης (τα ωάρια και τα σπερματοζωάρια τοποθετούνται σε ειδικό καλλιεργητικό περιβάλλον και έτσι γίνεται η γονιμοποίηση) είτε μέσω μικρογονιμοποίησης (ICSI) (επιλέγονται στο εργαστήριο από τον εμβρυολόγο μορφολογικά και κινητικά καλά σπερματοζωάρια και καθένα από αυτά τοποθετείται μέσω ειδικής τεχνικής στο εσωτερικό ενός ώριμου ωαρίου).

16-18 ώρες μετά την ένωση ωαρίων και σπερματοζωαρίων, ελέγχεται από τους εμβρυολόγους του εργαστηρίου ο αριθμός και η ποιότητα των εμβρύων (ζυγωτών) που έχουν δημιουργηθεί και ενημερώνεται ο θεράπων και το ζευγάρι. Τα έμβρυα παραμένουν στο εργαστήριο και αναπτύσσονται σε ιδανικές συνθήκες. Το στάδιο που θα ακολουθήσει είναι αυτό της εμβρυομεταφοράς, η οποία συνήθως πραγματοποιείται την 3η ή 5η ημέρα μετά τη γονιμοποίηση.

Την ημέρα της εμβρυομεταφοράς, η γυναίκα προσέρχεται με προγραμματισμένο ραντεβού στη Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής χωρίς κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία. Η διαδικασία είναι πολύ απλή, συνήθως γίνεται με τη βοήθεια διακοιλιακού υπερηχογραφήματος, δεν χρειάζεται αναισθησία και διαρκεί περίπου 5 λεπτά. Στο εργαστήριο, γίνεται η επιλογή των καλύτερων -βάσει μορφολογικών κριτηρίων- εμβρύων τα οποία, στη συνέχεια, μέσω ενός λεπτού καθετήρα που περνά από τον τράχηλο της μήτρας, τοποθετούνται στην ενδομητρική κοιλότητα. Ο αριθμός των εμβρύων που μπορούν να μεταφερθούν σε κάθε γυναίκα καθορίζεται από τη νομοθεσία. Εάν υπάρχουν έμβρυα καλής ποιότητας τα οποία δεν έχουν μεταφερθεί στη μήτρα, μπορούν να υποβληθούν σε κρυοσυντήρηση και να χρησιμοποιηθούν σε επόμενη προσπάθεια. Μετά την εμβρυομεταφορά, η γυναίκα μπορεί να επιστρέψει στις καθημερινές της δραστηριότητες, χωρίς κάποιον ιδιαίτερο περιορισμό.

Τα αποτελέσματα

14 ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά, γίνεται η μέτρηση της β-χοριακής γοναδοτροπίνης αίματος στη γυναίκα. Ανάλογα με το αποτέλεσμα, θα δοθούν συγκεκριμένες οδηγίες στο ζευγάρι.

Όπως φαίνεται, η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι μια διαδικασία με πολλά στάδια, γεγονός που την κάνει αρκετά ψυχοφθόρα για όλα τα ζευγάρια. Οι περισσότερες Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής προσφέρουν υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης από Ψυχολόγους ειδικούς σε θέματα γονιμότητας στα ζευγάρια που το επιθυμούν, σε οποιαδήποτε φάση της διαδικασίας. Το ζευγάρι θα πρέπει να γνωρίζει αναλυτικά και να έχει κατανοήσει τι περιλαμβάνει το κάθε στάδιο αυτής της διαδικασίας, προκειμένου να νιώσει ασφάλεια και σιγουριά στην πορεία για το πιο υπέροχο όνειρο, την απόκτηση οικογένειας.

*O Παναγιώτης Κρόκος είναι Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος, απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών και Υπ. Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Είναι συνεργάτης του Μαιευτηρίου «ΜΗΤΕΡΑ» & της μονάδας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής «ΥΓΕΙΑ IVF Εμβρυογένεσις».

Email: docpankrokos@gmail.com