Οι επιπτώσεις του ήλιου στο δέρμα (Μέρος 1ο)

Του Χριστόφορου Τζερμιά Δερματολόγου

Όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται αντιδράσεις στις ηλιακές ακτίνες, οι οποίες οφείλονται τόσο στον υπερβολικά αυξανόμενο αριθμό φωτοευαισθητοποιητών στο περιβάλλον, αλλά και στην εμμονή των ανθρώπων να κάνουν ηλιοθεραπεία. Το ηλιακό φως εκπέμπει ένα ευρύ φάσμα ενέργειας λόγω της ακτινοβολίας, το οποίο περιλαμβάνει από τα ραδιοκύματα μέχρι την υπέρυθρη, ορατή και υπεριώδη (UV) ακτινοβολία και τις ακτίνες Χ. Το φάσμα μήκους κύματος του ορατού φωτός είναι 400 – 800 nm και είναι σχετικά ακίνδυνο, με εξαίρεση τους ανθρώπους με παθήσεις φωτοευαισθησίας, όπως η πορφυφία, η ηλιακή κνίδωση και το πολύμορφο εξάνθημα εκ φωτός. Το υπέρυθρο φάσμα είναι 800 – 1800 nm. Οι περισσότερες δερματικές αντιδράσεις προκαλούνται από τα μήκη κύματος της υπεριώδους ακτινοβολίας Α (UVA) και της υπεριώδους ακτινοβολίας Β (UVB) (290 – 400 nm).

Τα μήκη κύματος που είναι <220nm απορροφούνται από τα αέρια της ατμόσφαιρας, συμπεριλαμβανομένου του οξυγόνου και του αζώτου, ενώ αυτά που είναι <290nm απορροφούνται από το ατμοσφαιρικό στρώμα του όζοντος. Η εναπομένουσα υπεριώδης ακτινοβολία μεσαίου μήκους κύματος (UVB, 290–320nm) και μεγάλου μήκους κύματος (UVA1, 340–400nm, UVA2, 320–340nm) φτάνει στη γη και απορροφάται από τα βιολογικά μόρια, καταστρέφοντάς τα. Το δέρμα είναι αρκετά αποτελεσματικό στην προστασία από τη διείσδυση των υπεριωδών ακτινών, αλλά το βάθος της διείσδυσης εξαρτάται από το μήκος κύματος. Η υπεριώδης ακτινοβολία Α (UVA) φτάνει εύκολα στο χόριο, ενώ η υπεριώδης ακτινοβολία Β (UVB) απορροφάται από το δέρμα και μόνο λίγη από αυτή προσεγγίζει το ανώτερο χόριο.

Η υπεριώδης ακτινοβολία φτάνει στο δέρμα μέσω της αντανάκλασης στο χιόνι (80–85%), την άμμο (17–25%), το νερό (5%, αλλά μέχρι και 100% όταν ο ήλιος βρίσκεται ακριβώς επάνω μας) τα πεζοδρόμια και το γρασίδι. Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία αυξάνεται επίσης κατά 4% κάθε φορά που αυξάνεται η απόσταση από το επίπεδο της θάλασσας κατά 300 μέτρα περίπου. Θα πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη ότι στη διάρκεια μιας φωτεινής, συννεφιασμένης μέρας με λίγα σύννεφα, είναι πιθανό να απορροφηθεί το 60–85% της ποσότητας της υπεριώδους ακτινοβολίας που υπάρχει σε μια καθαρή και φωτεινή ημέρα. Τα καπέλα και οι ομπρέλες παρέχουν μόνο ένα μέτριο βαθμό προστασίας, καθώς η έκθεση στο ηλιακό φως αυξάνεται σημαντικά και από τις επιφάνειες με ανακλαστικότητα.

Μαύρισμα και ηλιακά εγκαύματα

Οι ορατές βραχυπρόθεσμες επιδράσεις της έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία είναι τα ηλιακά εγκαύματα και το μαύρισμα. Η δυνατότητα πρόκλησης εγκαύματος από τον ήλιο μειώνεται σημαντικά καθώς αυξάνεται το μήκος κύματος. Η υπεριώδης ακτινοβολία Α (UVA) στα 360nm είναι 1000 φορές λιγότερο αποτελεσματική ως προς την πρόκληση δερματικού ερυθήματος (εγκαύματος) σε σχέση με τη UVA στα 300nm. Επομένως, η υπεριώδης ακτινοβολία Β (UVB) είναι, κατά κύριο λόγο, υπεύθυνη για τα ηλιακά εγκαύματα, με μέγιστη επαγωγή 6-24 ώρες μετά την έκθεση. Τα ηλιακά εγκαύματα υποχωρούν σταδιακά εντός των επόμενων 3-5 ημερών, καθώς αρχίζει η απολέπιση του δέρματος.

Η σοβαρότητα της αντίδρασης στην υπεριώδη ακτινοβολία Β (UVB) μπορεί να είναι από ήπιο ασυμπτωματικό ερύθημα μέχρι μια πιο σοβαρή αντίδραση, με ερυθρότητα συνοδευόμενη από ευαισθησία, άλγος, οίδημα και, κάποιες φορές, φυσαλιδοποίηση και σχηματισμό πομφόλυγας, ιδιαίτερα την ημέρα μετά από την πρώτη εμφάνιση του ηλιακού εγκαύματος. Εάν η περιοχή του εγκαύματος είναι εκτεταμένη, στα συστηματικά συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνεται ναυτία, αδιαθεσία, κεφαλαλγία, πυρετός, ρίγη, ακόμα και παραλήρημα. Το ηλιακό έγκαυμα κατά την παιδική ηλικία συσχετίζεται με υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης μελανοκυτταρικού σπίλου, καθώς και προκαλούμενων από την υπεριώδη ακτινοβολία δερματικών καρκίνων.

Το μαύρισμα είναι επίσης εξαρτώμενο από το μήκος κύματος και είναι διφασικό. Η άμεση αλλαγή του χρώματος προκύπτει κυρίως από την έκθεση στην ακτινοβολία UVA, προκαλείται από τη μεταβολή και ανακατανομή της μελανίνης και εξασθενεί σε 6-8 ώρες. Το καθυστερημένο μαύρισμα συνήθως είναι αποτέλεσμα έκθεσης στην ακτινοβολία UVB και συνήθως κορυφώνεται περίπου 3 ημέρες μετά την έκθεση. Το ανοιχτόχρωμο δέρμα (Τύπου II) μπορεί να μαυρίσει μόνο με ακτινοβολία UVB που κυμαίνεται γύρω στο κατώτατο όριο πρόκλησης ερυθήματος (δηλ., απαιτείται ηλιακό έγκαυμα), ενώ οι πιο σκούροι τύποι δέρματος (δηλ., Τύπος III και υψηλότερος) μαυρίζουν χωρίς να προκαλείται έγκαυμα (σε δόσεις που δεν προκαλούν ερύθημα). Το ηλιακό έγκαυμα προκαλεί απόπτωση (κυτταρικό θάνατο) των κερατινοκυττάρων («κύτταρα εγκαύματος») ή, εάν η δόση είναι αρκετά υψηλή, προκαλεί διακοπή του κυτταρικού κύκλου, επιτρέποντας στα κύτταρα να επιδιορθώσουν το DNA τους πριν τον πολλαπλασιασμό τους.

Επιπλέον, το ηλιακό έγκαυμα καταστρέφει τα προστατευτικά κύτταρα του Langerhans, προκαλεί επιδερμική πάχυνση (η οποία μειώνει την έκθεση των βασικών κερατινοκυττάρων στην υπεριώδη ακτινοβολία) ως προστατευτικός μηχανισμός, διεγείρει την απελευθέρωση φλεγμονωδών κυτοκινών και επάγει τον σχηματισμό αντιοξειδωτικών ενζύμων (τα οποία μειώνουν την οξειδωτική βλάβη του DNA). Το μαύρισμα που προκαλείται από τις υπεριώδεις ακτίνες B περιλαμβάνει αυξημένη σύνθεση μελανίνης, αυξημένο αριθμό μελανοκυττάρων και αυξημένη μεταφορά μελανοσωμάτων σε κερατινοκύτταρα.

ΤΥΠΟΣ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΦΩΤΟΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ

Στις μακροχρόνιες επιδράσεις της χρόνιας έκθεσης στον ήλιο περιλαμβάνονται η φωτογήρανση, η φωτοκαρκινογένεση και η ανοσοκαταστολή. Δεδομένης της δυνατότητάς της να διεισδύει πιο βαθιά στο χόριο, ο ρόλος της υπεριώδους ακτινοβολίας Α (UVA) θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός για τη φωτογήρανση. Η UVA, αλλά όχι η UVB, έχει τη δυνατότητα να διεισδύει μέσω του τζαμιού του παραθύρου. Επομένως, τα άτομα που εργάζονται σε γραφεία, τα οποία εκτίθενται σε υπεριώδη ακτινοβολία A μέσω των παραθύρων ή οδηγούν πολύ, ενδέχεται να εμφανίσουν σημαντική ασυμμετρία ως προς την καταστροφή του προσώπου τους από την ακτινοβολία UVA. Η ακτινοβολία UVA χρησιμοποιείται επίσης για το μαύρισμα σε εσωτερικούς χώρους, κάτι που κάνουν συχνά τα κορίτσια κατά τα τελευταία χρόνια της εφηβείας. Αυτή η πρακτική προάγει την καταστροφή του δέρματος και προκαλεί αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του δέρματος και φωτογήρανσης, αλλά δεν αυξάνει την προστασία από την έκθεση στον ήλιο. Ο κίνδυνος από τη χρήση τέτοιων υπηρεσιών για μαύρισμα έχει οδηγήσει στη θέσπιση νομοθεσίας για τον έλεγχο της χρήσης τους σε ανήλικους και περιορισμούς ως προς την έκθεση σε πολλές χώρες. Επιπροσθέτως, πλέον υπάρχουν πολλά κέντρα που προσφέρουν «ασφαλείς» μεθόδους μαυρίσματος, όπου προκαλείται τεχνητό μαύρισμα με χρήση διϋδροξυακετόνης (DHA). Η DHA είναι ένα σάκχαρο που αντιδρά με τις πρωτεΐνες της κεράτινης στιβάδας, παράγοντας καφέ χρωστικές, τις μελανοϊδίνες. Το καφέ χρώμα δεν φεύγει με το πλύσιμο, αλλά παρέχει ελάχιστη και παροδική προστασία από τον ήλιο.

Η αποφυγή του εγκαύματος από τον ήλιο εξαρτάται κυρίως από τη χρήση μέτρων που μειώνουν την έκθεση στο δυνατό ηλιακό φως. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, ειδικά άτομα με μπλε μάτια, κόκκινα ή ξανθά μαλλιά και άτομα που έχουν φακίδες και δεν αντέχουν την έκθεση σε ακτινοβολία, καίγονται εύκολα και, με την πάροδο των ετών, συνήθως υποφέρουν από τις χρόνιες επιδράσεις της ηλιακής έκθεσης. Στα προφυλακτικά μέτρα για τη μείωση της επίδρασης των επιβλαβών υπεριωδών ακτινών περιλαμβάνεται ο υπολογισμός του χρόνου των εξωτερικών δραστηριοτήτων ώστε να αποφεύγονται οι ώρες μέγιστης έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία μεταξύ 10 π.μ. και 3 μ.μ. τις πιο ζεστές εποχές του χρόνου, η χρήση καπέλων με φαρδύ γείσο, προστατευτικού ρουχισμού και γυαλιών ηλίου, καθώς και η παραμονή στη σκιά. Τα υλικά με αραιή ύφανση όπως τα t-shirt (ειδικά όταν είναι βρεγμένα) παρέχουν μόνο μερική προστασία. Επίσης στην αγορά διατίθενται ρούχα με πιο πυκνή ύφανση (π.χ.,www.sunprecautions.com, www.collibar.com,www.solumbra.com), καθώς και ένα χημικό για το πλύσιμο των ρούχων που παρέχει προστασία από τον ήλιο (SunGuard).

ΑΥΡΙΟ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ. ΘΑ ΜΑΘΕΤΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΤΙΗΛΙΑΚΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΤΥΠΟΥΣ ΔΕΡΜΑΤΟΣ

Χριστόφορος Τζερμιάς

Δερματολόγος

www.tzermias.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Ελιές στο δερματάκι των παιδιών: Πόσο επικίνδυνες είναι;

Τα πάντα για τις κρέμες δέρματος με ρετινόλη και Βιταμίνη Α

Τι είναι η φωτογήρανση και πως την αντιμετωπίζουμε;

Πως να καταπολεμήσετε τη δυσοσμία από τον ιδρώτα

Μυστικά που πρέπει να γνωρίζουμε πριν κάνουμε BOTOX

Τι να κάνουμε εάν το παιδί μας καταπιεί απορρυπαντικό ή βενζίνη;