Η φτώχεια »βλάπτει σοβαρά την υγεία»

Του Αθανάσιου Μπούκαλη Νευροχειρουργού

Ομιλία στο 1ο Διεθνές Συνέδριο με θέμα: «Η φτώχεια και οι συνέπειές της: Ψυχικές Συμπεριφορές και Διαταραχές σε Εφήβους και Ενήλικες», υπό την διοργάνωση του Πανελλήνιου Σωματείου Έρευνας και Υποστήριξης Ατόμων για την μείωση της φτώχειας στην Ελλάδα, τον Απρίλιο του 2013.

Δημοσίευση στο περιοδικό Ιατρικές Εξελίξεις, Δεκέμβριος 2013

Ορισμοί:

Φτώχεια: η κατάσταση του ενός που δεν έχει τα συνήθη ή κοινωνικά αποδεκτά υλικά αγαθά ή χρήματα, στα αγγλικά: Poverty

Από την μέση αγγλική poverte, από τα αγγλο-γαλλικά poverté, από τη Λατινική paupertat – paupertas, που σημαίνει άπορος

Η πρώτη γνωστή χρήση της λέξης poverty έγινε τον 12ο αιώνα μΧ.

Αυτός είναι ένας πολύ απλοϊκός και αφηρημένος ορισμός και εδώ βρίσκεται μια από τις πιο σημαντικές πτυχές του προβλήματος: η δυσκολία στο να οριστεί με ακρίβεια.

O ορισμός της World Bank:

Η φτώχεια είναι το επίπεδο εισοδήματος κάτω από ένα ελάχιστο επίπεδο που είναι αναγκαίο για την κάλυψη βασικών αναγκών. Αυτό το ελάχιστο επίπεδο συνήθως ονομάζεται «όριο της φτώχειας». Αυτό που είναι απαραίτητο για την ικανοποίηση βασικών αναγκών ποικίλλει ανάλογα με τις εποχές και τις κοινωνίες.

Ως εκ τούτου, το όριο της φτώχειας διαφέρει ως προς το χρόνο και τον τόπο και κάθε χώρα χρησιμοποιεί όρια που είναι ανάλογα με το επίπεδο της ανάπτυξης,κοινωνικών κανόνων και αξιών.

Όμως, το περιεχόμενο των αναγκών είναι περισσότερο ή λιγότερο το ίδιο παντού. Φτώχεια είναι η πείνα. Φτώχεια είναι η έλλειψη στέγης. Φτώχεια είναι το να είναι κάνεις άρρωστος και δεν είναι σε θέση να δει ένα γιατρό. Φτώχεια είναι να μην έχει κάποιος πρόσβαση στο σχολείο και να μην ξέρει να διαβάσει. Φτώχεια είναι η έλλειψη εργασίας, είναι ο φόβος για το μέλλον, το να ζει κανείς μέρα με τη μέρα. Φτώχεια είναι ο θάνατός ενός παιδιού από ασθένεια που επήλθε από ακάθαρτο νερό. Η φτώχεια είναι η κοινωνική αδυναμία, η έλλειψη εκπροσώπησης και ελευθερίας.

Ο ορισμός των Ηνωμένων Εθνών

Ουσιαστικά,φτώχεια είναι η άρνηση επιλογών και ευκαιριών, η παραβίαση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Σημαίνει την έλλειψη της βασικής ικανότητας ενός ατόμου για την αποτελεσματική συμμετοχή του στην κοινωνία.

Σημαίνει να μην έχει κάποιος αρκετά για να θρέψει και να ντύσει την οικογένεια του, να μην υπάρχει πρόσβαση σε σχολείο ή ιατρική κλινική, να μην έχει κάποιος γη στην οποία να καλλιεργήσει τρόφιμα ή εργασία ώστε να κερδίζει τα προς το ζην. Να μην έχει πρόσβαση σε πίστωση.

Αυτό σημαίνει ανασφάλεια, αδυναμία και αποκλεισμό των ατόμων, τα νοικοκυριών και των κοινοτήτων. Αυτό σημαίνει επιρρέπεια στη βία,που συνεπάγεται ζωή σε περιθωριακά ή ευαίσθητα περιβάλλοντα, χωρίς πρόσβαση σε καθαρό νερό ή αποχέτευση.

Ο ορισμός που συμφωνήθηκε από την Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για την ΚοινωνικήΑνάπτυξη στην Κοπεγχάγη το 1995:

Η φτώχεια είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από σοβαρή στέρηση των βασικών ανθρωπίνων αναγκών, που συμπεριλαμβάνουν τρόφιμα, ασφαλές πόσιμο νερό,εγκαταστάσεις υγιεινής, υγεία, στέγη, εκπαίδευση και πληροφόρηση. Δεν εξαρτάται μόνο από το εισόδημα, αλλά και από την πρόσβαση στις υπηρεσίες.

Περιλαμβάνει την έλλειψη εισοδήματος και παραγωγικών πόρων για την εξασφάλιση βιώσιμων μέσων συντήρησης, την πείνα και τον υποσιτισμό, προβλήματα υγείας, περιορισμένη ή έλλειψη πρόσβασης στην παιδεία και άλλες βασικές υπηρεσίες, αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα από ασθένειες, έλλειψη στέγης και ανεπάρκεια στέγασης, επισφαλούς περιβάλλοντος και κοινωνικές διακρίσεις και κοινωνικό αποκλεισμό.

Επίσης, χαρακτηρίζεται από την έλλειψη συμμετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή.

Συμβαίνει σε όλες τις χώρες: ως μαζική φτώχεια σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, ως θύλακες φτώχειας ανάμεσα πλούτου στις αναπτυγμένες χώρες, η απώλεια των προς το ζην ως αποτέλεσμα μιας οικονομικής ύφεσης, η ξαφνική φτώχεια ως αποτέλεσμα μιας φυσικής καταστροφής ή πολέμου, ως φτώχεια των χαμηλόμισθων εργαζομένων, και ως απόλυτη εξαθλίωση των ανθρώπων που δεν εμπίπτουν σε συστήματα οικογενειακής υποστήριξης, κοινωνικών φορέων και διχτύων ασφαλείας.

Ο ορισμός αυτός είναι πιο πλήρης και λεπτομερής, αλλά δυστυχώς δεν προτείνει έναν ποσοτικό επιστημονικό τρόπο μέτρησης της φτώχειας ώστε οι επιστημονικές μελέτες να στηρίζονται στην ίδια μεθοδολογία και να είναι συγκρίσιμες.

Το πρόβλημα της μέτρησης της φτώχειας

Υπάρχουν αρκετοί δείκτες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μέτρηση της φτώχειας:

· Εισόδημα

· Καταναλωτικές δαπάνες

· Θερμιδική πρόσληψη

· Κατανάλωση και δαπάνες για τρόφιμα πάνω από ένα ορισμένο ποσοστό των συνολικών δαπανών

· Ορισμένοι δείκτες υγείας, όπως ο νανισμός, ο υποσιτισμός, τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας ή του προσδόκιμου ζωής

· Ορισμένοι δείκτες εκπαίδευσης, όπως ο αναλφαβητισμός

Άνθρωποι μπορεί να έχουν συγκρίσιμα εισοδήματα ή ακόμα και καταναλωτικά μοτίβα, αλλά μπορούν να αντιμετωπίζουν πολύ διαφορετικές κοινωνικές ή περιβαλλοντικές συνθήκες: ένα ετήσιο εισόδημα των 500 ευρώ μπορεί να είναι επαρκές για άτομα που ζουν σε ένα αγροτικό περιβάλλον σε ένα εύκρατο κλίμα, όπου η στέγαση είναι φθηνή, η θέρμανση δεν είναι απαραίτητη και η καλλιέργεια της γης για επιβίωση είναι σχετικά εύκολη. Αλλά το ίδιο εισόδημα μπορεί να σημαίνει βαθιά φτώχεια για μια οικογένεια που ζει σε μια πολυσύχναστη πόλη στην άκρη μιας ερήμου.

Η παρουσία ή η απουσία δημόσιων αγαθών, όπως η ποιότητα των σχολείων, οι δρόμοι,το τρεχούμενο νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα κάνει επίσης μεγάλη διαφορά, αλλά η μέτρηση της φτώχειας συνήθως δεν λαμβάνει τα αγαθά αυτά υπόψη.

Η φτώχεια στην ιατρική αρθρογραφία.

«In view of its preventability, the high child mortality worldwide is not a geographic-climatically caused inequality, but a socio-economically and politically caused injustice» «Από την άποψη της προληψιμότητας της, η υψηλή παιδική θνησιμότητα σε όλο τον κόσμο δεν είναι μια γεωγραφική-κλιματική ανισότητα, αλλά μια κοινωνικο-οικονομική και πολιτική αδικία» – German Physician newspaper 43, 2007

«Poverty causes disease. Poverty leads to people dying earlier and suffering more often» «Η φτώχεια προκαλεί ασθένεια. Η φτώχεια οδηγεί σε ανθρώπους να πεθαίνουν νωρίτερα και να υποφέρουν πιο συχνά» – Sόddeutsche Zeitung October 23 2007

«A highly significant correlation between low income and increased mortality» «In poor and in rich countries, for all age groups and both sexes». «Υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ χαμηλού εισοδήματος και αυξημένης θνησιμότητας». «Στις φτωχές και πλούσιες χώρες, για όλες τις ηλικίες και τα δύο φύλα» – British Medical Journal, October 27, 2007

Η σχέση μεταξύ της φτώχειας και της ψυχικής υγείας ήταν το αντικείμενο της μελέτης σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο ArchGen Psychiatry. 2011; 68 [4]: 419-427

Από τα δεδομένα που δημοσιεύτηκαν στην Αμερικανική Εθνική Επιδημιολογική Έρευνα Αλκοόλ και Συναφών Καταστάσεων-Παθήσεων (U.S. National Epidemiologic Survey of Alcohol and Related Conditions), τη μεγαλύτερη προοπτική πληθυσμιακή μελέτη ψυχικής υγείας, προκύπτει συσχετισμός ανάμεσα στο εισόδημα, τις ψυχικές διαταραχές και απόπειρες αυτοκτονίας. Συνολικά 34.653 μη ιδρυματοποιημένοι ενήλικες στις ΗΠΑ, ηλικίας 20 ετών και άνω, ερωτήθηκαν δύο φορές, με διαφορά τριών χρόνων.

Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι εισόδημα κάτω από $ 20.000 ετησίως συνδέεται με σημαντικά ψυχοπαθολογικά χαρακτηριστικά και ότι υπάρχει ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις για τη θεραπεία και την πρόληψη των ψυχικών ασθενειών σε αυτόν τον τομέα του πληθυσμού με χαμηλό εισόδημα. Τα ευρήματα δείχνουν επίσης ότι οι ενήλικες με μείωση του εισοδήματος διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο αλλαγής της διάθεσης και διαταραχών χρήσης ουσιών.

Όταν όμως μιλάμε για την φτώχεια ως ασθένεια υπάρχει και ένα άλλο πρόβλημα εκτός από τον προβληματικό ορισμό της φτώχειας:

Ο ορισμός της ασθένειας.

Στα αγγλικά υπάρχουν 3 λέξεις που δηλώνουν ασθένεια: (με τις πιθανές αντίστοιχες ελληνικές ερμηνείες)

· Illness: (Αρρώστια) η εμπειρία των συμπτωμάτων και η ανταπόκριση σε αυτές από κοινούς ανθρώπους και τα κοινωνικά δίκτυα και κοινότητες τους.

· Disease: (Νόσος) η επανερμηνεία των συμπτωμάτων ως παθοφυσιολογία όπως γίνεται κατανοητή στο πλαισίου ιατρικής επιστήμης.

· Sickness: (Ασθένεια) συμπτώματα και την παθολογία όπως είναι κατανοητά από τον γενικό πληθυσμό.

Η αντιμετώπιση της φτώχειας από ιατρικής άποψης είναι σημαντική αν αντιμετωπιστεί η φτώχεια ως νόσος και όχι ως παράγοντας νοσηρότητας.

Ο ρόλος της ιατρικής κοινότητας στην καταπολέμηση της φτώχειας.

Η ιατρική σήμερα είναι εμπορεύσιμη. Η έρευνα στις μέρες μας χρηματοδοτείται κυρίως από εταιρείες που σχετίζονται με την υγεία. Στις εταιρείες αυτές «αρέσουν» παθήσεις , ιδιαίτερα χρόνιες παθήσεις που έχουν κλινικά συμπτώματα που ενοχλούν τους ασθενείς.

Αν δεν υπάρχουν ενοχλητικά συμπτώματα οι ασθενείς πρέπει να είναι πεπεισμένοι ότι η θεραπεία της νόσου θα είναι επιβλαβής για την υγεία τους και για το προσδόκιμο ζωής τους . Οι ασθενείς πρέπει επίσης να είναι σε θέση να μπορούν να αγοράσουν την θεραπεία. 90% των ερευνών έχουν γίνει σε σχέση με τις ασθένειες που επηρεάζουν 10% του συνολικού πληθυσμού της γης.

Θεωρείται λογικό, ακόμη και ηθικό, οι εύποροι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση σε ιατρικές θεραπείες, που μη εύποροι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να έχουν πρόσβαση λόγω οικονομικών συνθηκών.

Η υγεία κοστίζει. Αλλά αναρωτιέμαι, θα ήταν ηθικά αποδεχτό αν μια σωτήρια για τη ζωή θεραπεία, ήταν διαθέσιμη μόνο σε άτομα με εισόδημα χαμηλότερο από ένα συγκεκριμένο όριο, απαγορεύοντας σε εύπορους ανθρώπους πρόσβαση σε αυτή τη θεραπεία;

Το αντίθετο όχι μόνο συμβαίνει αλλά είναι και ηθικά και κοινωνικά και πολιτικά αλλά και ιατρικά αποδεχτό. Η παροχή ενός αγαθού που προβλέπεται από τα συντάγματα όλων των προηγμένων χωρών, της υγείας, υπόκειται σε οικονομικά κριτήρια.

Η Ιατρική εξετάζει τη φτώχεια από την προοπτική ότι είναι επιβλαβής για την υγεία, ένας παράγοντας νοσηρότητας, όπως η φυλή ή η ηλικία. Το να λέμε ότι η φτώχεια είναι ένας αιτιώδης παράγοντας για ασθένειες έχει τον κίνδυνο να θεωρηθεί περισσότερο σαν κοινωνική παρατήρηση – κριτική παρά ένα επιστημονικό αποτέλεσμα.

Η ιατρική θα πρέπει να εξετάσει τη φτώχεια ως νόσο και τις ασθένειες που υπάρχουν λόγω της φτώχειας, ως τα συμπτώματά της. Αν προσομοιωθεί η φτώχεια ως ένας θανατηφόρος ιός η αντίληψη του όλου προβλήματος θα αλλάξει και θα πρέπει να βρεθεί μια θεραπεία για τη νόσο φτώχεια.

Θα πρέπει να πραγματοποιηθούν έγκυρες επιστημονικές έρευνες, έτσι ώστε η αιτιώδης σχέση μεταξύ της φτώχειας και των ασθενειών να αποσαφηνισθεί.

Θα πρέπει η Ιατρική να πρωτοστατήσει σε μια συντονισμένη δράση για να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για τα προβλήματα αυτά, για να ξυπνήσει το ενδιαφέρον.

Και θα πρέπει η ιατρική κοινότητα να διερευνήσει συνδέσεις και να συνεργαστεί επιστημονικά με επιστήμες που δεν θεωρεί ιστορικά «αληθινές» αλλά περιγραφικές και παρατηρητικές ανθρωπιστικές επιστήμες, όπως η κοινωνιολογία, η ψυχολογία και η πολιτική.

Αθανάσιος Μπούκαλης Νευροχειρουργός

Ιδρυτής του International Medical Rights

https://www.facebook.com/Athanasis.Boukalis.IMR

email: dr_athanasis@hol.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: