Κάπνισμα: Δείτε τι προκαλεί στην υγεία

Γράφει ο Αντώνιος Δ. Βραχάτης

Επεμβατικός Καρδιολόγος

Μια συνήθεια των κατοίκων της νότιας και κεντρικής Αμερικής έμελε να μεταφερθεί στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα και να τύχει τεράστιας εξάπλωσης. Η μεγάλη διάδοση του καπνίσματος δημιούργησε ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, που βέβαια ήταν και αυτά μέρος του προβλήματος όταν αργότερα, μετά το 1920 και οριστικά μετά το 1950, αποδείχτηκαν οι ιδιαίτερα βλαπτικές επιπτώσεις του καπνίσματος στη δημόσια υγεία. Πήρε 50 χρόνια μέχρι τα ανεπτυγμένα κράτη στην Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική να αρχίσουν να παίρνουν δραστικά μέτρα για τον περιορισμό του.

Κάπνισμα

Φύλλα καπνού πριν αποξηρανθούν. Στο φυτό αυτό οφείλονται 20.000 θάνατοι κάθε χρόνο μόνο στην Ελλάδα. Υπήρξε εποχή που οι ιθαγενείς της Νότιας Αμερικής πίστευαν ότι ο καπνός από τα αποξηραμένα φύλλα του έχει θεραπευτικές ιδιότητες!

Τρόποι Καπνίσματος.

Έχει ενδιαφέρον να αναφερθούμε στους τρόπους καπνίσματος. Είναι το κάπνισμα έτοιμων άφιλτρων τσιγάρων ή με φίλτρο που απέτυχε να κάνει το κάπνισμα λιγότερο επικίνδυνο, το κάπνισμα στριφτών τσιγάρων που ετοιμάζονται από το χρήστη, πίπας ή πούρων που όλα τους δημιουργούν τη ψευδαίσθηση μικρότερου κινδύνου και τέλος η απεχθέστερη μορφή καπνίσματος που είναι το παθητικό κάπνισμα χωρίς τη θέληση του ‘θύματος’ που ανάλογα με τις κοινωνικές επικρατούσες τάσεις ευρίσκεται σε πραγματική αδυναμία να αντισταθεί είτε πρόκειται για χώρους αναψυχής ή υπηρεσιών είτε ακόμη χειρότερα για το χώρο εργασίας. Ακριβώς για την προστασία αθώων θυμάτων πολλά κράτη έχουν απαγορεύσει το κάπνισμα στους δημόσιους χώρους και το επιτρέπουν μόνο σε ειδικούς απομονωμένους χώρους με ειδική σήμανση . Σχετική απαγόρευση υπάρχει και στην Ελλάδα που δυστυχώς περιφρονείται και δεν εφαρμόζεται σχεδόν καθολικά!

Σήμα που υποδεικνύει ειδικό απομονωμένο χώρο καπνίσματος σε πειθαρχημένες και αντιλαμβανόμενες τον κίνδυνο χώρες. Το κάπνισμα πίπας και τα πούρα είναι το ίδιο επικίνδυνο με το κάπνισμα τσιγάρων.

Κάπνισμα Απογόρευση

Απαγορευτική διάταξη σε πολιτεία των ΗΠΑ που εξηγεί τους κινδύνους και την ανάγκη προστασίας από το παθητικό κάπνισμα. Αλλά τα συμφέροντα δεν το βάζουν κάτω. Με τέτοιες φωτογραφίες, για τις οποίες επιστρατεύονται διάφορες ‘star’, προωθούν ύπουλα το κάπνισμα.

Η πιο τραγική μορφή παθητικού καπνίσματος αφορά τα ανήλικα παιδιά των καπνιστών. Εκτός των άλλων έχει αποδειχτεί ότι αυξάνει την πιθανότητα να γίνουν και τα ίδια τα παιδιά καπνιστές.

Το ετήσιο ολοκαύτωμα από το κάπνισμα.

Δυστυχώς οι έλληνες είναι πρωταθλητές σε συχνότητα και βαρύτητα καπνίσματος. Αναφέρω ότι όταν ήμουν στο εξωτερικό το 1988 άκουγα τη φράση ‘he smokes like a greek’ (καπνίζει σαν έλληνας) και όχι το γνωστό σε εμάς ‘καπνίζει σαν αράπης’, για κάποιον που κάπνιζε υπερβολικά. Οι γυναίκες ακολούθησαν τους άνδρες και καπνίζουν σε ποσοστό >40%. Σύμφωνα με στοιχεία του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας (ΕΛ.Ι.ΚΑΡ.) παρόμοιο ποσοστό καπνιστών ισχύει και για τους ίδιους τους γιατρούς! Είναι ανησυχητικό ότι έχει διαπιστωθεί συχνή έναρξη του καπνίσματος την προεφηβική ηλικία.

Έχει διαπιστωθεί από μελέτες ότι το 50% των καπνιστών θα χάσει τη ζωή του από το κάπνισμα. Επειδή οι συνέπειες από το κάπνισμα δεν είναι άμεσες αλλά οδηγούν στο αποτέλεσμα καθυστερημένα μετά από σταδιακή φθορά δεν γίνεται άμεσα κατανοητός ο κίνδυνος. Επειδή κάποιοι έχουν αυξημένη γονιδιακή προστασία και φθάνουν σε μεγάλη ηλικία παρά το κάπνισμα, δημιουργείται η αυταπάτη του καπνίσματος χωρίς μεγάλη πιθανότητα για σοβαρό πρόβλημα. Η αλήθεια είναι όμως ότι κάθε χρόνο στην Ελλάδα 20.000 καπνιστές χάνουν τη ζωή τους από το κάπνισμα και ο αριθμός αυτός είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό που προκύπτει αν προσθέσουμε όλες μαζί τις απόλειπες αφύσικες αιτίες θανάτου (δολοφονίες, αυτοκτονίες, ατυχήματα, ναρκωτικά).

Η δοκιμασία του ανθρώπινου οργανισμού από το κάπνισμα.

Με το κάπνισμα εισάγονται 4000 περίπου ουσίες ξένες προς τον οργανισμό και πρέπει να αντιμετωπιστούν. 55 από τις 4000 ουσίες είναι αποδεδειγμένα καρκινογόνες, όπως το βενζοπυρένιο, η νιτροζοκορνικοτίνη, οι αρωματικές αμίνες, τα βινυλοχλωρίδια και τα ραδιενεργά στοιχεία, π.χ. πολώνιο210! Κάποιες άλλες είναι ιδιαίτερα τοξικές όπως ή πίσσα, ή αμμωνία, το ασετόν, το μονοξείδιο του άνθρακα και βέβαια η νικοτίνη που είναι και εθιστική ουσία δηλαδή δημιουργεί εξάρτηση και την ανάγκη για επανάληψη λήψης της (λόγω της σύνδεσης της με υποδοχείς των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου, τους νικοτινικούς υποδοχείς). Η νικοτίνη είναι υπεύθυνη σε μεγάλο βαθμό για τη δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι καπνιστές που επιθυμούν να διακόψουν. Η νικοτίνη είναι ισχυρό δηλητήριο, μία σταγόνα της είναι αρκετή για να προκαλέσει το θάνατο σε ένα μεγάλο σκύλο!

Τα ανθρώπινα όργανα θύματα του καπνίσματος.

• Καρκίνοι

Το όργανα με τη μεγαλύτερη επιβάρυνση είναι φυσικά οι πνεύμονες. Ο καρκίνος του πνεύμονος αφορά στη συντριπτική του πλειοψηφία καπνιστές (>90%) είναι ιδιαίτερα θανατηφόρος και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα, συνήθως μερικών μηνών. Δεν είναι δυστυχώς ο μόνος καρκίνος με τον οποίο έχει συνδεθεί το κάπνισμα καθώς οι καρκίνοι στα χείλη τη στοματική κοιλότητα τον λάρυγγα την ουροδόχο κύστη (και εδώ όπως και στον καρκίνο του πνεύμονα η συντριπτική πλειοψηφία, >90% των πασχόντων, είναι καπνιστές) αλλά και στο πάγκρεας, το στομάχι, τη μήτρα και τα νεφρά έχουν μεγαλύτερη συχνότητα στους καπνιστές. Παραθέτω αυτούσιο ένα μήνυμα προειδοποίησης της αμερικανικής ιατρικής εταιρείας για τον καρκίνο «Ένας στους 2 καπνιστές που καπνίζουν συνεχώς θα πεθάνει λόγω της συνήθειάς του αυτής. Ανάμεσα σε αυτούς τους θανάτους, ο ένας στους τρείς συμβαίνει ενώ ο καπνιστής είναι μεσήλικας!» ACS (American Cancer Society)

• Χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και πνευμονικό εμφύσημα.

Αλλοιώσεις στα βρογχιόλια και τις κυψελίδες οδηγούν σε μια αφόρητη κατάσταση με κύρια συμπτώματα τη δύσπνοια και τον βήχα. Η δύσπνοια μπορεί να φθάσει στο σημείο να μην επιτρέπει και τη μικρότερη αβίαστη προσπάθεια αλλά και να απαιτεί πολλαπλές νοσηλείες σε πνευμονολογικά τμήματα.

• Σεξ και γονιμότητα

Οι άνδρες χάνουν ευκολότερα την ικανότητα τους λόγω αυξημένης αθηρωμάτωσης των αρτηριών του πέους. Έχει αποδειχτεί από επιδημιολογικές μελέτες ότι οι γυναίκες που καπνίζουν είναι λιγότερο γόνιμες. Όταν συλλάβουν η κύηση συνδέεται με μεγαλύτερη πιθανότητα αποβολής. Αν συνεχίζουν να καπνίζουν στη κύηση έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να γεννήσουν ελλιποβαρή και ευπαθή παιδιά, επιρρεπή στο βρογχικό άσθμα και τις πνευμονικές λοιμώξεις.

• Όσφρηση – γεύση – δέρμα – μαλλιά – δόντια

Όλα επηρεάζονται αρνητικά, δεν προκαλούν βέβαια το θάνατο αλλά ενοχλητικές αισθητικές αναπηρίες. Κίτρινα δόντια, θαμπά μαλλιά, αλλοιωμένη όσφρηση και γεύση. Η ουλίτιδα είναι συχνότερη στους καπνιστές σε σχέση με τους μη καπνιστές, 4 φορές πιο συχνή στους καπνιστές ναργιλέ και 3 φορές πιο συχνή στους καπνιστές τσιγάρων. Η ουλίτιδα είναι γνωστό ότι ευθύνεται για απώλειες δοντιών και κακοσμία.

• Ελάττωση μνήμης

Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η μνήμη των καπνιστών είναι μειονεκτική σε σχέση με τους μη καπνιστές. Ευτυχώς η μνήμη επανέρχεται σε μεγάλο βαθμό με τη διακοπή του καπνίσματος. Το εύρημα είναι νέο και η ευρύτερη μελέτη του εγκεφάλου των καπνιστών πιθανώς να αναδείξει και άλλες δυσάρεστες πτυχές.

• Οφθαλμοί

Έχει διαπιστωθεί ότι το 25% των περιπτώσεων εκφυλισμού της ωχράς κηλίδας έχει σχέση με το κάπνισμα. Στις εν λόγω περιπτώσεις υπάρχει μείωση της όρασης που μπορεί να φθάσει μέχρι και την τύφλωση.

• Διαβητικοί

Στο κάπνισμα αποδίδεται μείωση της έκκρισης ινσουλίνης από το πάγκρεας ή /και πρόκληση αντίστασης στην ινσουλίνη του οργανισμού, με αποτέλεσμα τη δυσκολία ρύθμισης του διαβήτη (γιατί αντίσταση στην ινσουλίνη σημαίνει εξασθένηση της δράσης της όσον αφορά τον μεταβολισμό του σακχάρου, και έτσι απαιτούνται περισσότερες μονάδες ινσουλίνης για το ίδιο μεταβολικό έργο). Επίσης επιταχύνει όλες τις γνωστές διαβητικές επιπλοκές (καρδιαγγειακά επεισόδια, νεφροπάθειες, αμφιβληστρειδοπάθειες, στυτική ικανότητα)

Διακοπή Καπνίσματος

Η Διαβητική Εταιρεία Βορείου Ελλάδας χρησιμοποίει για μήνυμα ευαισθητοποίησης αυτή την έξυπνη φωτογραφία.

• Καρδιαγγειακές παθήσεις

Περίπου το 25% των θανάτων από καρδιαγγειακές παθήσεις αποδίδεται στο κάπνισμα. Σε άνδρες 40-45 ετών το κάπνισμα αυξάνει από τρεις έως έξι φορές τον κίνδυνο εκδήλωσης θανατηφόρου καρδιακού επεισοδίου. Σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια από ισχαιμική καρδιοπάθεια 5πλασιάζει την πιθανότητα θανάτου. Σε ασθενείς με ιστορικό εμφράγματος του μυοκαρδίου η συνέχιση του καπνίσματος τριπλασιάζει τον κίνδυνο για νέο έμφραγμα. Θεωρείται ότι τα αποτελέσματα αυτά προκαλούνται από τις δράσεις ορισμένων εισπνεομένων ουσιών με τις οποίες αποδεδειγμένα αυξάνει η αρτηριακή πίεση και η καρδιακή συχνότητα, μειώνεται η παροχή οξυγόνου στους ιστούς αλλά ακόμη χειρότερα διεγείρονται τα αιμοπετάλια και με τις ουσίες που απεκκρίνουν τα ίδια στη συνέχεια διαταράσσεται η ομαλή διαστολή των αρτηριών, ενώ μπορεί να προκληθεί και σπασμός που μπορεί να καταλήγει σε απόφραξη κάποιας στεφανιαίας αρτηρίας. Έτσι εξηγείται η εμφάνιση εμφραγμάτων σε βαρείς καπνιστές χωρίς να υπάρχει αθηρωμάτωση! Σε γυναίκες που λαμβάνουν αντισυλληπτικά η τάση για θρομβώσεις που συνεπάγεται η λήψη τους μεγιστοποιείται με το κάπνισμα.

Οι θάνατοι που προκαλεί το κάπνισμα από τις καρδιαγγειακές νόσους είναι πολύ περισσότεροι από τους θανάτους που προκαλούνται από τους καρκίνους των πνευμόνων και της ουροδόχου κύστης.

Τα κέρδη από τη διακοπή του καπνίσματος.

Υπάρχουν πάντα κέρδη από τη διακοπή του καπνίσματος. Είναι όμως ιδιαίτερα μεγάλα και με γρήγορα αποτελέσματα στην περίπτωση των καρδιοπαθειών. Αν κάποιος μάλιστα έχει ιστορικό καρδιακής προσβολής (έμφραγμα, οξύ στεφανιαίο επεισόδιο, ακόμη και τη ελαφρότερη σταθερή στηθάγχη), έχει ταυτόχρονα και την απόδειξη ότι είναι ευάλωτος στο κάπνισμα και δεν ανήκει στη μειοψηφία κάποιων ‘προνομιούχων’ με αυξημένη γονιδιακή προστασία. Έχει επομένως μεγαλύτερη ανάγκη τη διακοπή του καπνίσματος από ένα προς το παρόν υγιή.

Ποια είναι όμως αυτά τα κέρδη; Είναι μεγάλα και προκύπτουν από τη διακοπή της δράσης των τοξικών ουσιών στα αιμοπετάλια που με τις ουσίες που απελευθερώνουν δημιουργούν συνθήκες που αυξάνουν την πιθανότητα σπασμού και θρομβογένεσης. Στη πραγματικότητα όπως έχουν δείξει επιδημιολογικές μελέτες η πιθανότητα νέου εμφράγματος μειώνεται κατά 70% περίπου. Είναι μεγάλο κέρδος για να αγνοηθεί!

Αλλά βέβαια η καρδιακή προσβολή δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Στην περίπτωση της περιφερικής αρτηριοπάθειας η εμμονή στη συνέχιση του καπνίσματος σημαίνει περισσότερα συμπτώματα (από το σπασμό των στενωμένων αρτηριών) και κάποιους ακρωτηριασμούς!

Έτσι τουλάχιστον όσον αφορά τις καρδιαγειακές παθήσεις, με τη διακοπή του καπνίσματος ο οργανισμός απαλλάσσεται σε λίγες ημέρες από το μεγαλύτερο μέρος της βλαπτικής επίδρασης. Και στις υπόλοιπες περιπτώσεις υπάρχουν σημαντικά κέρδη όχι όμως τόσο μεγάλα. Για παράδειγμα η αυξημένη πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονος συνεχίζει να υπάρχει και μετά τη διακοπή του καπνίσματος αν έχει προηγηθεί πολυετές βαρύ κάπνισμα, είναι όμως και πάλι μικρότερη από των καπνιστών.

Υπάρχει διαβάθμιση του κινδύνου από τη βαρύτητα του καπνίσματος;

Η απάντηση είναι καταφατική. Πράγματι όσο περισσότερα τσιγάρα καπνίζονται ημερησίως τόσο μεγαλύτερος είναι ό κίνδυνος και είναι μέγιστος σε κατανάλωση >20 τσιγάρων ημερησίως, ενδιάμεσος σε κατανάλωση 5-15 τσιγάρων ημερησίως και μικρός σε κάπνισμα λιγότερων από 5 τσιγάρων. Η διαβάθμιση αυτή έχει ακαδημαϊκό χαρακτήρα, καθώς κανείς εθισμένος καπνιστής δεν είναι ικανός να περιορίσει το κάπνισμα δραστικά. Η πείρα έχει δείξει ότι ξανακυλά σύντομα τις περισσότερες φορές. Μοναδική λύση αποτελεί η οριστική διακοπή του καπνίσματος.

Επίλογος.

Διαλέγω για ενίσχυση όσων καπνιστών είναι ακόμη αναποφάσιστοι την παράθεση των αποτελεσμάτων της πιο πρόσφατης μεγάλης μελέτης. Αφορά γυναίκες αλλά υπάρχουν πολλές άλλες που αναφέρονται σε μεικτό πληθυσμό με παρόμοια συμπεράσματα. Τα στοιχεία παρατίθενται από την ηλεκτρονική προδημοσίευση της μελέτης:

«Επιβλαβείς συνέπειες του καπνίσματος και ωφέλειες από τη διακοπή του»

(The Lancet, Early Online Publication, 27 October 2012)

Σε πρόσφατη προοπτική μελέτη 1000000 γυναικών στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπιστώθηκε ότι οι καπνίστριες έχουν προσδόκιμο ζωής 10 χρόνια λιγότερα από ότι οι μη καπνίστριες. Η θνητότητα στις καπνίστριες ήταν τριπλάσια σε σύγκριση με τις μη καπνίστριες ανεξάρτητα από την ηλικία, ενώ ακόμα και σε κάπνισμα λιγότερων των 10 τσιγάρων την ημέρα η 12ετής θνητότητα διπλασιάζεται. Οι καπνίστριες δε, που διέκοψαν το κάπνισμα πριν την ηλικία των 40 ετών είχαν ελάττωση κατά 90% του επιπλέον κινδύνου από το κάπνισμα σε σύγκριση με τις γυναίκες που συνέχιζαν να καπνίζουν μετά από αυτή την ηλικία.

Αντώνιος Δ. Βραχάτης

Επεμβατικός Καρδιολόγος – τέως Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ.Γεννηματάς»

http://www.kardiologiko.gr/