Καρκίνος μαστού: Η διαδρομή της ασθενούς από την διάγνωση και μετά…

Ο καρκίνος του μαστού είναι ένας καλός καρκίνος για αυτό και εμείς στις ασθενείς μας δεν κρύβουμε ποτέ την αλήθεια, λέει ο κύριος Φιλόπουλος, τονίζοντας μάλιστα ότι είναι ένας από τους καρκίνους που πλέον έχει πολλές θεραπευτικές λύσεις, ακόμα και για την περίπτωση της υποτροπής. Κι αυτό, όπως αναφέρει, έχει καταστήσει τη συγκεκριμένη νεοπλασία, χρόνια νόσο.

Ο κ. Φιλόπουλος θίγει θέματα ιατρικής δεοντολογίας, αλλά και πρακτικών που ακολουθούν κάποιες οργανώσεις, που όπως λέει «όχι μόνο δεν βοηθούν την ασθενή, αλλά δημιουργούν προκαταλήψεις και ενοχές».

Διάγνωση και θεραπεία

Μεταξύ άλλων, αναφέρει ότι η πρόγνωση δεν μπορεί να είναι εξατομικευμένη, παρά μόνο ως σενάριο ταινίας, μιλάει για τις παρενέργειες των σύγχρονων θεραπευτικών παρεμβάσεων, αλλά και τι σημαίνει στην πράξη ότι μία γυναίκα έχει προβληματικό γονίδιο ή οικογενειακό ιστορικό.

 Ακολουθεί ολόκληρο το κείμενο της συνέντευξης που παραχώρησε στο Πρακτορείο 104,9Fm και στην Τάνια Μαντουβάλου ο πρόεδρος της ΕΑΕ Ευάγγελος Φιλόπουλος:

  -Ποια είναι τα στάδια αντίδρασης μιας γυναίκας όταν παίρνει τα αποτελέσματα της ιστολογικής;

Υπάρχουν διάφοροι τύποι αντιδράσεων. Κυριαρχεί όμως ο πανικός, αυτό που λένε οι ίδιες οι γυναίκες, παράλυση. Αισθάνονται σαν ένα ψυχρό ντουζ όταν διαβάζουν ότι μπορεί να έχουν κάτι «κακό». Και αν μάλιστα συζητήσουν με τον γιατρό και επιβεβαιωθεί ότι η διάγνωση είναι καρκίνος, νομίζουν ότι τους φεύγει η γη κάτω από τα πόδια. Άλλες θα αντιδράσουν είτε με κλείσιμο στον εαυτό τους, άλλες δεν πιστεύουν ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο και συζητούν συνέχεια τι άλλο μπορεί να υπάρχει, άλλες θα εκφραστούν τελείως ελεύθερα κλαίγοντας ή εκδηλώνοντας με κάθε τρόπο τη στεναχώρια τους.

Πάντα κάποιος μαζί

Είναι πάντως γεγονός ότι στο 95% η γυναίκα δεν είναι μόνη της. Όταν έρχεται στο γιατρό έχει πάντα κάποιον μαζί της. Σύζυγο, σύντροφο, παιδί, αδελφό, φίλο. Επομένως έχουμε γυναίκες που ακόμα τις τρομάζει πολύ ο καρκίνος, ενώ εμείς οι γιατροί θα πιστεύαμε ότι θα έπρεπε να φοβούνται πολύ λιγότερο πια, γιατί είναι ένας από τους καρκίνους που έχει δείξει τεράστια θεραπευτική βελτίωση, είναι ένας καρκίνος που όλο και συχνότερα τον βρίσκουμε σε αρχικά στάδια, κι αυτό σημαίνει ότι οι προοπτικές είναι πολύ καλές.

   -Ποιοι μηχανισμοί την επιβαρύνουν και ποιοι την βοηθούν σε αυτή τη φάση, όταν μπαίνει στην περιπέτεια;

Παίζει πολύ σημαντικό ρόλο ποια είναι η προϊστορία της. Εάν έχει μια ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή, έναν σύντροφο με τον οποίο συνεννοείται, οπωσδήποτε είναι παράγοντες που θα τη βοηθήσουν να ξεπεράσει το σοκ της πρώτης διάγνωσης. Αν είναι μία γυναίκα που έχει βασανιστεί στη ζωή της, με έναν σύντροφο που δεν ξέρει πώς να φερθεί σωστά, ή έναν άνθρωπο που τη βασανίζει ψυχολογικά κυρίως, ή αν έχει προβλήματα στην οικογένεια με τα παιδιά της, η αντίδραση της μπορεί να είναι καμία φορά θαρραλέα, που σε συγκινεί κιόλας, γιατί βλέπεις τη δύναμη αυτής της γυναίκας.

Σίγουρα όμως δεν είναι παράγοντες που θα την οπλίσουν με τη δύναμη, που θα πρέπει να έχει για να ξεπεράσει τις δυσκολίες τις οποίες θα της δημιουργήσουν οι διαγνωστικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις μας.

Η επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος

   -Πώς επιδρά το κοντινό αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον ;

Εδώ θα έλεγα ότι κατά ένα αξιοσημείωτο τρόπο, η συμπαράσταση των συζύγων είναι πάντα θετική. Σε ελάχιστες περιπτώσεις θα δεις αρνητική στάση ή αδιάφορη. Ο άντρας συμπάσχει και συμπάσχει πάρα πολύ. Απλώς δεν ξέρει να διαχειριστεί σωστά τη δική του λύπη, για αυτό το οποίο συμβαίνει. Συνήθως ο σύντροφος είναι σύντροφος στη γυναίκα. Το ίδιο και σε μεγαλύτερο βαθμό συμβαίνει και με τα παιδιά. Εκεί που υπάρχει πρόβλημα και το βλέπουμε κατά τη διάρκεια της νόσου, είναι αυτό που σκέφτεται η γυναίκα το τι θα πει ο περίγυρός της. Θα της έλεγα λοιπόν, ότι αυτός που την αγαπάει θα της φερθεί όμορφα και θα της συμπαρασταθεί, αυτός που δεν την αγαπάει, είτε είναι υγιής είτε όχι, τα ίδια κακά λόγια θα πει, οπότε να μην την ενδιαφέρει το τι θα πει ο άλλος.

Η αλήθεια στον ασθενή

   -Ποια είναι η καλύτερη βοήθεια από τους οικείους, γιατί κι αυτοί ενίοτε δεν ξέρουν πώς να διαχειριστούν τις εναλλαγές της διάθεση της ασθενούς;

Πρώτον θα έλεγα να μην έχουν την ψευδαίσθηση, ότι ο γιατρός δεν πρέπει να πει την αλήθεια στην ασθενή. Επειδή είναι ένας καλός καρκίνος, εμείς λέμε πάντα την αλήθεια στην ασθενή ότι έχει καρκίνο. Βέβαια, η ασθενής θα καταλάβει ότι έχει καρκίνο, από τις θεραπείες που θα λάβει.

Άρα αυτή η υπερπροστατευτικότητα δεν βοηθάει, ίσα ίσα κάνει τα πράγματα χειρότερα, γιατί κάνει την ασθενή να σκέφτεται ότι για να της κρύβουν πράγματα, είναι πολύ σοβαρά. Οι συγγενείς δεν θα πρέπει ξαφνικά να εμφανιστούν, όταν είχαν να φανούν χρόνια και να μιλήσουν μαζί της, γιατί πάλι θα σκεφτεί ότι είναι άσχημα τα πράγματα.

Ο περίγυρος, αν χρειαστεί λόγω θεραπειών να της δώσει κάποια υποστήριξη να το κάνει, αλλιώς θα πρέπει να της φερθεί όπως της φερόταν πριν. Ο άρρωστος δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο, περνάει μία φάση της ζωής του, και είναι ο ίδιος άνθρωπος που ήταν και πριν.

Η καθημερινότητα της ασθενούς

   -Εάν μπορεί να δουλέψει κατά τη διάρκεια των χημειοθεραπειών, εκτός από ορισμένες μέρες που ενδεχόμενα αισθάνεται μία αδιαθεσία, είναι καλό να συνεχίζει να εργάζεται η ασθενής;

Εγώ συμβουλεύω τις ασθενείς να μην κάθονται στο σπίτι, και ιδιαίτερα να μην μένουν μόνες τους, γιατί τότε το μυαλό γυρίζει συνέχεια στο πρόβλημα τους. Πολλές γυναίκες ζητούν άδεια. Τους δίνουμε ένα μήνα, αλλά τους λέμε ότι παραπάνω δεν κάνει, και τις προτρέπουμε να δουλέψουν για να απασχολούν το μυαλό τους. Εκτός από μία δυο μέρες που μπορεί να αισθανθούν μία αδιαθεσία από τη χημειοθεραπεία, αν την αισθανθούν, τον υπόλοιπο καιρό είναι καλό να συνεχίσουν τις δραστηριότητες τους για να απασχολούν και το μυαλό και το σώμα τους. Και η σωματική άσκηση κάνει καλό, και η νοητική ενασχόληση επίσης, γιατί και τα δύο απορροφούν τις κακές σκέψεις.

Υποτροπή

   – Σε περίπτωση υποτροπής τι γίνεται ; Κάποιες νομίζουν ότι ήρθε το τέλος, δεν είναι όμως έτσι.

Αυτό είναι σωστό. Το βλέπουμε πολύ έντονα τους πρώτους δύο τρεις μήνες μετά την επέμβαση, που έρχονται οι γυναίκες γιατί κάτι δήθεν πιάνουν και νομίζουν ότι ο καρκίνος θα επανεμφανιστεί αμέσως. Δεν εμφανίζεται έτσι αμέσως ο καρκίνος. Περνάει πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα για να υποτροπιάσει, αλλά και στην υποτροπή, υπάρχουν πλέον τέτοια θεραπευτικά μέσα, που έχουν μετατρέψει το καρκίνο σε χρόνια νόσο.

Η υποτροπή αποτελεί ακόμα πιο ισχυρό σοκ για τη γυναίκα, γιατί νόμιζε ότι το είχε ξεπεράσει, το είχε ξεχάσει και ξαφνικά της λέει «εγώ εδώ είμαι». Κι εδώ θέλω να τονίσω τις λανθασμένες τακτικές που ακολουθούνται από ορισμένες οργανώσεις σχετικά με την ψυχολογία και τη στήριξη των ασθενών.

Δε νικάει μόνο η καλή ψυχολογία τον καρκίνο

   -Τι εννοείτε;

Εννοώ ότι το να λέμε ότι εγώ έχω τη δύναμη και νίκησα τον καρκίνο, τα κατάφερα, αυτό δημιουργεί τεράστιο ψυχολογικό τραύμα, χωρίς λόγο σε ανθρώπους που υποτροπιάζουν, ή καταλήγουν από την ασθένεια. Αν ήταν η θέληση μας να νικήσει τον καρκίνο, θα τον είχαμε νικήσει όλοι. Κανείς δεν θέλει να πεθάνει. Μην δημιουργούνται λοιπόν προκαταλήψεις και ενοχές σε ασθενείς. Όπως και πολλοί γιατροί δημιουργούν ενοχές στους αρρώστους λέγοντας τους γιατί ήρθες τώρα που είσαι σε προχωρημένο στάδιο. Τον γιατρό δεν τον βάλανε κριτή, ούτε είναι δικαστής να κρίνει τι έκανε η γυναίκα. Είναι για να θεραπεύσει. Κατά τη γνώμη μου αυτές είναι δύο πρακτικές, που είναι πραγματικά ψυχοφθόρες και κακές πρακτικές.

   -Πάντως στους απέξω φαίνεται ακριβώς το αντίθετο. Ότι δηλαδή όταν ένας πρώην καρκινοπαθής λέει ότι έχει νικήσει, βοηθάει τους νοσούντες.

Το ότι το έχει νικήσει και είναι καλά είναι γεγονός. Το να ασχολείται συνέχεια με αυτό (μία κατάσταση που εμείς δεν ενθαρρύνουμε) μπορεί να είναι μία ψυχολογική διέξοδος για ορισμένους, αλλά τέλος πάντων μία γυναίκα είχε καρκίνο, τον πέρασε, τέλος. Ας μην ασχολείται άλλο με τον καρκίνο της. Ας ασχοληθεί με τη ζωή της.

Οι θεραπείες

   -Υπάρχουν φάρμακα που εκτός από οργανικές έχουν και ψυχολογικές επιπτώσεις; 

Ξέρουμε κι έχει συζητηθεί πάρα πολύ το θέμα των εκπτώσεων ορισμένων νοητικών λειτουργιών (γνωστικών λειτουργιών όπως π.χ μνήμη) από τις χημειοθεραπείες. Υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι αυτό συμβαίνει, και υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι απλά προϋπήρχε, και επιτείνεται λίγο μετά τις χημειοθεραπείες.

Η ψυχολογία

   -Με την κατάθλιψη τι γίνεται που συνήθως συνοδεύει τη νόσο;

Η κατάθλιψη αφορά έναν τρόπο αντίδρασης της γυναίκας, απέναντι σε αυτό που της συνέβη, και στο πώς βλέπει τη ζωή. Η κατάθλιψη είναι συχνή στις γυναίκες και χωρίς να έχουν καρκίνο. Είναι άλλωστε πρώτες στην κατανάλωση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Θα συμβούλευα τις γυναίκες που δεν μπορούν να επεξεργαστούν μόνες τους το πρόβλημα και να βγουν από αυτό, να συμβουλευτούν έναν ψυχολόγο, ο οποίος θα τους δώσει τις δυνατότητες, από μόνες τους να μπορέσουν να αναπτύξουν μία πιο υγιή και πιο θετική στάση ζωής.

   -Τι άλλες επιπτώσεις υπάρχουν από τις θεραπευτικές σας παρεμβάσεις;

Κάθε φάρμακο έχει παρενέργειες. Άμεσες και χρόνιες. Το ίδιο ισχύει και για την ακτινοβολία. Δεν καταλαβαίνεις τίποτα, αλλά σου αφήνει σημάδια στο κορμί, όπως και η χειρουργική. Ευτυχώς όμως τα τελευταία χρόνια η μεν χειρουργική μίκρυνε, επομένως είναι λιγότερο ακρωτηριαστική, η δε ακτινοβολία έχει βελτιωθεί πάρα πολύ με τα νέα μηχανήματα και τις νέες τεχνικές, οπότε αφήνει και αυτή λιγότερα σημάδια στην περιοχή του στήθους.

Τα καινοτόμα φάρμακα που είναι πιο στοχευμένα, πιο εξατομικευμένα στη δράση τους είναι πολύ αποτελεσματικά μεν, έχουν όμως και αυτά παρενέργειες, σε νεφρά, καρδιά συκώτι, αλλά και παρενέργειες στο δέρμα ή άλλα όργανα. Αυτά όμως είναι συνήθως περαστικά, όπως και το πέσιμο των μαλλιών από τις χημειοθεραπείες, που βγαίνει πολύ καλύτερο μαλλί μετά. Δεν είναι μόνιμες αυτές οι παρενέργειες. Κι επειδή τις χωρίζουμε σε ελαφριές και βαριές, σπάνια θα είναι βαριές οι παρενέργειες που θα αναγκάσουν την ασθενή να σταματήσει μία θεραπεία.

Η πρόγνωση

   -Μπορούμε να γενικεύουμε την πρόγνωση; Δηλαδή αν π.χ ο καρκίνος «Χ» πάει καλά σε επιβίωση στην πλειονότητα των γυναικών που τον έχουν, αυτό σημαίνει ότι όποια γυναίκα πάθει αυτό τον τύπο καρκίνου θα ζήσει εκατό τοις εκατό; Ή μήπως είναι θέμα γονιδίων;

Βγάζουμε μέσον όρο. Αν σε μία τάξη έχουν πάρει δέκα άτομα 20 (άριστα) δέκα έχουν πάρει 0, κάποιοι άλλοι 5, βγαίνει ένας μέσος όρος και λέμε ότι πήραν 12. Το 12 αντικατοπτρίζει τον μέσο όρο. Άλλος μπορεί να πήρε 20, άλλος μηδέν. Επομένως όταν λέμε σε μία γυναίκα την πρόγνωση, δεν είναι εξατομικευμένη. Αφορά πώς περίπου συμπεριφέρεται ο μέσος όρος μίας κατηγορίας γυναικών, που είναι στην ίδια μοίρα με αυτήν. Έχουμε δει γυναίκες με πολύ προχωρημένο καρκίνο να ζουν 30 και 35 χρόνια, κι έχουμε δει και καρκίνους, που ενώ θα μπορούσαν να πάνε πολύ καλά, δεν πήγαν καλά. Οπότε αυτή η εξατομικευμένη πρόβλεψη είναι περισσότερο για να γίνονται σενάρια σε αμερικάνικες ταινίες, τύπου έχω να ζήσω λίγο καιρό ακόμα κοκ.

   -Άρα μας λέτε ότι ο κάθε καρκινοπαθής έχει τον καρκίνο του ;

Αυτό ισχύει. Ο κάθε καρκινοπαθής έχει τον καρκίνο του και ο κάθε καρκίνος τον καρκινοπαθή του. Είναι μία πολύπλοκη σχέση.

Ο ρόλος της Γενετικής

   -Όσον αφορά τις γενετικές εξετάσεις, τι σημαίνει αλήθεια να γνωρίζει μία γυναίκα ότι έχει «χαλασμένο» γονίδιο;

Αν δεν είναι «καλό» το γονίδιο, μία επιλογή είναι μετά από μία ορισμένη ηλικία όπου θα έχει τεκνοποιήσει η γυναίκα, να προχωρήσει σε αφαίρεση και των δύο μαστών και πολλές φορές και των δύο ωοθηκών, για να ελαττώσει τον κίνδυνο, γιατί αυτή έχει πιθανότητες άνω του 80% να εμφανίσει καρκίνο του μαστού. Η μόνη κατηγορία που δικαιολογεί την αμφοτερόπλευρη μαστεκτομή είναι το προβληματικό γονίδιο, ή η ύπαρξη ενός καρκινώματος που δεν είναι καρκίνωμα, απλά το ονομάζουμε έτσι, και αποτελεί δείκτη για αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου και στους δύο μαστούς. Να μην υπερβάλλουμε όμως. Το ποσοστό κληρονομικού καρκίνου στην Ελλάδα είναι πολύ μικρό. Μόνο 5%. Ενώ αντίθετα σε μια ομάδα εβραίων που ονομάζεται Εσκενάζι το ποσοστό είναι υψηλό γύρω στο 12-14%.

   -Τι έχετε να πείτε σε κάποια κυρία που μας ακούει και πήρε πρόσφατα μία θετική διάγνωση;

Ότι έχει ένα πρόβλημα υγείας σοβαρό, που ευτυχώς όμως είναι αντιμετωπίσιμο, συνήθως σε τέτοιο βαθμό, που έχει μπροστά της για να ζήσει πάρα πολλά χρόνια με καλή ποιότητα ζωής. Μπορεί να πάει από κάτι άλλο, όχι όμως από τον καρκίνο της.

  *Ο Ευάγγελος Φιλόπουλος είναι χειρουργός μαστού, Διευθυντής Κλινικής Μαστού του Αντικαρκινικού Νοσοκομείου «Ο Άγιος Σάββας» και Πρόεδρος της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας.