Τι πρέπει να ξέρετε για την ανοσοθεραπεία

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναφέρει ότι σε ετήσια βάση καταγράφονται 14 εκατομμύρια νέα κρούσματα και 8,8 εκατομμύρια θάνατοι απ’ όλες τις μορφές του (υπάρχουν πάνω από 100), καθώς και ότι στο 75% των περιπτώσεων οι ασθενείς έχουν ηλικία άνω των 55 ετών.

Παρότι οι στατιστικές αυτές μοιάζουν δυσοίωνες, υπάρχουν και ορισμένες άλλες που αποδεικνύουν ότι η επιστήμη βρίσκει σιγά-σιγά τρόπους να αντισταθεί.

Μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που μαθαίνουν σήμερα ότι έχουν καρκίνο μπορεί να ζήσουν έως έξι φορές περισσότερο απ’ ό,τι θα ζούσαν πριν από 40 χρόνια. Στην πραγματικότητα, το 65% των ασθενών θα ζήσουν με τον καρκίνο τους επί πέντε χρόνια και πάνω – ποσοστό που εκτιμάται ότι σύντομα θα είναι 70%, σύμφωνα με στοιχεία από την Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου (ACS) και το Εθνικό Ίδρυμα Καρκίνου (NCI) των ΗΠΑ.

Οι ασθενείς αυτοί αποκαλούνται επιζήσαντες, διότι επί τη ουσία έχουν νικήσει τον καρκίνο τους (σ.σ. Στην Ογκολογία, ένας ασθενής θεωρείται πως έχει ιαθεί όταν περάσουν 5 χρόνια από τη διάγνωση και τη θεραπεία του καρκίνου του, και εξακολουθεί να είναι υγιής, δίχως υποτροπή ή μεταστάσεις).

Σε όλο τον κόσμο υπολογίζεται πως ζουν πλέον περισσότεροι από 30 εκατομμύρια άνθρωποι οι οποίοι κάποτε είχαν καρκίνο, με τα περίπου 12 εκατομμύρια από αυτούς να ζουν στις ΗΠΑ και άλλοι τόσοι στην Ευρώπη. Αν οι αριθμοί αυτοί σας φαίνονται μικροί, αναλογισθείτε ότι πριν από τρεις δεκαετίες ο αριθμός των επιζησάντων στις ΗΠΑ ήταν μόλις 3 εκατομμύρια, ενώ  το 2020 αναμένεται να έχει φτάσει τα 16 εκατομμύρια, μία αύξηση που υπερβαίνει το 500%.

Από τους επιζήσαντες, σχεδόν δύο στους δέκα είναι γυναίκες που νίκησαν τον καρκίνο του μαστού, περίπου άλλοι τόσοι είναι άνδρες με καρκίνο του προστάτη, ενώ ένας στους δέκα είχαν καρκίνο του παχέος εντέρου ή γυναικολογικό καρκίνο.

Οι επιζήσαντες του καρκίνου καλύπτουν όλο το ηλικιακό φάσμα: το 1% είναι ηλικίας κάτω των 19 ετών, το 5% 20-39 ετών, το 34% 40-64 ετών, ενώ το υπόλοιπο 60% είναι άνθρωποι που έχουν ξεπεράσει τα 65 χρόνια.

Ο τέταρτος πυλώνας

Όλ’ αυτά έγιναν εφικτά χάρη στους τρεις πυλώνες των αντινεοπλασματικών (αντικαρκινικών) θεραπειών που μπορεί να εφαρμοστούν σε όλες τις μορφές καρκίνου: τη χημειοθεραπεία, την ακτινοθεραπεία και την χειρουργική θεραπεία.

Σε αυτούς τους πυλώνες πιθανότατα θα προστεθεί ένας τέταρτος, η ανοσοθεραπεία, που δείχνει να αποδίδει σε όλες τις μορφές στις οποίες έχει έως στιγμής δοκιμαστεί. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι άλλοτε μεμονωμένα και άλλοτε σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα (ανοσοθεραπευτικά, στοχευμένα ή χημειοθεραπείες) θα βοηθεί τους ασθενείς να ζουν πολλά και καλά χρόνια, ακόμα κι αν εξακολουθούν να έχουν καρκινικούς όγκους στο σώμα τους.

Σε αντίθεση με ό,τι θα περίμενε κανείς, η ανοσοθεραπεία δεν επιτίθεται απ’ ευθείας στα καρκινικά κύτταρα, αλλά στοχεύει το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς το οποίο προσπαθεί να «αφυπνίσει» για να επιτεθεί στον καρκινικό όγκο. Αυτό είναι απαραίτητο επειδή ο καρκίνος είναι πολύ «έξυπνος» και έτσι μεταχειρίζεται διάφορους τρόπους για να «κρύβεται» από το ανοσοποιητικό και να αποφεύγει τις επιθέσεις του.

Η «αφύπνιση» του ανοσοποιητικού επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους, αλλά ο μηχανισμός στον οποίο υπάρχουν οι περισσότερες εξελίξεις που ήδη δίνουν απτά αποτελέσματα είναι η λεγόμενη αναστολή των σημείων ελέγχου (δηλαδή των «φρένων») του ανοσοποιητικού.

Η αναστολή αυτή επιτυγχάνεται με φάρμακα της κατηγορίας των checkpoint inhibitors, στην οποία ανήκουν μεταξύ άλλων τα nivolumab, ipilimumab, pembrolizumab και atezolizumab.

Οι μορφές καρκίνου για τις οποίες είναι ήδη εγκεκριμένα ένα ή περισσότερα από αυτά τα φάρμακα είναι το προχωρημένο μελάνωμα (είναι η πιο επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος), ο μη-μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονος (αντιπροσωπεύει το σχεδόν 85% των κρουσμάτων της νόσου), το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα (είναι η συνηθέστερη μορφή καρκίνου του νεφρού στους ενήλικες), ο καρκίνος της ουροδόχου κύστεως, το λέμφωμα Hodgkin και οι καρκίνοι κεφαλής & τραχήλου, ενώ επίκειται η έγκρισή τους για το νευροενδοκρινικό καρκίνωμα merkel  (είναι σπάνιο καρκίνωμα του δέρματος) και άλλες μορφές.

Αποτελούν επίσης αντικείμενο μελέτης για δεκάδες άλλους τύπους, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται ο καρκίνος του στομάχου (γαστρικός καρκίνος) και το γλοιοβλάστωμα (είναι ένας καρκίνος του εγκεφάλου).

Αποτελεσματικότητα έως 40%

Παρότι τα φάρμακα αυτά έχουν εκπληκτική αποτελεσματικότητα σε αρκετούς ασθενείς, δεν αποτελούν πανάκεια. Στην πραγματικότητα, η αποτελεσματικότητά τους κυμαίνεται γύρω στο 20-40%, αν και ειδικά στους ασθενείς με μελάνωμα μπορεί να είναι υψηλότερη.

Ο συνδυασμός των ανοσοθεραπευτικών φαρμάκων φαίνεται πως αυξάνει την αποτελεσματικότητά τους, αλλά ούτε σε αυτόν ανταποκρίνονται όλοι οι ασθενείς.

Οι αποτελεσματικότητες που επιτυγχάνονται, όμως, είναι τέτοιες ώστε υπάρχουν ήδη πάσχοντες από μεταστατικούς καρκίνους οι οποίοι πλησιάζουν τα 10 χρόνια επιβίωσης μετά τη διάγνωση, κάτι που φάνταζε αδιανόητο έως πριν από λίγα χρόνια.

Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμα γιατί η ανοσοθεραπεία δεν αποδίδει σε όλους τους ασθενείς, αλλά πιστεύουν ότι το κλειδί είναι η διαφορετικότητα κάθε καρκίνου, αφού είναι πια αποδεδειγμένο ότι σε κάθε ασθενή οι όγκοι έχουν μοναδικά μοριακά χαρακτηριστικά.

Ακόμα, πάντως, κι αν δεν αποδώσει η ανοσοθεραπεία, αυτό δεν σημαίνει πως ο ασθενής είναι καταδικασμένος, διότι όλοι έχουν πολλές επιλογές ανάλογα με τον τύπου του καρκίνου τους.

Πολύ σημαντική πρόοδος γίνεται και στον τομέα της στοχευμένης θεραπείας, με νέα φάρμακα και επικουρικές θεραπείες, ενώ και η ακτινοθεραπεία και οι χειρουργικές τεχνικές βελτιώνονται διαρκώς. Επιπλέον, γίνονται δεκάδες μελέτες που δοκιμάζουν διάφορους συνδυασμούς παλαιών και νέων θεραπειών με την ελπίδα ότι θα βρεθεί κάτι καλύτερο για κάθε μορφή καρκίνου.

Μειονεκτήματα

Όπως κάθε θεραπεία, έτσι και η ανοσοθεραπεία έχει μειονεκτήματα, με ένα από τα βασικότερα να είναι τα φαινόμενα αυτοανοσίας που εκδηλώνονται σε μερικούς ασθενείς.

Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι μερικές φορές τα «αφυπνισμένα» κύτταρα του ανοσοποιητικού επιτίθενται και σε φυσιολογικούς ιστούς και όργανα του σώματος, με συνέπεια την εκδήλωση προβλημάτων όπως η πνευμονίτιδα, η κολίτιδα, η εντερίτιδα και αλλεργικές αντιδράσεις.

Ωστόσο αυτές οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι σχετικά σπάνιες ενώ οι συνηθέστερες είναι ήπιες και καλά ανεκτές. Επιπρόσθετα, τα πλεονεκτήματα στην επιβίωση των ασθενών υπερκαλύπτουν κατά πολύ τις όποιες παρενέργειες έχουν παρατηρηθεί.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι, με βάση τα έως τώρα επιστημονικά δεδομένα, οι checkpoint inhibitors ίσως δεν είναι τόσο αποτελεσματικοί στα παιδιά όσο στους ενήλικες – πιθανώς διότι τα φάρμακα αυτά αποδίδουν καλύτερα σε καρκίνους με πολλές μεταλλάξεις και οι παιδιατρικοί καρκίνοι τείνουν να έχουν λιγοστές.

Ρεπορτάζ Ρούλα Τσουλέα

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Κάθε στάδιο και η θεραπεία του στον καρκίνο της κύστης

Καρκίνος νεφρού & κύστης: Το παρελθόν και το μέλλον της θεραπείας

Καλύτερη αντιμετώπιση και στα προχωρημένα στάδια του καρκίνου του νεφρού

Καρκίνος νεφρού & κύστης: Ποια είναι τα ύποπτα συμπτώματα