Καρκίνος του μαστού: Οι άγνωστες συνέπειες από την ορμονική θεραπεία

Ο καρκίνος του μαστού δεν είναι μία ενιαία ασθένεια, αλλά έχει αρκετούς υποτύπους κάθε ένας από τους οποίους έχει τη δική του θεραπεία. Σε πολλές περιπτώσεις όμως είναι ορμονοευαίσθητος, δηλαδή «τροφοδοτείται» από τις ορμόνες. Γι’ αυτό τον λόγο στο πλαίσιο της αντιμετώπισής του χορηγείται στις ασθενείς ορμονική θεραπεία.

Ο ορμονοευαίσθητος καρκίνος του μαστού αντιπροσωπεύει το τουλάχιστον 70% όλων των καρκίνων του μαστού. Οι γυναίκες που πάσχουν από αυτόν φέρουν στα καρκινικά κύτταρα πρωτεΐνες (υποδοχείς) για τα οιστρογόνα. Γι’ αυτό τον λόγο, λαμβάνουν αντι-οιστρογονική θεραπεία.

Η θεραπεία αυτή χορηγείται μετά τη μαστεκτομή και συνήθως διαρκεί αρκετά χρόνια. Στόχος της είναι να μηδενισθεί η παραγωγή οιστρογόνων, ώστε να μειωθούν οι υποτροπές της νόσου και να αυξηθεί το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών.

Τα οιστρογόνα είναι μία από τις βασικές ορμόνες του γυναικείου φύλου. Παράγονται κυρίως από τις ωοθήκες, αλλά και από άλλους ενδοκρινείς αδένες ή ιστούς.

Όπως εξηγούν ειδικοί από την Ελληνική Ενδοκρινολογική Εταιρεία, η ορμονική θεραπεία στερεί παντελώς τις γυναίκες από την ευεργετική δράση των οιστρογόνων. Αυτό μπορεί μεν να είναι σωτήριο όσον αφορά την αντιμετώπιση του καρκίνου, αλλά έχει ορισμένες ανεπιθύμητες ενέργειες.

Πρώιμη εμμηνόπαυση

Ειδικά στις γυναίκες στις οποίες παρουσιάζεται καρκίνος του μαστού ενώ έχουν ακόμα έμμηνο ρύση, η ορμονική θεραπεία με τη χρήση ειδικών φαρμάκων (των GnRH αναλόγων) διακόπτει απότομα την παραγωγή ορμονών από τις ωοθήκες. Αυτό οδηγεί σε:

• Ωοθηκική ανεπάρκεια
• Υπογοναδισμό
• Πρώιμη εμμηνόπαυση

Η πρώιμη εμμηνόπαυση συνοδεύεται από όλα τα χαρακτηριστικά συμπτώματά της όπως:

• Εξάψεις
• Νυχτερινές εφιδρώσεις
• Διαταραχές ύπνου
• Κατάθλιψη
• Αύξηση του σωματικού βάρους

Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά την καθημερινότητα των ασθενών και να δυσκολέψουν τη ζωή τους. Δυστυχώς, μερικές φορές είναι δυσβάσταχτα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στη μη συμμόρφωση στη θεραπεία ή σπανιότερα στη διακοπή της.

Απώλεια οστικής μάζας

Η στέρηση των οιστρογόνων για να αντιμετωπισθεί ο καρκίνος του μαστού έχει και άλλες συνέπειες. Μία από αυτές είναι η απώλεια οστικής μάζας, η οποία είναι πολλαπλάσια από εκείνη που παρατηρείται κατά την εμμηνόπαυση.

Αμέσως μετά την εμμηνόπαυση, οι γυναίκες χάνουν φυσιολογικό το περίπου 2% της οστικής μάζας τους. Στα χρόνια που ακολουθούν χάνουν το 1% ετησίως. Ωστόσο, η οστική απώλεια που παρατηρείται με την ορμονοθεραπεία για τον καρκίνο του μαστού αγγίζει μέχρι και το 7% της οστικής μάζας.

Η μαζική αυτή απώλεια οδηγεί σύντομα σε οστεοπόρωση. Η οστεοπόρωση καθιστά εύθραυστα τα οστά, με συνέπεια επιπλοκές όπως τα κατάγματα. Τα κατάγματα συνήθως προκαλούνται με ελάχιστο τραυματισμό και εντοπίζονται κυρίως:

• Στον αυχένα του μηριαίου οστού (στο πόδι)
• Στην κερκίδα (στο χέρι)
• Στους σπονδύλους

Τα κατάγματα συνοδεύονται από πόνο, απώλεια της κινητικότητας και της ανεξαρτησίας των ατόμων που πάσχουν. Γίνονται επίσης αιτία παρατεταμένης νοσηλείας. Επομένως μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών και των οικείων τους. Τελικάα, όμως, αυξάνουν τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητά τους.

Καρδιολογικές και μεταβολικές συνέπειες

Η ορμονική θεραπεία που χορηγείται για να αντιμετωπιστεί ο καρκίνος του μαστού και η πρώιμη εμμηνόπαυση που προκαλεί κρύβουν και καρδιαγγειακούς και μεταβολικούς κινδύνους. Μεταξύ άλλων παρατηρείται:

• Αύξηση της ολικής χοληστερόλης
• Αύξηση της κακής (LDL) χοληστερόλης
• Αύξηση του σωματικού βάρους
• Αλλαγές στην κατανομή του σωματικού λίπους που μπορεί να οδηγήσουν σε αντίσταση στην ινσουλίνη.

Πως μπορούν να προστατευθούν οι γυναίκες

Οι γυναίκες που κάνουν ορμονική θεραπεία για να αντιμετωπιστεί ο καρκίνος του μαστού τους, πρέπει να παρακολουθούνται συστηματικά και να λαμβάνουν ορισμένα μέτρα.

Ειδικότερα, όσες διατρέχουν υψηλό κίνδυνο για οστική νόσο πρέπει να λαμβάνουν περισσότερες από 800 μονάδες βιταμίνης D ημερησίως, λένε οι ειδικοί της ΕΕΕ. Πρέπει επίσης να λαμβάνουν καθημερινά πάνω από 1.000 mg ασβεστίου. Απολύτως απαραίτητη για τις ασθενείς θεωρείται και η βελτίωση του τρόπου ζωής με:

• Καθημερινή άσκηση
• Προσπάθεια μείωσης του σωματικού βάρους με ανάλογη διαιτητική αγωγή
• Διακοπή του καπνίσματος
• Αύξηση της κατανάλωσης γαλακτοκομικών προϊόντων

Σε αρκετές περιπτώσεις, τα προαναφερθέντα μέτρα συνοδεύονται από ειδική φαρμακευτική αγωγή για την οστεοπόρωση (όπως διφωσφονικά και δενοσουμάμπη).

Η προσεγμένη διατροφή, η διακοπή του καπνίσματος, το αδυνάτισμα και η καθημερινή άσκηση προστατεύουν τις γυναίκες και από τις καρδιομεταβολικές συνέπειες της ορμονικής θεραπείας.

Κλειδί η ενημέρωση και η έγκαιρη διάγνωση

Η ενημέρωση των γυναικών για τις πιθανές συνέπειες της ορμονικής θεραπείας που χορηγείται για να αντιμετωπιστεί ο καρκίνος του μαστού πρέπει να γίνεται πριν την έναρξή της.

Και αυτό, διότι το κλειδί για τη μείωση των ενδοκρινικών ανεπιθύμητων ενεργειών της ορμονοθεραπείας βρίσκεται, σύμφωνα με την ΕΕΕ:

• Στη γνώση του προβλήματος
• Στην πρώιμη αναγνώριση των επιπλοκών, που επιτρέπουν την έγκαιρη έναρξη θεραπείας

Δυστυχώς, στην καθημερινή πρακτική αυτό δεν συμβαίνει. Οι ενδοκρινολόγοι λ.χ. κατά κανόνα βλέπουν σε προχωρημένα στάδια (όταν ήδη έχουν εμφανιστεί κατάγματα), τις ασθενείς με οστεοπόρωση μετά από την ορμονική θεραπεία. Όμως τα καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα επιτυγχάνονται στα πρώιμα στάδια της οστεοπόρωσης.

«Η πρόκληση είναι να κατανοήσει και να εκτιμήσει κανείς τις ανεπιθύμητες ενέργειες της ορμονικής θεραπείας για τον καρκίνο του μαστού, να τις συμπεριλάβει στην παρακολούθηση των ασθενών ως αναπόσπαστο έλεγχο και να ζητείται η γνώμη των ειδικών ενδοκρινολόγων εγκαίρως, ώστε να αντιμετωπίζονται οι ασθενείς πριν από την εμφάνιση επιπλοκών», καταλήγουν οι ειδικοί της Ελληνικής Ενδοκρινολογικής Εταιρείας.

Φωτογραφία: iStock