Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί την συνηθέστερη κακοήθεια του γυναικείου πληθυσμού, την δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο (μετά τον καρκίνο του πνεύμονα), καθώς και την συχνότερη αιτία θανάτου στις γυναίκες ηλικίας 40 έως 55 ετών.
Γράφει η Ειρήνη Θ. Καρυδά
Υπολογίζεται ότι στη διάρκεια ζωής μιας γυναίκας η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου φθάνει στο 12-13%. Δηλαδή περίπου 1 στις 8 έως 9 γυναίκες κάποια στιγμή της ζωής τους θα αναπτύξουν καρκίνο του μαστού.
Το ποσοστό αυτό αναφέρεται στις γυναίκες μέσου κινδύνου, που αποτελούν την πλειονότητα των περιπτώσεων, τον λεγόμενο σποραδικό καρκίνο.
Υπάρχουν όμως και άλλες πληθυσμιακές ομάδες, οι λεγόμενες γυναίκες υψηλού κινδύνου στις οποίες η πιθανότητα εμφάνισης είναι αισθητά υψηλότερη. Συνεπώς χρήζουν διαφορετικής και εξατομικευμένης προσέγγισης τόσο στο επίπεδο της πρόληψης όσο και σε αυτό της θεραπείας.
Η πρόληψη
Η πρόληψη ουσιαστικά στηρίζεται σε μία απλή εξέταση, τη μαστογραφία. Γενικά η πρόληψη διαχωρίζεται σε πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή. Στον καρκίνο του μαστού, όμως, πρωτογενής πρόληψη δεν υφίσταται. Συνιστάται αποφυγή αλκοόλ, καπνίσματος και διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους.
Η μαστογραφία ως μέσο δευτερογενούς πρόληψης έχει αποδεδειγμένο όφελος. Μελέτες έχουν δείξει ότι η θνητότητα από καρκίνο του μαστού στις γυναίκες έχει μειωθεί κατά 39% από το 1989 μέχρι το 2015.
Στην κλινική πράξη η χρήση μαθηματικών μοντέλων βοηθά στον υπολογισμό πιθανότητας εμφάνισης της νόσου, καθώς και στην ταξινόμηση των ασθενών σε μέσου ή υψηλού κινδύνου. Το συνηθέστερο μοντέλο που χρησιμοποιείται είναι το modified Gail 2 model ή NCI Breast Cancer Risk Assessment Tool.
Αξίζει να αναφερθεί ότι σε επιλεγμένες περιπτώσεις (π.χ. πυκνοί μαστοί μαστογραφικά) ο έλεγχος πρέπει να συμπληρώνεται με υπερηχογράφημα μαστών.
Επιπρόσθετα, η τομοσύνθεση κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος στο προληπτικό έλεγχο γυναικών, ιδίως σε εκείνες με πυκνούς μαστούς. Έχει διαπιστωθεί ότι οι πυκνοί μαστοί αποτελούν ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του μαστού. Επιπλέον, μειώνουν την ευαισθησία της μαστογραφίας.
Τα τελευταία χρόνια η τεχνητή νοημοσύνη εφαρμόζεται στην έγκαιρη διάγνωση (μαστογραφία) ενώ γίνονται προσπάθειες να εφαρμοστεί στην θεραπεία και την πρόγνωση.
Πόσο συχνά να γίνεται μαστογραφία
Αναφορικά με τον προληπτικό έλεγχο σε γυναίκες μέσου κινδύνου, αυτός συνίσταται σε:
- Ετήσιο έλεγχο με ψηφιακή μαστογραφία από την ηλικία των 40
- Κλινική εξέταση του μαστού. Πρέπει να αποτελεί μέρος του προληπτικού ελέγχου. Να διενεργείται κάθε περίπου 3 χρόνια στις γυναίκες ηλικίας 20-30 ετών και κάθε χρόνο για γυναίκες ηλικίας 40 ετών και άνω
Οι συστάσεις είναι διαφορετικές για τις γυναίκες υψηλού κινδύνου, όπως είναι όσες ανήκουν στις εξής ομάδες:
- Ατομικό ιστορικό με λοβιακό καρκίνο in situ, άτυπη υπερπλασία ή καρκίνο μαστού
- Ηλικία μεγαλύτερη ή ίση με 35 έτη και 5ετή πιθανότητα εμφάνισης με Gail model risk μεγαλύτερη ή ίση με 1,7%
- Πιθανότητα εμφάνισης κατά την διάρκεια της ζωής της ασθενούς με Gail model risk πάνω από 20%
- Εξαιρετικά πυκνoί μαστοί σε μαστογραφικό έλεγχο
- Άτομα με γνωστή μετάλλαξη στα γονίδια BRCA1 ή BRCA2, PTEN, TP53
- Α’ βαθμού συγγενής με μετάλλαξη BRCA1/BRCA2
- Οικογενή σύνδρομα
- Ατομικό ιστορικό προηγηθείσας ακτινοβολίας θώρακα μεταξύ των ηλικιών 10-30 έτη
- Θεραπεία λεμφώματος
Σε αυτές τις γυναίκες, ο προληπτικός έλεγχος για τον καρκίνο του μαστού συνίσταται σε:
- Κλινική εξέταση κάθε 6-12 μήνες από την ηλικία των 25 ετών ή 10 χρόνια πριν την ηλικία εμφάνισης της νόσου στο νεότερο σε ηλικία συγγενικό πρόσωπο που την εκδήλωσε
- Ετήσιος έλεγχος με μαγνητική τομογραφία (MRI) από τα 25 έτη και προσθήκη ετήσιας μαστογραφίας από τα 30 έτη
- Υπερηχογράφημα μαστών επί αδυναμίας διενέργειας MRI και ως συμπληρωματική εξέταση της μαστογραφίας (πυκνοί μαστοί)
Τι να προσέχουν οι γυναίκες υψηλού κινδύνου
Οι γυναίκες υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του μαστού (π.χ. όσες έχουν οικογενειακό ιστορικό, γενετική προδιάθεση, ατομικό ιστορικό καρκίνου μαστού) πρέπει να συζητούν με τον γιατρό τους:
- Για τα οφέλη και τους περιορισμούς της πρωϊμότερης έναρξης του ελέγχου με μαστογραφία
- Για την ανάγκη εφαρμογής επιπλέον εξετάσεων (π.χ. μαγνητική τομογραφία)
- Για την αύξηση της συχνότητας των εξετάσεων.
Επιπλέον, σε αυτή την πληθυσμιακή ομάδα πρέπει να συζητούνται τα πιθανά οφέλη:
- Της χημειοπροφύλαξης (οιστρογονικός αποκλεισμός – μείωση της πιθανότητας εμφάνισης ορμονοεξαρτώμενου καρκίνου μαστού κατά τουλάχιστο 50%)
- Της προφυλακτικής αμφοτερόπλευρης μαστεκτομής (μείωση της πιθανότητας εμφάνισης καρκίνου μαστού κατά 90-95%) με ή χωρίς αποκατάσταση για περιπτώσεις ασθενών που είναι φορείς παθογόνων μεταλλάξεων γονιδίων (π.χ. BRCA1/2).
Πρέπει να επισημάνουμε την σπουδαιότητα της κλινικής εξέτασης από απόλυτα εξειδικευμένο ιατρό, ο οποίος θα κατευθύνει την ασθενή και θα καθορίσει το είδος της προληπτικής εξέτασης.
Ο προληπτικός έλεγχος εκτός από την βελτίωση της επιβίωσης αυξάνει και την πιθανότητα διατήρησης του μαστού, καθώς δύναται να εντοπίσει μικρότερου μεγέθους, μη ψηλαφητές βλάβες στον μαστό.
Η Ειρήνη Θ. Καρυδά είναι χειρουργός, διευθύντρια του Κέντρου Μαστού ΥΓΕΙΑ