Καρκίνος του Προστάτη: Ο έλεγχος PSA μπορεί να οδηγήσει σε υπερδιάγνωση και να βλάψει τους ασθενείς

Ο καρκίνος του προστάτη αποτελεί τη συχνότερη νεοπλασία που διαγιγνώσκεται στους άντρες. Από τη δεκαετία του 1990, με τον προσδιορισμό του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA) στο αίμα, οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου του προστάτη διαγιγνώσκονται σε αρχικό στάδιο και αντιμετωπίζονται ριζικά με χειρουργική εξαίρεση ή ακτινοθεραπεία.

Όμως, με την ευρεία χρήση του PSA, διαγιγνώσκονται πολλές περιπτώσεις καρκίνου του προστάτη που δεν θα είχαν καμία κλινική επίπτωση στους ασθενείς, εγείροντας την πιθανότητα της υπερδιάγνωσης και υπερθεραπείας της νόσου.

Για το λόγο αυτό, έλληνες γιατροί του ΕΚΠΑ*, τονίζουν ότι αμφισβητείται η αξία του ελέγχου PSA ως μοναδικού προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του προστάτη, και παρουσιάζουν τις πρόσφατες μελέτες.

Παρά τα δεδομένα μακροχρόνιας παρακολούθησης κλινικών μελετών που απέδειξαν ότι η μέτρηση του PSA στον πληθυσμό μπορεί να μειώσει τη θνητότητα από καρκίνο του προστάτη, αυτή η γενική προσέγγιση δεν έχει υιοθετηθεί από καμία επιστημονική εταιρεία, υποστηρίζουν οι γιατροί.

Ενισχυτικά αυτών των συμπερασμάτων είναι και τα αποτελέσματα μακροχρόνιας παρακολούθησης της μελέτης ProtecT που εξέτασε την επιβίωση ασθενών με τοπικό καρκίνο προστάτη και με ευνοϊκά κλινικοπαθολογοανατομικά χαρακτηριστικά. Η μελέτη απέδειξε ότι η θνητότητα από τη νόσο σε αυτούς τους ασθενείς είναι μικρή (2-3% μετά από 15 χρόνια) και μάλιστα δεν διαφέρει ανάλογα με το είδος της αρχικής αντιμετώπισης (χειρουργείο, ακτινοθεραπεία ή ενεργή παρακολούθηση).

Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε πέρυσι τις συστάσεις της για τον προσυμπτωματικό έλεγχο για τον καρκίνο και κάλεσε τις χώρες μέλη να συνεχίσουν την έρευνα για τον καρκίνο του προστάτη και να εκτιμήσουν την δυνατότητα εφαρμογής αλλά και την αποτελεσματικότητα οργανωμένων προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου που θα βασίζονται στον κίνδυνο που έχει κάθε άτομο με βάση τα αποτελέσματα του PSA σε συνδυασμό με τη μαγνητική τομογραφία προστάτη.

Τι ανακοινώθηκε σε πρόσφατο συνέδριο

Η ανάγκη για μια εξατομικευμένη προσέγγιση προσυμπτωματικού ελέγχου στον καρκίνο του προστάτη με βάση τον κίνδυνο κάθε ατόμου να εμφανίσει τη νόσο τονίστηκε και στην ολομέλεια του φετινού συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Ουρολογικής Εταιρείας (EAU) που διεξάγεται αυτές τις ημέρες στο Παρίσι.

Όπως τονίστηκε τόσο από τους εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Ουρολογικής Εταιρείας όσο και από εκπροσώπους των συλλόγων ασθενών, ο έλεγχος του PSA μπορεί να επιφέρει μείωση της θνητότητας αλλά αυτό επιτυγχάνεται με το κόστος της υπερθεραπείας της νόσου που μπορεί να είναι επιβλαβές για αρκετούς ασθενείς.

Επιπλέον, δεν υπάρχουν σαφείς οδηγίες για τη συχνότητα που πρέπει να επαναλαμβάνεται η εξέταση αλλά και το χρόνο διακοπής του ελέγχου.

Ο μεμονωμένος έλεγχος του PSA πάντως δεν φαίνεται ότι ωφελεί όπως απέδειξε η μελέτη CAP που ανακοινώθηκε στο συνέδριο και δημοσιεύθηκε ταυτόχρονα στο περιοδικό JAMA.

Στη μελέτη αυτή περίπου 420.000 άνδρες ηλικίας 50-69 ετών τυχαιοποιήθηκαν είτε να κληθούν άπαξ για έλεγχο PSA είτε να λάβουν τη συνηθισμένη παρακολούθηση.

Περίπου 40% όσων κλήθηκαν, πραγματοποίησαν τελικά έλεγχο PSA, ενώ υπολογίζεται ότι 10-15% του πληθυσμού ελέγχου επίσης υποβλήθηκε σε έλεγχο. Μετά από 15 έτη παρακολούθησης, η μείωση της θνητότητας από καρκίνο προστάτη δεν ήταν σημαντική και πιο συγκεκριμένα μειώθηκε από 8 ανά 1000 άτομα πληθυσμού σε 7 ανά 1000 άτομα.

Ο καθηγητής Hamdy που ηγήθηκε της μελέτης CAP στο Ηνωμένο Βασίλειο τόνισε ότι θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν οδηγούμε ασθενείς σε βιοψία προστάτη καθώς η διάγνωση του καρκίνου μπορεί να οδηγήσει και σε υπερθεραπεία ασθενών που έχουν κλινικά μη σημαντικά νεοπλάσματα.

Καρκίνος του προστάτη: Προγράμματα και μελέτες για τη βελτίωση του προσυμπτωματικού ελέγχου

Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι στο πλαίσιο της βελτίωσης των δυνατοτήτων προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του προστάτη έχει συσταθεί το συνεργατικό δίκτυο PRAISE-U που συμμετέχουν επιστημονικοί φορείς από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Ο σκοπός αυτού του προγράμματος είναι να εφαρμοσθούν πιλοτικά προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του προστάτη που θα βασίζονται στην διαστρωμάτωση κινδύνου για τη νόσο των συμμετεχόντων.

Τα αποτελέσματα αυτών των προγραμμάτων θα παρέχουν πολύτιμη πληροφόρηση για την ανάπτυξη κοινών οδηγιών προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του προστάτη που θα μπορούν να εφαρμοσθούν σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

«Καθώς κατανοούμε καλύτερα τη μοριακή ετερογένεια του καρκίνου του προστάτη και προσπαθούμε να προσδιορίσουμε τι σημαίνει κλινικά σημαντική νόσος, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η περαιτέρω έρευνα για την ανάπτυξη στοχευμένου προσυμπτωματικού ελέγχου για τη νόσο που θα μπορεί να μειώσει την θνητότητά της», επισημαίνουν οι επιστήμονες.

*Ιατροί της Θεραπευτικής Κλινικής ΕΚΠΑ: Θεοδώρα Ψαλτοπούλου (Παθολόγος, Καθηγήτρια Επιδημιολογίας-Προληπτικής Ιατρικής), Μιχάλης Λιόντος (Επίκουρος Καθηγητής Ογκολογίας) και Θάνος Δημόπουλος (τ. Πρύτανης ΕΚΠΑ, Καθηγητής Ογκολογίας – Αιματολογίας και Διευθυντής της Θεραπευτικής Κλινικής) .