Του Εμμανουήλ Πολυζόπουλου Ψυχίατρου – Ψυχοθεραπευτή
Ορισμός
Η «κατάσταση Αμόκ» θεωρείται μια σπάνια πολιτισμική κατάσταση, αλλά και ορίζεται ως σύνδρομο από τα τρέχοντα ψυχιατρικά συστήματα ταξινόμησης. Οι Ψυχωσικές διαταραχές, οι διαταραχές προσωπικότητας, οι διαταραχές της διάθεσης, είναι όλες οι πιθανές αιτίες του AMOK.
Το ευρύ κοινό και το ιατρικό προσωπικό είναι εξοικειωμένοι με τον όρο «κατάσταση αμόκ», η κοινή χρήση του οποίου αναφέρεται σε μια παράλογη, βίαιη δράση από άτομο που συνήθως προκαλεί τον όλεθρο. Ο όρος περιγράφει επίσης την καταστροφική, ανθρωποκτόνο και μετέπειτα πιθανή αυτοκτονική συμπεριφορά των ψυχολογικά ασταθών ατόμων, που οδηγεί σε πολλαπλούς θανάτους ή τραυματισμούς άλλων συνανθρώπων, ζώων ή καταστροφές ευρείας κλίμακας.
Παρά το γεγονός ότι τα επεισόδια των πολλαπλών ανθρωποκτονιών και των αυτοκτονιών από άτομα με υπόνοιες ψυχοπαθολογίας ή εγνωσμένες ψυχικές διαταραχές εμφανίζονται με ανησυχητική συχνότητα σήμερα, ουσιαστικά δεν υπάρχουν πρόσφατες μελέτες στην ιατρική βιβλιογραφία σχετικά με την αναγνώριση και τη θεραπεία των ατόμων αυτών πριν την εκδήλωση του συνδρόμου.
Η ψυχιατρική βιβλιογραφία κατατάσσει το αμόκ ως πολιτισμική ιδιαιτερότητα συγκεκριμένων πολιτισμών και η ανακάλυψή του χρονολογείται πριν από 2 αιώνες σε απομακρυσμένες πρωτόγονες φυλές της Ινδονησίας όπου ο εντόπιος πολιτισμός θεωρήθηκε ως ο κυρίαρχος παράγοντας στην παθογένεση του.
Αναπτύχθηκε η θεωρία ότι κάποιες πεποιθήσεις των πρωτόγονων ομάδων και η απομόνωση τους είχαν συντελέσει στην εκδήλωση μιας ψυχικής ασθένειας που δεν παρατηρείται σε άλλα μέρη του κόσμου. Ακόμα και στο πρόσφατο εγχειρίδιο κατάταξης των ψυχικών νόσων DSM-IV, ορίζεται το αμόκ ως πολιτισμικό φαινόμενο που σπάνια συμβαίνει σήμερα.
Ωστόσο, χαρακτηρίζοντας το αμόκ ως πολιτισμικό χαρακτηριστικό, αγνοείται παντελώς το γεγονός ότι παρόμοια συμπεριφορά έχει παρατηρηθεί σε όλες σχεδόν τις δυτικές και ανατολικές κουλτούρες, που δεν χαρακτηρίζονται από γεωγραφική απομόνωση.
Επιπλέον, η πεποίθηση ότι αμόκ σπάνια συμβαίνει σήμερα, είναι αντίθετη προς τις ενδείξεις ότι παρόμοια επεισόδια βίαιης συμπεριφοράς είναι πιο συχνά στις σύγχρονες κοινωνίες από ό, τι ήταν στους πρωτόγονους πολιτισμούς όπου το αμόκ παρατηρήθηκε για πρώτη φορά.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Η λέξη Amok,ή Amuck, προέρχεται από τη μαλαισιανή λέξη mengamok, που σημαίνει αιφνίδια έκρηξη βίας. Ο Captain Cook πιστώνεται με την περιγραφή του πρώτου παρατηρηθέντος αμόκ στις μαλαισιανές φυλές το 1770 κατά τη διάρκεια των παγκόσμιων εξερευνήσεων του.
Περιέγραψε άτομα που ξαφνικά συμπεριφέρονται βίαια, χωρίς προφανή αιτία και σκοτώνουν αδιακρίτως ή ακρωτηριάζουν χωρικούς και ζώα σε μια φρενήρη επίθεση.
Συνήθως το άτομο σε κατάσταση αμόκ έπεφτε ακολούθως σε βαθειά καταστολή-ηρεμία, με έλλειψη επαφής με το περιβάλλον, ή σκοτώνονταν κατά την διάρκεια της επίθεσης ή αυτοκτονούσε.
Σύμφωνα με την μυθολογία της Μαλαισίας, το αμόκ ήταν μια ακούσια συμπεριφορά που προκαλείται από το «Hantu belian», ή το «κακό πνεύμα του τίγρη» που εισέρχεται στο σώμα ενός ανθρώπου, αναγκάζοντας τον να συμπεριφέρεται βίαια, χωρίς συνειδητή επίγνωση. Λόγω των πολιτισμικών πεποιθήσεων τους, οι κάτοικοι της Μαλαισίας είχαν απόλυτη ανοχή στα άτομα που περιήρχοντο σε κατάσταση αμόκ, παρά τις καταστροφικές συνέπειες για τη φυλή τους.
Λίγο μετά την έκθεση του Captain Cook, οι ανθρωπολόγοι ερευνητές παρατήρησαν αμόκ και σε πρωτόγονες φυλές που βρίσκονται στις Φιλιππίνες, το Λάος, την Παπούα Νέα Γουινέα και το Πουέρτο Ρίκο. Οι ερευνητές αυτοί ενίσχυσαν την πεποίθηση ότι πολιτισμικοί παράγοντες, μοναδικοί για τις πρωτόγονες φυλές προκαλούσαν το αμόκ, καθιστώντας τον πολιτισμό τους υπεύθυνο για την παθογένεια του.
Μέσα στους επόμενους 2 αιώνες, τα περιστατικά ΑΜΟΚ και το ενδιαφέρον για αυτά ως μια ψυχιατρική πάθηση εξασθένισε. Η μείωση της συχνότητας των επεισοδίων αμόκ αποδόθηκε στην επιρροή του δυτικού πολιτισμού στις πρωτόγονες φυλές, εξαλείφοντας έτσι τους πολιτισμικούς παράγοντες που θεωρούντο ότι προκαλούσαν τη βίαιη συμπεριφορά. Ενώ η συχνότητα και το ενδιαφέρον για το αμόκ στις πρωτόγονες φυλές μειώνεται, παρόμοια περιστατικά βίας στις βιομηχανικές κοινωνίες συνεχώς αυξάνονται.
Ωστόσο, δεδομένου ότι είναι βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι το αμόκ είναι συνδεδεμένο με πολιτισμικά πρότυπα, η σύνδεσή του με τα σύγχρονα επεισόδια μαζικής βίας πέρασε απαρατήρητη.
Σύγχρονες περιγραφές πολλών ανθρωποκτονιών είναι συγκρίσιμες με τις εκθέσεις περιπτώσεων αμόκ.
Στην πλειονότητα των σύγχρονων περιπτώσεων, οι δολοφονίες είναι αιφνίδιες και απρόκλητες και διαπράττονται από άτομα είτε με άγνωστο είτε με εγνωσμένο ιστορικό ψυχικής νόσου. Ο αριθμός των θυμάτων στα σύγχρονα επεισόδια είναι παρόμοιος με τον αντίστοιχο αριθμό θυμάτων στο αμόκ, παρά το γεγονός ότι πιστόλια και τουφέκια χρησιμοποιούνται, σε αντίθεση με τα ξίφη της Μαλαισίας δύο αιώνες πριν.
Το αποτέλεσμα για τον επιτιθέμενο είναι επίσης ανάλογο με το αμόκ – μαζικοί θάνατοι, μαζικές καταστροφές αντικειμένων, αυτοκτονία, και λιγότερο συχνά, ο φόβος.
Το περιστατικό που ακολουθεί δείχνει την ομοιότητα μεταξύ της κατάστασης ΑΜΟΚ και της σύγχρονης βίαιης συμπεριφοράς:
Το 1998 στο Λος Άντζελες, ο Ronald Taylor, σε ηλικία 46 ετών, σκότωσε 4 μέλη της οικογένειάς του και έναν φίλο του, και στη συνέχεια, πήδηξε από μια αερογέφυρα αυτοκινητοδρόμου. Η αστυνομία ανακάλυψε τα θύματα του Taylor, όταν πήγαν στο σπίτι του για να τους ενημερώσουν για το θάνατό του.
Η δικαστική έρευνα αποκάλυψε ότι ο Taylor αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα, είχε κηρύξει πτώχευση και είχε χρέη άνω των 64.000 $, συμπεριλαμβανομένου ενός δανείου 21.302 $ από τον εργοδότη του και ένα χρέος 5,547 $ στην πιστωτική κάρτα του.
Το Amok για πρώτη φορά χαρακτηρίζεται ως ψυχιατρική πάθηση περίπου το 1849 με βάση ανέκδοτες εκθέσεις και μελέτες περιπτώσεων που φανερώνουν ότι τα περισσότερα άτομα με αμόκ ήταν ψυχικά ασθενείς.
Σήμερα πλέον το αμόκ συνδέεται λιγότερο με την καταθλιπτική διαταραχή της διάθεσης και πολύ περισσότερο με ψύχωση, διαταραχές προσωπικότητας, ή παραληρηματική διαταραχή. Είναι επίσης πιθανό ότι ορισμένα άτομα έχουν προδιάθεση να παρουσιάζουν εξαιρετικά βίαιη συμπεριφορά, όταν πάσχουν από διαταραχές της διάθεσης ή διαταραχές της προσωπικότητας.
ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΜΟΚ
Από μια σύγχρονη σκοπιά, το αμόκ δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως πολιτισμικό σύνδρομο, γιατί το μόνο ρόλο που διαδραματίζει το πολιτισμικό υπόβαθρο είναι το πώς η βίαιη συμπεριφορά εκδηλώνεται. Η συμπεριφορά ενός ατόμου επηρεάζεται από το περιβάλλον και τον πολιτισμό, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου οι ενέργειες αυτές είναι το παράγωγο μιας ψυχικής νόσου.
Έτσι, η συμπεριφορά που παρατηρήθηκε σε κατάσταση αμόκ πριν από 200 χρόνια στις πρωτόγονες φυλές αναγκαστικά θα διαφέρει από αυτή που παρατηρείται στις σύγχρονες περιπτώσεις βίαιης συμπεριφοράς.
Ο Jin-Inn Teoh, καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Aberdeen στο Λονδίνο, ανέφερε το 1972 ότι το αμόκ ως κατάσταση και συμπεριφορά υπήρχε σε όλες τις χώρες – διαφέρει μόνο ως προς τις μεθόδους και τα όπλα που χρησιμοποιούνται στις επιθέσεις.
Σύμφωνα με τον Teoh, ο πολιτισμός αποτελεί παράγοντα διαμόρφωσης που καθορίζει πώς το αμόκ εκδηλώνεται, αλλά όχι το αν αυτό τελικά θα εκδηλωθεί. Η καλλιέργεια, το πολιτισμικό-κοινωνικό υπόβαθρο του ατόμου και η πρόσβαση στα όπλα που διατίθενται, φυσικά επηρεάζουν και την μέθοδο της επίθεσης.
Στο τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, η συχνότητα εμφάνισης της βίαιης συμπεριφοράς έχει αυξηθεί δραματικά στις βιομηχανικές χώρες, ξεπερνώντας τη συχνότητά του στους πρωτόγονους πολιτισμούς. Η αύξηση αυτή μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της καλύτερης πληροφόρησης από τα ΜΜΕ των βίαιων επιθέσεων που εκδηλώνονται και σε συνδυασμό με την αύξηση της ψυχοπαθολογίας που είναι υπεύθυνη για την εκδήλωση του αμόκ.
Το 1934, ο John Cooper, καθηγητής ανθρωπολογίας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Washington, DC αναφέρει ότι ούτε φυλετικοί ή εθνικοί, αλλά ούτε περιβαλλοντικοί παράγοντες έπαιξαν ρόλο στην παθογένεση των ψυχικών ασθενειών που είχαν ως αποτέλεσμα την εκδήλωση amok. Ο Cooper κατέδειξε ως υπεύθυνους τους ψυχοκοινωνικούς στρεσογόνους παράγοντες.
Ωστόσο, η σύλληψη του Κούπερ δεν εξηγεί γιατί η βίαιη συμπεριφορά παρόμοια με το αμόκ, είναι τόσο κοινή σε δυτικούς πολιτισμούς, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η Θεωρία του Cooper συνεπάγεται επίσης ότι η αυτοκτονία και το αμόκ είναι εναλλακτικές συμπεριφορές του ίδιου φαινομένου. Η αυτοκτονία και το αμόκ μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά και παράγοντες κινδύνου, αλλά είναι, ωστόσο, διαφορετικές συμπεριφορές.
ΠΡΟΛΗΨΗ ΑΜΟΚ
Σήμερα, το αμόκ θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα πιθανό αποτέλεσμα της μη διαγνωσμένης ή / και χωρίς θεραπεία ψυχιατρικής κατάστασης ενός ατόμου με ψύχωση ή σοβαρή παθολογία της προσωπικότητας. Λαμβάνοντας υπόψη το μεγάλο αριθμό των ατόμων που έχουν ψυχωτικές ψυχιατρικές παθήσεις, διαταραχές της διάθεσης, και διαταραχές της προσωπικότητας, το αμόκ εξακολουθεί να είναι μια στατιστικά σπάνια εκδηλούμενη κατάσταση.
Παρ’ όλα αυτά, η συναισθηματική βλάβη που προκαλεί στα θύματα, τις οικογένειές τους και τις κοινότητες, πηγαίνει πέρα από τους μικρούς αριθμούς των επισοδίων και έχει μια διαρκή επίδραση. Δεδομένου ότι είναι σχεδόν αδύνατο να σταματήσει κάποιος μια επίθεση αμόκ χωρίς να διακινδυνεύσει τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητα του ή αυτήν του θύτη, η πρόληψη είναι η μόνη μέθοδος για την αποφυγή των ζημιών που προκαλεί.
Αναγνώριση
Τα περισσότερα άτομα που εκδηλώνουν βίαιη συμπεριφορά είχαν πρόσφατα επαφή με τους ιατρούς. Πολλοί από αυτούς τους ασθενείς συμβουλεύονται κατά προτίμηση γενικούς και οικογενειακούς ιατρούς, αντί των ψυχιάτρων λόγω του στίγματος που συνδέεται με την επίσκεψη σε ψυχίατρο, λόγω άρνησης της ψυχικής ασθένειας τους, ή λόγω του φόβου της επικύρωσης των υποψιών τους ότι έχουν μια ψυχική διαταραχή.
Με βάση τις εκθέσεις από την ψυχιατρική βιβλιογραφία και τα στοιχεία από τις σύγχρονες αναφορές περιστατικών βίαιης συμπεριφοράς, οι παράγοντες που θα πρέπει να θεωρηθούν ότι δημιουργούν κίνδυνο για την εκδήλωση αμόκ έχουν ως εξής: ιστορικό μιας ψυχωτικής κατάστασης, προηγούμενα επεισόδια βίαιης συμπεριφοράς ή απειλές βίας, πρόσφατες προσωπικές απώλειες, βίαιες απόπειρες αυτοκτονίας, καθώς και κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή διαταραχές της προσωπικότητας.
Η θεραπεία των υποκείμενων παθήσεων
Το δεύτερο βήμα για την παρέμβαση είναι η θεραπεία της υποκείμενης ψυχιατρικής κατάστασης του ασθενούς ή διαταραχής της προσωπικότητας έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες εκδήλωσης αμόκ.
Ένας ιατρός της πρωτοβάθμιας περίθαλψης μπορεί να ξεκινήσει ιατρική παρέμβαση σε ασθενείς που είναι επιρρεπείς σε βίαιες συμπεριφορές, αλλά θα πρέπει να προβλεφθεί η άμεση παραπομπή για ψυχιατρική αξιολόγηση και θεραπεία, καθώς οι ασθενείς αυτοί είναι συχνά ιδιαίτερα χειριστικοί.
Ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία είναι μια επιλογή για τους ασθενείς που εκφράζουν σκέψεις αυτοκτονίας ή ανθρωποκτονίας, ως αποτέλεσμα της ψυχικής τους κατάστασης. Σαφώς πιο περίπλοκο είναι το πρόβλημα με τους ασθενείς που έχουν διαταραχές προσωπικότητας και υποκρυπτόμενη ψυχιατρική συμπτωματολογία.
Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει κανένα φάρμακο που να έχει αποδειχθεί επαρκές και αποτελεσματικό για τη θεραπεία της βίαιης συμπεριφοράς, και δεδομένου ότι οι γενεσιουργές βάσεις της βίας οφείλονται σε πολλαπλούς παράγοντες, είναι απίθανο ότι οποιαδήποτε τέτοια φάρμακα θα αναπτυχθούν στο εγγύς μέλλον.
Σε γενικές γραμμές, οι καταθλιπτικές διαταραχές μπορούν να αντιμετωπιστούν με αντικαταθλιπτικά και υποστηρικτική ψυχοθεραπεία.
Τα αντικαταθλιπτικά είναι αποτελεσματικά στην ανακούφιση των συμπτωμάτων κατάθλιψης στο 85% των περιπτώσεων. Η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο την πρόληψη της βίαιης συμπεριφοράς. Ο γιατρός θα πρέπει να αναλάβει ενεργό ρόλο στη θεραπεία και να ζητά την βοήθεια της οικογένειας του ασθενούς και των δικτύων κοινωνικής υποστήριξης.
Εάν ο ασθενής έχει συμπτώματα ψύχωσης, σχιζοφρένειας παρανοϊκού τύπου ή παραληρηματικής διαταραχής, τότε ενδείκνυνται άμεσα τα αντιψυχωσικά φάρμακα. Ενώ οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν να αντιμετωπιστούν σε κέντρα εξωτερικής περίθαλψης, άτομα με σοβαρά ψυχωτικά συμπτώματα και με ανθρωποκτόνο ή αυτοκαταστροφικό ιδεασμό πρέπει να νοσηλευτούν.
Τα αντιεπιληπτικά έχουν χρησιμοποιηθεί και έχει βρεθεί ότι μπορεί να είναι αποτελεσματική θεραπεία για τον έλεγχο της βίαιης συμπεριφοράς σε περιορισμένο αριθμό ασθενών. Ωστόσο, η χρήση τους, εξακολουθεί να θεωρείται πειραματική και εκτός ενδείξεων (off-label). Η μόνη εξαίρεση είναι κάποια αντιεπιληπτικά, όπως το βαλπροϊκό οξύ ή η καρβαμαζεπίνη που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της βίαιης συμπεριφοράς που σχετίζεται με την μανία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Εν ολίγοις, η κατάσταση αμόκ δεν θα πρέπει πλέον να θεωρείται ως σύνδρομο με πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Η σύγχρονη προσέγγιση συμφωνεί ότι το αμόκ αντιπροσωπεύει μια ακραία μορφή βίαιης συμπεριφοράς που επέρχεται ως αποτέλεσμα μιας ψυχικής διαταραχής, διαταραχές της προσωπικότητας και ψυχοκοινωνικούς στρεσογόνους παράγοντες.
Η έγκαιρη αναγνώριση των παραγόντων κινδύνου για το ΑΜΟΚ και η έγκαιρη αντιμετώπιση της υποκείμενης ψυχιατρικής κατάστασης ή διαταραχής προσωπικότητας προσφέρουν την καλύτερη πρόληψη τέτοιων καταστάσεων.
(1).jpg)
Εμμανουήλ Πολυζόπουλος
Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Βοήθεια τέρατα! Πως να αντιμετωπίσετε τις παιδικές φοβίες!
Βγείτε νικητής στην μάχη με την αϋπνία!