Του Ηλία Κ. Σιακαβέλλα
Παθολόγου
Η ορθολογική χρήση των φαρμάκων ορίζεται ως εξής: «οι ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα κατάλληλα για την κλινική ανάγκη τους, σε δόσεις που ικανοποιούν τις προσωπικές τους απαιτήσεις, για ένα επαρκές χρονικό διάστημα, και με το χαμηλότερο κόστος για εκείνους και την κοινότητά τους».
Ένα μεγάλο παγκόσμιο πρόβλημα
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι περισσότερο από το μισό όλων των φαρμάκων, συνταγογραφούνται, διανέμονται ή πωλούνται ανάρμοστα, και ότι το ήμισυ όλων των ασθενών αδυνατούν να τα λάβουν σωστά. Η υπερβολική χρήση, η υποχρησιμοποίηση ή η κακή χρήση των φαρμάκων οδηγεί σε σπατάλη των σπάνιων πόρων και κινδύνους για την υγεία. Παραδείγματα αλόγιστη χρήσης των φαρμάκων αυτών είναι:
– η χρήση πάρα πολλών φαρμάκων ανά ασθενή ( «πολυφαρμακία),
– ακατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών, συχνά σε ανεπαρκή δοσολογία, μη βακτηριακές λοιμώξεις
– υπερβολική χρήση ενέσεων, ενώ οι από του στόματος μορφές θα ήταν πιο κατάλληλες,
– μη συνταγογράφηση σύμφωνα με τις επίσημες κατευθυντήριες οδηγίες
– ακατάλληλη αυτοθεραπεία συχνά με φάρμακα που θα’πρεπε να χορηγούνται μόνο με συνταγή
«Kίνδυνος – θάνατος» η αλόγιστη χρήση φαρμάκων
Τα φάρμακα και η αλόγιστη λήψη τους αποτελούν έναν σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την υγεία των ατόμων της τρίτης ηλικίας. Ένας στους χίλιους γηριατρικούς ασθενείς πεθαίνει από φαρμακευτική επιπλοκή, ενώ τα άτομα άνω των 65 ετών, που αποτελούν το 35% περίπου των χειρουργικών περιστατικών, αφορούν στο 50% των επειγόντων χειρουργείων και το 75% των χειρουργικών θανάτων.
«Οι μισές από τις ιατρογενείς επιπλοκές που παρατηρούνται κατά τη νοσηλεία υπερηλίκων οφείλονται στα φάρμακα», υπογράμμισε ο καθηγητής Παθολογίας στο ΑΠΘ κ. Δημήτρης Οικονομίδης, κατά τη δεύτερη ημέρα του συνεδρίου Γηριατρικής και Γεροντολογικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδος που διεξήχθη πριν από λίγα χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Η εισαγωγή και η νοσηλεία των ηλικιωμένων ατόμων στο νοσοκομείο, διευκρινίζει ο κ. Οικονομίδης, συνοδεύεται από σοβαρούς κινδύνους, πέρα από εκείνους της ίδιας της νόσου, που προέρχονται από διάφορες αιτίες, όπως είναι η αποδιοργάνωση του γηριατρικού ασθενούς με την αλλαγή περιβάλλοντος, η ακινητοποίηση, τα χορηγούμενα φάρμακα, οι διαγνωστικές μέθοδοι και οι λοιμώξεις.
Πολυφαρμακία
Τα φάρμακα σταματούν τον πόνο, το βήχα, τον πυρετό, ελέγχουν τις καρδιοπάθειες, την υπέρταση, το άσθμα, την πάρκινσον, κλπ, και βοηθούν στην αϋπνία, το άγχος, στο σωματικό βάρος. Σιγά-σιγά ο τρόπος διαβίωσης και οι αλλαγές που επήλθαν σε αυτόν καθώς και η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, εμφάνισαν στον άνθρωπο νεότερες παθήσεις που απαιτούν αυξημένη χορήγηση φαρμάκων αλλά όχι αλόγιστη χρήση αυτών. Η πολυφαρμακία άρχισε να γίνεται πρόβλημα για τον ίδιο τον ασθενή αλλά και για τον γιατρό που συνταγογραφεί φάρμακα. Ο φόβος της αλληλεπίδρασης των δραστικών ουσιών που περιέχουν τα φάρμακα σε όλες τις μορφές τους , χάπια, υπόθετα, ενέσιμο, σταγόνες, κάψουλες κλπ, καθώς και οι ανεπιθύμητες ενέργειες ταλαιπωρούν τον ασθενή μέχρι να γίνει καλά, αλλά και το να συμμορφωθεί με το απαιτούμενο δοσολογικό σχήμα και την αντιμετώπιση της πάθησής του.
Πολυφαρμακία λοιπόν, είναι η ταυτόχρονη χρήση πολλών φαρμάκων στη θεραπεία μίας νόσου, υποδηλώνοντας αδιάκριτη, μη επιστημονική ή υπερβολική συνταγογράφηση. Αναφέρεται στα προβλήματα που μπορούν να προκύψουν σε έναν ασθενή που παίρνει περισσότερα φάρμακα απʼ όσα πραγματικά χρειάζεται. Οι ασθενείς που κινδυνεύουν περισσότερο από τη μάστιγα της πολυφαρμακίας είναι οι ηλικιωμένοι ασθενείς, οι ψυχιατρικοί ασθενείς, οι παιδιατρικοί ασθενείς, οι ασθενείς που λαμβάνουν ταυτόχρονα 5 ή περισσότερα φάρμακα, εκείνοι που επισκέπτονται πολλούς γιατρούς και φαρμακοποιούς, τα άτομα με συνυπάρχουσες παθήσεις, καθώς κι εκείνοι με προβλήματα όρασης και πνευματικής λειτουργίας.
Η πολυφαρμακία συνιστά ιδιαίτερο πρόβλημα για τον ηλικιωμένο πληθυσμό που αποτελεί το 13% του συνολικού πληθυσμού και καταναλώνει το 30% και πλέον όλων των συνταγογραφούμενων φαρμάκων. Οι ηλικιωμένοι έχουν την τάση να παίρνουν πολλά φάρμακα. Ο μέσος ασθενής ηλικίας άνω των 70 ετών παίρνει 4,5 φάρμακα με συνταγή και 3,5 από τα χορηγούμενα χωρίς συνταγή. Όσο αυξάνεται ο αριθμός των φαρμάκων αυξάνεται και ο κίνδυνος ανεπιθύμητων αντιδράσεων και ελλιπούς συμμόρφωσης προς τις οδηγίες.
Στην ελλιπή συμμόρφωση συμβάλλουν το απαγορευτικό κόστος των φαρμάκων και τα περίπλοκα σχήματα θεραπείας. Το πρόβλημα επιβαρύνεται από το γεγονός ότι οι ασθενείς επισκέπτονται πολλούς γιατρούς τους οποίους τις περισσότερες φορές δεν ενημερώνουν για τα φάρμακα που τους χορήγησαν άλλοι, με αποτέλεσμα τη λήψη πολλών φαρμάκων ή κάποιου φαρμάκου δύο φορές.
Η υπερκατανάλωση φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει σε αλληλεπίδραση με άλλα φάρμακα της συνταγής που έδωσε ο γιατρός, σε ανεπιθύμητες παρενέργειες ακόμα και σε δηλητηρίαση. Πολλά συμπτώματα από τα οποία υποφέρουν δεν απαιτούν θεραπεία και συχνά η παύση λήψης φαρμάκου οδηγεί σε βελτίωση. Το 80% των ασθενών παίρνουν φάρμακα μόνοι τους, χωρίς τη συνταγή ή την υπόδειξη του γιατρού και το ποσοστό αυτό αυξάνει με την ηλικία, ενώ το 10-20% αυτών εισάγονται στα νοσοκομεία λόγω ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων.
Μιλώντας για φάρμακα στην Ελλάδα
Μακριά από την Αμερικανική Δύση, τα πράγματα στην ελληνική πραγματικότητα δε φαίνεται να είναι πιο αισιόδοξα. Οι Έλληνες έχουν άλλη μια πρωτιά στην Ευρώπη, αυτή της ανάπτυξης ανθεκτικών στελεχών από την αλόγιστη χρήση φαρμάκων. Παρ'όλο που είναι συχνό το φαινόμενο της απόσυρσης φαρμάκων τα οποία αποδείχτηκαν επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία έπειτα από μακρόχρονη διάθεσή τους στο εμπόριο, οι Έλληνες δε φαίνεται να φοβούνται τίποτα – ή μάλλον δε φαίνεται να γνωρίζουν τίποτα. Έτσι συρρέουν κατά δεκάδες στα φαρμακεία, ιδιαίτερα σε περιόδους γιορτών, αγοράζοντας κάθε είδους αναλγητικά, αντιβηχικά, αντιπυρετικά, αντιβιοτικά και κάθε άλλο «απαραίτητο» φάρμακο. Πρώτα σε πωλήσεις φάρμακα στην Ελλάδα είναι οι ασπιρίνες και τα αναλγητικά παρακεταμόλης (Depon, Panadol και οι συνδυασμοί τους με βιταμίνες ή αποσυμφορητικά), ενώ τη δεύτερη θέση καταλαμβάνουν πανηγυρικά τα αντικαταθλιπτικά.
Λέγεται πως όσα φαρμακεία έχει η Θεσσαλονίκη, τόσα έχει και ολόκληρη η Αυστρία. Αν συμπεριλάβουμε σ'αυτό και το πλήθος των γιατρών που συνταγογραφούν στην Ελλάδα καθώς και το χαμηλό ποσοστό της νοσοκομειακής κατανάλωσης φαρμάκων, τότε αντικρίζουμε μια πολύ θλιβερή εικόνα… Την εικόνα της μαζικής και απαράδεκτα αλόγιστης χρήσης φαρμάκων! Κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι διατίθενται στην Ελλάδα περισσότερα από 440 εκατομμύρια μονάδες φαρμάκων, εκ των οποίων μόνο τα 55 εκατομμύρια καταναλώνονται εντός των νοσοκομείων. Ως κερασάκι στην τούρτα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε την καταγραφή τουλάχιστον 20.000 δηλητηριάσεων από φάρμακα στην Ελλάδα σε ετήσια βάση, με τα ηρεμιστικά-αγχολυτικά και αντιβιοτικά φάρμακα να κατέχουν την πρώτη και δεύτερη θέση αντίστοιχα ως αιτία δηλητηρίασης (Στατιστικά επιδημιολογικά στοιχεία Κέντρου Δηλητηριάσεων του 2003).
10 συμβουλές για την «πρόληψη» της πολυφαρμακίας
– Να διαβάζετε πάντα τις ετικέτες. Μπορεί να προειδοποιούν για πιθανές παρενέργειες.
– Να πηγαίνετε μόνο σε ένα φαρμακείο για την εκτέλεση των συνταγών.
– Να μαθαίνετε τα φάρμακα με τις ονομασίες και τις ενδείξεις τους.
– Να κάνετε έναν κατάλογο με τα φάρμακα που παίρνετε καθώς επίσης τα φυτικά προϊόντα, τις βιταμίνες, τις ομοιοπαθητικές θεραπείες, τα συμπληρώματα και τα παραϊατρικά προϊόντα. Να ενημερώνετε τον κατάλογο αυτό μετά από κάθε επίσκεψη στο γιατρό.
– Να τον έχετε μαζί σας όταν επισκέπτεστε το γιατρό μαζί με τα κουτιά των φαρμάκων.
– Εάν επισκέπτεστε περισσότερους από έναν γιατρούς, να επιβεβαιώσετε ότι ο κάθε ένας εξ αυτών γνωρίζει τι συνταγογραφεί ο άλλος.
– Ζητήστε από το γιατρό ή το φαρμακοποιό να εξετάσουν τις πιθανές αλληλεπιδράσεις του φαρμάκου για να προσδιορίσουν τυχόν προβλήματα, ιδιαιτέρως αν παίρνετε 5 ή περισσότερα φάρμακα.
– Να αποφεύγετε τα συνδυασμένα προϊόντα. Ζητείστε από το γιατρό σας να σας βρει ένα προϊόν για το συμπτώματα ακριβώς που έχετε κι όχι για κάθε πιθανό σύμπτωμα.
– Να μην παίρνετε ποτέ ένα νέο φάρμακο πριν διευκρινίσετε με το γιατρό σας τις τυχόν παρενέργειες και αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα.
– Να ενημερώνεστε για τα φάρμακα που παίρνετε ζητώντας πληροφορίες από το γιατρό.
Ηλίας Κ. Σιακαβέλλας
Παθολόγος
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Απόκριες και παιδιά: τι πρέπει να προσέχουν οι γονείς
Δουλεύετε καθιστοί; Να σηκώνεστε όσο συχνά μπορείτε
Οι κεφαλιές στο ποδόσφαιρο μπορεί να είναι επικίνδυνες
Τι καλύπτει ο ΕΟΠΥΥ για γέννες σε ιδιωτικά μαιευτήρια μετά το “κούρεμα” του επιδόματος!
Συμβουλές για καρδιά, διαβήτη, οστεοπόρωση και άλλα νοσήματα