Από την Κλιμακτήριο στην Εμμηνόπαυση

Γράφει η Αρετή Αυγουλέα, Ακαδημαϊκή Υπότροφος Β΄ Μαιευτικής & Γυναικολογικής Κλινικής Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Συνεργάτης Τμήματος Κλιμακτηρίου, Εμμηνόπαυσης και Οστεοπόρωσης Κλινικής ΡΕΑ

Εμμηνόπαυση είναι η τελευταία φυσιολογική έμμηνος ρύση της γυναίκας. Μέση ηλικία εμφάνισης της εμμηνόπαυσης στους μεσογειακούς λαούς είναι τα 51 έτη. Εμμηνόπαυση πριν την ηλικία των 48 ετών εμφανίζεται φυσιολογικά σε μη λευκούς πληθυσμούς, όπως στις Φιλιππίνες.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι το έτος 2030 πάνω από 1,5 δισεκατομμύρια γυναίκες θα βρίσκονται στην ηλικία άνω των 50 ετών, όπου η εμμηνοπαυσιακή γυναίκα θα ζήσει τουλάχιστον άλλα 30 χρόνια υγιούς και παραγωγικής ζωής, την οποία όμως χαρακτηρίζει η έλλειψη των οιστρογόνων.

Σήμερα η γυναίκα δραστηριοποιείται εκτός από τον οικογενειακό, στον επαγγελματικό, κοινωνικό και πολιτικό στίβο, και έχει δικαίωμα να γνωρίζει τις επιπτώσεις της έλλειψης των οιστρογόνων στην υγεία της και στην ποιότητα της ζωής της. Έχει επίσης δικαίωμα να γνωρίζει τις πολύπλευρες δυνατότητες που παρέχει σήμερα η Ιατρική για την διατήρηση της ποιότητας της ζωής της.

Κλιμακτήριος

Η κλιμακτήριος είναι η μετάβαση από την αναπαραγωγική στη μη αναπαραγωγική φάση της ζωής της γυναίκας. Μπορεί να κρατήσει πολλά χρόνια και υποδιαιρείται σε μικρότερες χρονικές περιόδους:

·         Προ-εμμηνόπαυση

Αρχίζει περίπου από το 40ο έτος και οριοθετείται από την εμφάνιση της εμμηνόπαυσης. Χαρακτηρίζεται από μικρής σημασίας ενδοκρινικές διαταραχές και διαταραχές της έμμηνουρύσεως.

·         Περι-εμμηνόπαυση

Χαρακτηρίζεται από την παρουσία των ενδοκρινολογικών, βιολογικών και κλινικών σημείων της  επερχόμενης εμμηνόπαυσης. Αρχίζει περίπου από το 45ο έτος της ηλικίας και τελειώνει ένα χρόνο μετά την εμμηνόπαυση. Χαρακτηρίζεται από διαταραχές της έμμηνης ρύσης και την εμφάνιση  ξάψεων.

·         Μετ-εμμηνόπαυση

Αναφέρεται στην τελευταία φάση της μεταβατικής περιόδου, η οποία αρχίζει από την εμμηνόπαυση και φθάνει μέχρι το 65ο έτος.

Η εμμηνόπαυση οφείλεται στην απώλεια του αριθμού, αλλά και της λειτουργικότητας των ωοθυλακίων.Κατά την εμμηνόπαυση, τα επίπεδα των ορμονών, ο τρόπος που παράγονται και ο ρόλος τους αλλάζουν.Μετά από τέσσερις δεκαετίες κυκλικής παραγωγής οιστρογόνων και προγεστερόνης από τις ωοθήκες, τα όργανα αυτά μειώνουν την παραγωγή τους σε οιστρογόνα και τελικά σταματούν οποιαδήποτε κυκλική δραστηριότητα. Παρ’ όλα αυτά, οι ωοθήκες εξακολουθούν να παράγουν κάποια επίπεδα ορμονών και μετεμμηνοπαυσιακά.

Το πιο εμφανές σύμπτωμα της διακοπής της κυκλικής λειτουργίας των ωοθηκών είναι η παρατεταμένη αμηνόρροια. Κατά την κλιμακτήριο, έχει υπολογιστεί ότι ανωμαλίες στην εμμηνορρυσία εμφανίζονται στις μισές γυναίκες. Η αιμορραγία είναι επίσης συχνό σύμπτωμα. Η αιμορραγία μπορεί να είναι ακανόνιστη, βαριά ή παρατεταμένη.

Τα χρόνια αμέσως πριν την εμμηνόπαυση και οι δεκαετίες μετά έχουν πολύ μεγάλη κλινική σημασία. Οι γυναίκες βιώνουν αλλαγές στο επίπεδο των ορμονών και στο σώμα τους.

Συνήθεις προβληματισμοί των γυναικών κατά την περι-εμμηνοπαυσιακή και εμμηνοπαυσιακή περίοδο:

• Αναπτύσσουν πληθώρα συναισθημάτων
• Αισθάνονται συχνά ανησυχία και άρνηση
• Η αντίδρασή τους στην εμμηνόπαυση μπορεί να επηρεάζεται από παράγοντες, όπως ο τρόπος ζωής και η γενετική ρύθμιση της διαδικασίας γήρανσης
• Η απώλεια της γονιμότητας και της εμμήνου ρύσεως, μπορεί να επιδράσει στο αίσθημα ευεξίας
• Η εμμηνόπαυση μπορεί να θεωρείται μετάβαση από τη μέση στη γηραιά ηλικία
• Κάποιες γυναίκες την αντιμετωπίζουν με ευχάριστη προσμονή, ως εποχή ελευθερίας από έννοιες, όπως οι εγκυμοσύνες
• Πολλές φοβούνται αυτή την περίοδο, λόγω των απωλειών που αναμένουν

Επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης στην υγεία

• Εξάψεις – εφιδρώσεις
• Διαταραχές ύπνου
• Διαταραχές libido
• Ψυχοσυναισθηματική αστάθεια
• Ατροφία ουρογεννητικού συστήματος
• Ατροφία μυϊκού συστήματος
• Ατροφία δέρματος
• Οστική απώλεια – οστεοπόρωση
• Καρδιαγγειακή νόσος
• ΝόσοςAlzheimer

Κλιμακτηριακό σύνδρομο

To κλιμακτηριακό σύνδρομο οφείλεται στη μεγάλη ελάττωση των οιστρογόνων και την παύση της σύνθεσης της προγεστερόνης. Επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής της εμμηνοπαυσιακής γυναίκας και η βαρύτητά του εξαρτάται και  από την ψυχοσυναισθηματική και κοινωνικο-οικονομική υπόσταση της γυναίκας, καθώς και από τον τρόπο ζωής της.

Κύριο σύμπτωμα του κλιμακτηριακού συνδρόμου είναι οι εξάψεις. Αυτό το σύμπτωμα περιγράφεται ως «επαναλαμβανόμενες, παροδικές περίοδοι ερυθρότητας, εφίδρωσης και μιας αίσθησης θερμότητας, που συχνά συνοδεύεται από αίσθημα παλμών και άγχους». Ολόκληρο το επεισόδιο δεν διαρκεί συνήθως πάνω από 1-3 λεπτά και μπορεί να επανεμφανιστεί μέχρι και 30 φορές την ημέρα, αν και οι 5-10 φορές την ημέρα είναι οι συχνότερες.

Οι εξάψεις εμφανίζονται τουλάχιστον στις μισές γυναίκες κατά τη φυσική εμμηνόπαυση και σε ακόμα περισσότερες μετά τη χειρουργικώς προκαλούμενη εμμηνόπαυση. Αν και οι περισσότερες γυναίκες δεν αναφέρουν αυτά τα συμπτώματα ως ιδιαίτερα ενοχλητικά, το 25% παραπονείται για σοβαρές ή συχνές εξάψεις, ιδίως μετά από χειρουργική εμμηνόπαυση.

Η εμφάνιση των εξάψεων δεν εξαρτάται τόσο από τα απόλυτα επίπεδα των οιστρογόνων, όσο από το βαθμό της μείωσής τους, η δε ένταση της έξαψης επηρεάζεται από την ψυχοσυναισθηματική κατάσταση της γυναίκας, το θερμό περιβάλλον, τη χρήση οινοπνεύματος και καφεΐνης, καθώς και τα ζεστά ροφήματα.

Στην εμμηνοπαυσιακή γυναίκα παρουσιάζεται συχνά σεξουαλική δυσλειτουργία και μείωση ή απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας (libido), τα οποία συνδέονται όχι μόνο με την ελάττωση των οιστρογόνων, αλλά και με την ηλικία. Η σεξουαλική δυσλειτουργία παρουσιάζεται σε υψηλό ποσοστό (70-80%) και επιδεινώνεται από τη συνύπαρξη κολπικής ατροφίας και δυσπαρεύνειας.

Περίπου το 1/3 των μετεμμηνοπαυσικών γυναικών που δεν λαμβάνουν ορμονική θεραπεία με οιστρογόνα θα εμφανίσουν ατροφία του κόλπου. Η δυσφορία που προκαλείται από την έλλειψη λίπανσης του κόλπου μπορεί να μειώσει τη σεξουαλική ικανοποίηση.

Η αντιμετώπιση της εμμηνόπαυσης

Η απάντηση κάθε γυναίκας στην αντιμετώπιση της εμμηνόπαυσης μπορεί να είναι διαφορετική. Η αντιμετώπιση των καταστάσεων σε αυτή την περίοδο στο μέσο της ζωής πρέπει να είναι εξατομικευμένη. Πρέπει να συνεκτιμηθούν:

• Ιστορικό (ατομικό, οικογενειακό),
• Κλινική εικόνα,
• Κλινικοεργαστηριακός έλεγχος,
• Αντενδείξεις,
• Σχέση Ωφέλειας – Κινδύνου,
• Ένδειξη,
• Ενημέρωση,
• Εξατομίκευση θεραπείας,
• Παρακολούθηση.

Σκοπός της ορμονικής θεραπείας είναι η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της εμμηνόπαυσης και η εξασφάλιση της υγείας και της ποιότητας ζωής της γυναίκας.

Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία

Τα χαμηλά επίπεδα οιστρογόνων έχουν μια αθροιζόμενη επίδραση σε πολλούς ιστούς.Η παρατεταμένη ανεπάρκεια των οιστρογόνων μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη πιθανώς αναστρέψιμων καταστάσεων, όπως η ατροφία του ουρογεννητικού συστήματος, ή και σε πιο απειλητικές για τη ζωή και μη αναστρέψιμες καταστάσεις, όπως η καρδιαγγειακή νόσος, η οστεοπόρωσηκαι η νόσος Alzheimer.

Η οστεοπόρωση αποτελεί πρώτη αιτία νοσηρότητας στις μετεμμηνοπαυσικές γυναίκες με τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό κόστος.

Τα καρδιαγγειακά νοσήματα, αποτελούν πρώτη αιτία θνησιμότητας σε γυναίκες και άντρες. Πολλές φορές η πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου παραβλέπεται στις γυναίκες, με αποτέλεσμα η θνησιμότητα να αυξάνεται στις μεγάλες ηλικίες, σε σχέση με τους άντρες.

Η άνοδος του σωματικού βάρους που παρατηρείται σε αυτή την ηλικιακή φάση οφείλεται σε διάφορους ορμονικούς και μεταβολικούς παράγοντες. Η γνώση των διαιτητικών αναγκών της γυναίκας σε αυτή την ευαίσθητη φάση θα την βοηθήσει να αποφύγει την επιβαρυντική εμφάνιση της κοιλιακής παχυσαρκίας.

Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δίνουμε κατά την περίοδο της μετάβασης στην εμμηνόπαυση σε ποικίλης βαρύτητας μεταβολές της ψυχικής και γνωσιακής σφαίρας.

Στο Ιατρείο Κλιμακτηρίου, Εμμηνόπαυσης & Οστεοπόρωσης της Κλινικής ΡΕΑ παρέχεται ενημέρωση για τα συμπτώματα και τις παθήσεις που σχετίζονται με την εμμηνόπαυση. Επιπλέον, πραγματοποιείται κλινικός και εργαστηριακός έλεγχος για την εκτίμηση του ατομικού κινδύνου της κάθε γυναίκας για τα νοσήματα αυτά, καθώς και χρόνια παρακολούθηση της εμμηνοπαυσιακής γυναίκας μέσα στο πλαίσιο πρόληψης αλλά και θεραπείας.