Κορωνοϊός: Γιατί απολυμαίνουμε τις επιφάνειες αφού σπάνια μεταδίδεται από αυτές

Ο νέος κορωνοϊός συνήθως μεταδίδεται από τον αέρα, μέσω των σταγονιδίων που εκπέμπουμε από τη μύτη και από το στόμα μας, αλλά εμείς απολυμαίνουμε σχολαστικά και τα χέρια και τις μολυσμένες επιφάνειες. Γιατί το κάνουμε αυτό;

Με το θέμα ασχολήθηκε πρόσφατη δημοσίευση στην κορυφαία επιστημονική επιθεώρηση Nature. Τα δεδομένα που παρατίθενται σε αυτήν συνοψίζουν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Πάνος Μαλανδράκης, Ιωάννης Ντάνασης και Θάνος Δημόπουλος (πρύτανης ΕΚΠΑ).

Όπως γράφουν, η οδηγία για απολύμανση των επιφανειών «γεννήθηκε» στα τέλη του περασμένου Μαρτίου, όταν μία εργαστηριακή μελέτη έδειξε για πρώτη φορά ότι ο νέος κορωνοϊός μπορεί να παραμείνει σε πλαστικά και μεταλλικά αντικείμενα για μέρες. Η μελέτη αυτή και άλλες που ακολούθησαν ενίσχυσαν τις συστάσεις οργανισμών, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, που συνιστούσαν την απολύμανση των επιφανειών ως μέτρο πρωτογενούς πρόληψης.

Ωστόσο, ο Dr Emanuel Goldman, καθηγητής Μικροβιολογίας στην Ιατρική Σχολή Rutgers, στο Νιου Τζέρσι, αποφάσισε να εξετάσει τα επιστημονικά δεδομένα για το θέμα. Και τον Ιούλιο του 2020 δημοσίευσε στην ιατρική επιθεώρηση The Lancet άρθρο στο οποίο ανέφερε ότι οι μολυσμένες επιφάνειες μάλλον διαδραματίζουν μικρό ρόλο στην μετάδοση του κορωνοϊού.

Καθώς εξελισσόταν η πανδημία, συσσωρεύονταν δεδομένα που υποδήλωναν ότι το  κύριο μέσο μετάδοσης ήταν τα μεγάλα και τα μικρότερα σταγονίδια που αποβάλλουν τα μολυσμένα άτομα καθώς:

• Μιλάνε
• Βήχουν
• Αναπνέουν

Τα σταγονίδια αυτά μπορούν να εισπνευσθούν απ’ ευθείας απ’ όσους βρίσκονται γύρω από τα μολυσμένα άτομα. Η μετάδοση από μολυσμένες επιφάνειες παρότι είναι πιθανή, συγκριτικά ενέχει μικρότερο κίνδυνο.

Επιφάνειες έναντι συστημάτων αερισμού

Είναι όμως πιο εύκολο να απολυμαίνονται οι επιφάνειες από το να βελτιωθεί ο εξαερισμός των κτηρίων, ιδίως τον χειμώνα. Έτσι, κυβερνήσεις, εταιρείες και μεμονωμένοι καταναλωτές εξακολουθούν να επενδύουν στην απολύμανση επιφανειών.

Μέχρι το τέλος του 2020 οι παγκόσμιες πωλήσεις των απολυμαντικών για επιφάνειες ανήλθαν σε 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Το ποσό αυτό είναι αυξημένο κατά 30% έναντι το 2019.

Μέρος του προβλήματος είναι το γεγονός ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να μεταδοθεί ο κορωνοϊός από τις μολυσμένες επιφάνειες. Γι’ αυτό οι ειδικοί θεωρούν λογική σύσταση το καλό πλύσιμο των χεριών. Ωστόσο η υπερβολική απολύμανση των επιφανειών σπαταλά χρόνο και πόρους που θα μπορούσαν να ξοδευτούν στον εξαερισμό και την εξυγίανση του εισπνεόμενου αέρα.

Γιατί όμως ενδιαφέρεται τόσο πολύ η ιατρική κοινότητα για τη μετάδοση μέσω των επιφανειών; Η αιτία είναι η προγενέστερη ιατρική εμπειρία με τους μικροοργανισμούς στο νοσοκομειακό περιβάλλον. Παθογόνα όπως ο ανθεκτικός χρυσίζων σταφυλόκοκκος (MRSA, methicillin-resistant staphylococcus aureus) μπορούν να μεταδοθούν από ασθενή σε ασθενή μέσω ενός στηθοσκοπίου.

Αμέσως, λοιπόν, μόλις άρχισε ο νέος κορωνοϊός να αρρωσταίνει τους ανθρώπους, άρχισε η αναζήτησή του στα δωμάτια των νοσοκομείων. Και φάνηκε να βρίσκεται παντού.

Παραπλανητικό το RNA του κορωνοϊού

Ο κορωνοϊός (για την ακρίβεια το γενετικό του υλικό, το RNA) εντοπίστηκε σε αντικείμενα σε μονάδες υγείας και σε σπίτια που βρισκόταν σε καραντίνα. Βρέθηκε ακόμα και στα μπάνια των ασθενών, όπου μάλιστα παρέμενε για εβδομάδες.

Και μετά, ήταν το συμβάν με το κρουαζιερόπλοιο Diamond Princess. Στο κρουαζιερόπλοιο αυτό, ο κορωνοϊός μόλυνε 712 επιβαίνοντες. Ωστόσο 17  ολόκληρες ημέρες μετά την εκκένωσή του, το RNA του εντοπιζόταν ακόμη στις επιφάνειες των καμπίνων. Εν τούτοις, ο Dr. Goldman εξέφρασε την άποψη ότι το RNA αυτό είναι το «πτώμα» του ιού και δεν μεταδίδεται.

Την θεωρία αυτή εξέτασαν διάφορες επιστημονικές ομάδες, οι οποίες άφηναν για μέρες το RNA του κορωνοϊού σε διάφορες επιφάνειες και ύστερα ήλεγχαν την μεταδοτικότητά του. Δύο από τις μελέτες έδειξαν ότι ο κορωνοϊός παρέμενε λοιμογόνος:

• Σε πλαστικές και μεταλλικές επιφάνειες για 6 ημέρες
• Σε χαρτονομίσματα για 3 ημέρες
• Στις χειρουργικές μάσκες για τουλάχιστον 7 ημέρες
• Στο δέρμα 4 ημέρες
• Στα ρούχα λιγότερο από 8 ώρες.

Τα δεδομένα αυτά συνηγορούν υπέρ της επιβίωσης του κορωνοϊού στις επιφάνειες. Δεν συνεπάγονται αυτομάτως, όμως, ότι οι άνθρωποι μολύνονται από επιφάνειες, όπως το χερούλι μίας πόρτας. Και αυτό διότι στις εν λόγω μελέτες χρησιμοποιούνται μεγάλες ποσότητες του ιού αλλά και ειδικές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Έτσι, δημιουργείται ένα χάσμα μεταξύ πειραματικών και πραγματικών συνθηκών.

Μη ρεαλιστικές συνθήκες

Όντως, σε μία μελέτη στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Assuta Ashod στο Ισραήλ, ο κορωνοϊός αναζητήθηκε στα προσωπικά αντικείμενα των νοσηλευομένων ασθενών. Αναζητήθηκε επίσης στα έπιπλα σε μονάδες απομόνωσης και ξενοδοχεία καραντίνας.

Όπως διαπιστώθηκε, τα μισά δείγματα από το νοσοκομείο και το ένα τρίτο εκείνων από τα ξενοδοχεία ήταν θετικά στον ιό. Δεν ήταν όμως ικανά να μολύνουν κύτταρα.

Παρ’ όλα αυτά, οι επιστήμονες λένε να είμαστε πολύ προσεκτικοί κατά την εξαγωγή συμπερασμάτων. Και αυτό διότι τα προαναφερθέντα ευρήματα δεν αποδεικνύουν πως ο κορωνοϊός αποκλείεται να είναι μεταδοτικός μέσω των επιφανειών. Το πιθανότερο είναι πως μπορεί να μεταδοθεί, σύμφωνα με τα ευρήματα προγενέστερων μελετών με άλλους αναπνευστικούς ιούς.

Το 1987, λ.χ., ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Ουϊσκώνσιν, στο Μάντισον, ζήτησαν από υγιείς εθελοντές να παίξουν χαρτιά με ανθρώπους μολυσμένους με ρινοϊό. Οι μισοί υγιείς εθελοντές είχαν περιορισμένα τα χέρια τους ώστε να μην μπορούν να αγγίξουν το πρόσωπό τους ή να ακουμπήσουν τις επιφάνειες. Οι υπόλοιπο είχαν ελεύθερα τα χέρια τους. Οι μισοί  και από τις δύο ομάδες κόλλησαν ρινοϊό.

Στη συνέχεια της έρευνας, δόθηκαν στους υγιείς εθελοντές μάρκες και χαρτιά τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί από ασθενείς με ρινοϊό. Οι ερευνητές τους ζήτησαν να παίξουν χαρτιά, παροτρύνοντάς τους να αγγίζουν τη μύτη και τα μάτια τους. Αποτέλεσμα; Κανένας δεν νόσησε!

Τα ευρήματα αυτά συνδυαστικά μεταξύ τους έδωσαν ισχυρό έρεισμα στην θεωρία, ότι οι ρινοϊοί μεταδίδονται με τον αέρα (αερογενώς). Ωστόσο ο νέος κορωνοϊός δεν προσφέρεται για τέτοιου είδους πειράματα, δεδομένης της φονικής δυναμικής του.

Οι πιθανότητες μόλυνσης

Πόσο πιθανό είναι τελικά να μεταδοθεί ο νέος κορωνοϊός μέσω των επιφανειών; Στο θέμα εξέτασαν επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Tufts, στη Βοστώνη, οι οποίοι πραγματοποίησαν μετρήσεις από τον περασμένο Απρίλιο έως τον Ιούνιο. Οι μετρήσεις γίνονταν σε δείγματα από εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους, στα οποία αναζητούσαν το γενετικό υλικό του ιού.

Με βάση τα επίπεδα RNA του ιού και το πόσο συχνά οι άνθρωποι άγγιζαν τις επιφάνειες αυτές υπολογίστηκε ότι ο κίνδυνος είναι μικρότερος από 5 πιθανότητες στις 10.000. Είναι δηλαδή εφικτή η μετάδοση από μία επιφάνεια, αλλά σπάνια.

Αυτό ενδεχομένως εξηγεί γιατί τα πρώτα μέτρα που λήφθηκαν για να ελέγξουν την πανδημία, που ήταν κυρίως η απολύμανση των επιφανειών, ήταν ελάχιστα αποτελεσματικά. Αντιθέτως, τα επόμενα μέτρα (δηλαδή οι κοινωνικές αποστάσεις, ο περιορισμός των ταξιδιών και τα lockdown) ήταν πολύ πιο αποδοτικά.

Όλες αυτές οι πληροφορίες οδηγούν σε συγχυτικά στατιστικά δεδομένα, για τους τρόπους μετάδοσης του νέου ιού. Είναι σαφές ότι πρέπει να διερευνηθεί περισσότερο.

Οπλισμένοι με ενός έτους δεδομένα για τον ιό SARS-CoV-2 ένα είναι σίγουρο: οι άνθρωποι και όχι τόσο οι επιφάνειες πρέπει να μας απασχολούν. Οι περιπτώσεις πολλαπλών κρουσμάτων μετά από μία συνάθροιση συνήθως σε εσωτερικό χώρο, δύσκολα ερμηνεύεται μέσω των μολυσμένων επιφανειών. Ξεκάθαρα καταδεικνύει όμως την αερογενή οδό μετάδοσης.

Το πλύσιμο των χεριών παραμένει σημαντικό, αλλά πρώτιστο ρόλο παίζει η βελτίωση του εξαερισμού και ο καθαρισμός του αέρα. Παρά τα περιορισμένα δεδομένα για την μετάδοση μέσω επιφανειών, η λογικοφανής και πιθανή αυτή οδός οδηγεί τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στο να προτείνει τεχνικές απολύμανσης ως μέσο πρόληψης.

Καταληκτικά ο Dr. Goldman αναφέρει ότι πλέον φοράει πάντοτε μάσκα όταν βγαίνει από το σπίτι. Δεν λαμβάνει όμως ειδικά μέτρα προφύλαξης για να μην μολυνθεί από κάποια επιφάνεια. «Προστατεύουμε τον εαυτό μας, πλένοντας τα χέρια μας. Και αυτό ισχύει με ή χωρίς πανδημία», υπογραμμίζει.