Κορωνοϊός: Πως μπορεί ένα εμβόλιο να προκαλεί θρομβώσεις. Τι λένε ειδικοί του ΕΚΠΑ

Πολλά ερωτηματικά έχει δημιουργήσει η είδηση ότι σχετίζεται με τις θρομβώσεις το εμβόλιο της AstraZeneca έναντι της λοίμωξης που προκαλεί ο νέος κορωνοϊός. Πως είναι δυνατόν να προκαλεί ένα εμβόλιο μια τέτοιου είδους επιπλοκή; Και γιατί ειδικά αυτό το εμβόλιο;

Όπως αναφέρουν οι καθηγητές της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Ευστάθιος Καστρίτης και Θάνος Δημόπουλος (πρύτανης ΕΚΠΑ), η εν λόγω διαταραχή είναι πολύ σπάνια και αφορά την πήξη του αίματος. Η εμφάνισή της με το εμβόλιο Oxford-AstraZeneca, οδήγησε στην εντατική διερεύνηση για το εάν και πώς ο εμβολιασμός μπορεί την προκαλέσει.

Έπειτα από εβδομάδες ερευνών, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA) ανακοίνωσε στις 7 Απριλίου ότι υπάρχει πιθανή σύνδεση ανάμεσα στο εμβόλιο και τις θρομβώσεις. Ειδικότερα, έως τις 22 Μαρτίου 2021, ο EMA είχε συγκεντρώσει 86 αναφορές για άτομα που είχαν εμφανίσει θρομβώσεις εντός δύο εβδομάδων από τη λήψη μιας δόσης από το εμβόλιο Oxford-AstraZeneca.

Ωστόσο, η επιπλοκή αυτή είναι τόσο σπάνια, ώστε τα οφέλη του εμβολίου εξακολουθούν να υπερτερούν των κινδύνων του, δήλωσε ο εκτελεστικός διευθυντής του EMA. Με άλλα λόγια, ο κίνδυνος θανάτου από την λοίμωξη που προκαλεί ο κορωνοϊός, είναι μακράν μεγαλύτερος από τον κίνδυνο θανάτου από τις θρομβώσεις λόγω εμβολίου.

Η διαταραχή στην πήξη του αίματος που οδηγεί στις θρομβώσεις, περιγράφεται αναλυτικά σε δύο δημοσιεύσεις στην ιατρική επιθεώρηση The New England Journa of Medicine.

Τι παρατήρησαν οι ειδικοί

Οι γιατροί που περιέγραψαν πρώτοι το φαινόμενο των θρομβώσεων μετά από το εμβόλιο, παρατήρησαν μία διαταραχή στην πήξη του αίματος, με έναν παράξενο συνδυασμό σχηματισμού θρόμβων, ταυτοχρόνως με διαταραχή στον αριθμό των αιμοπεταλίων.

Οι θρόμβοι εμφανίστηκαν σε ασυνήθιστα τμήματα του σώματος, όπως στον εγκέφαλο και σε αγγεία στην κοιλιά. Ωστόσο η συνηθέστερη θέση εμφάνισης για αυτού του είδους της θρομβώσεις είναι οι φλέβες των κάτω άκρων.

Το φαινόμενο αυτό εμφανίζει κοινά χαρακτηριστικά με μια άλλη σπάνια διαταραχή. Αυτή η διαταραχή εμφανίζεται σε άτομα που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία με ηπαρίνη.

Η ηπαρίνη είναι ένα αντιπηκτικό φάρμακο. Χορηγείται συχνά για την αντιμετώπιση σοβαρών θρομβώσεων, όπως στο οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Χορηγείται επίσης προληπτικά για την ελάττωση του κίνδυνου να αναπτυχθούν θρομβώσεις, λ.χ. μετά από εγχείρηση.

Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει ένα σύνδρομο που ονομάζεται θρομβοπενία από ηπαρίνη (heparin induced thrombocytopenia – HIT). Το σύνδρομο αυτό εκδηλώνεται με πολλαπλές θρομβώσεις και ταυτοχρόνως με χαμηλά επίπεδα αιμοπεταλίων.

Από τις 86 αναφορές στο ΕΜΑ για θρομβώσεις μετά το εμβόλιο Oxford-AstraZeneca, ορισμένες έχει επιβεβαιωθεί ότι φέρουν τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου θρομβοπενίας από ηπαρίνη. Ωστόσο, οι συγκεκριμένοι ασθενείς δεν είχαν λάβει ηπαρίνη.

Οι έρευνες της εταιρείας

Ο EMA έχει ζητήσει από την AstraZeneca να πραγματοποιήσει διάφορες έρευνες για το θέμα. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται εργαστηριακές μελέτες για τον προσδιορισμό της επίδρασης του εμβολίου στην πήξη του αίματος.

Ο ΕΜΑ έχει ζητήσει επίσης από την εταιρεία να αξιολογήσει τα δεδομένα από τις κλινικές δοκιμές με το εμβόλιό της. Στόχος είναι να συλλεχθούν περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με παράγοντες κινδύνου που μπορεί να σχετίζονται με τις θρομβώσεις.

Υπάρχουν αναφορές ότι το σύνδρομο παρατηρείται συχνότερα στις γυναίκες, ιδίως στις ηλικίες κάτω των 60 ετών. Ωστόσο ο EMA δεν μπόρεσε να συμπεράνει κατηγορηματικά ότι οι γυναίκες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Πολλές χώρες έδωσαν προτεραιότητα στον εμβολιασμό των εργαζομένων στην Υγεία και οι γυναίκες αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα αυτού του εργατικού δυναμικού. Επομένως, ενδέχεται να υπάρχει μια υπερεκτίμηση.

Οι έρευνες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων

Ο ίδιος ο EMA υποστηρίζει μελέτες που εξετάζουν τις επιπτώσεις του κορωνοϊού και των εμβολίων στην πήξη του αίματος. Σε αυτές αναζητούνται πιθανές περιπτώσεις θρομβοπενίας από ηπαρίνη μετά από κάθε εμβόλιο έναντι της λοίμωξης που προκαλεί ο κορωνοϊός.

Ο ΕΜΑ θα διεξάγει και εργαστηριακές μελέτες για να διαπιστώσει αν ο ήδη μικρός κίνδυνος μπορεί να μειωθεί ακόμη περισσότερο. Αυτό θα μπορούσε λ.χ. να επιτευχθεί με μείωση της ποσότητας εμβολίου που χορηγείται σε κάθε δόση.

Η ερευνητική ομάδα θα προσπαθήσει επίσης να κατανοήσει εάν αυτό το πρόβλημα περιορίζεται σε συγκεκριμένους πληθυσμούς. Δεν είναι σίγουρο, λ.χ., αν τα ευρήματα στη Δυτική Ευρώπη ισχύουν για τη Νότια Αμερική. Το μόνο σίγουρο είναι πως πρόκειται για παγκόσμιο πρόβλημα.

Ο EMA αναμένει να λάβει κάποια αποτελέσματα από την έρευνά του μέσα στους επόμενους δύο μήνες.

Οι δυσκολίες

Οι ερευνητές θα προσπαθήσουν επίσης να αξιολογήσουν περαιτέρω εάν η «πιθανή» σχέση ανάμεσα σε εμβόλιο και θρομβώσεις είναι πραγματική. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιβεβαιωθεί εάν μια ύποπτη, σπάνια επίδραση ενός εμβολίου σχετίζεται πραγματικά με το εμβόλιο. Αυτό είναι ακόμα πιο δύσκολο όταν το εμβόλιο έχει χρησιμοποιηθεί σε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους.

Κάποιος που λαμβάνει  το εμβόλιο θα μπορούσε να υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο ή καρδιακή προσβολή μια εβδομάδα αργότερα, επειδή ούτως ή άλλως ήταν να υποστεί ένα εγκεφαλικό επεισόδιο ή καρδιακή προσβολή, λένε πολλοί ερευνητές. Και τονίζουν ότι ναι μεν είναι καλό να παραμένει η επιστημονική κοινότητα σε επαγρύπνηση, αλλά ο απόλυτος αριθμός συμβάντων και το ποσοστό των εκδηλώσεων είναι εξαιρετικά χαμηλό.

Οι ερευνητές  θα ήθελαν επίσης περισσότερα δεδομένα για την επίπτωση των θρομβώσεων και των διαταραχών της πήξης σε μη-εμβολιασμένους πληθυσμούς. Η αυξημένη ευαισθητοποίηση για την πιθανή σύνδεση ανάμεσα στο εμβόλιο και το σύνδρομο, θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυξημένα ποσοστά αναφοράς μεταξύ εκείνων που εμβολιάζονται σε σύγκριση με εκείνους που δεν έχουν εμβολιαστεί. Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να διογκώσει την πραγματική συχνότητα με την οποία εμφανίζεται το σύνδρομο. Επιπλέον, ανάλογες ανησυχίες αφορούν και άλλα εμβόλια κατά του κορωνοϊού.

Ερωτηματικό οι αιτίες

Άλλοι ερευνητές επιθυμούν να καταλάβουν τι προκαλεί το σύνδρομο. Το σύνδρομο θρομβοπενίας από ηπαρίνη θεωρείται ότι είναι το αποτέλεσμα της ανοσολογικής αντίδρασης σε ορισμένα σύμπλοκα. Τα σύμπλοκα αυτά σχηματίζονται όταν τα αρνητικά φορτισμένα μόρια της ηπαρίνης συνδέονται με μια θετικά φορτισμένη πρωτεΐνη. Η πρωτεΐνη αυτή ονομάζεται παράγοντας 4 των αιμοπεταλίων (PF4) και είναι σημαντική για την πήξη του αίματος.

Το αποτέλεσμα της αντίδρασης είναι η ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων και η έναρξη μιας αλυσιδωτής αντίδρασης. Κατ’ αυτήν, ενεργοποιούνται ολοένα περισσότερα αιμοπετάλια που με τη σειρά τους επιταχύνουν ολοένα περισσότερο την ενεργοποίηση άλλων μηχανισμών της πήξης του αίματος.

Η αυτόματη θρομβοπενία από ηπαρίνη

Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί και περιστατικά περιπτώσεις αυτόματης θρομβοπενίας από ηπαρίνη. Αυτή εκδηλώνεται χωρίς να έχει προηγηθεί θεραπεία με ηπαρίνη.

Σε τέτοιες περιπτώσεις οι υποψίες για την ενεργοποίηση του συνδρόμου στρέφονται σε:

• Λοιμώξεις
• Χειρουργικές επεμβάσεις
• Θεραπεία με φάρμακα τα οποία – όπως η ηπαρίνη – έχουν μοριακές ομάδες που μπορούν να σχηματίζουν σύμπλοκο με τον παράγοντα PF4

Αρκετά εργαστήρια με εμπειρία στην μελέτη των διαταραχών της πήξης, εργάζονται σκληρά για να βρουν τι μπορεί να συμβαίνει σε μερικούς ανθρώπους μετά το εμβόλιο. Είναι, πάντως, δύσκολο να μελετηθεί το φαινόμενο. Οι θρομβώσεις και το σύνδρομο είναι τόσο σπάνια, ώστε δύσκολα θα συγκεντρωθεί ικανοποιητικός αριθμός πασχόντων. Επιπλέον, δεν υπάρχουν καλά και αξιόπιστα ζωικά μοντέλα.

Σημαντικό αποτέλεσμα όλων αυτών των ερευνητικών προσπαθειών είναι η αυξημένη προσοχή στη συσχέτιση ανοσοποιητικού και πήξης αίματος. Τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη των εμβολίων. Και αυτό, διότι οι νέες παραλλαγές του κορωνοϊού πιθανότατα θα απαιτήσουν την ανάπτυξη νέων εμβολίων στο μέλλον.