Γράφει ο Παντελής Σταυρινού*,
Η Μαρία Π. απολάμβανε το δείπνο με τον σύζυγό της όταν, για πρώτη φορά, αισθάνθηκε έναν ελαφρύ πονόδοντο ̶ όπως νόμιζε ̶ στην αριστερή πλευρά της κάτω γνάθου της.
«Ένιωσα κατά τη μάσηση έναν μουντό, ήπιο πόνο στα πίσω δόντια μου. Σκέφτηκα ότι εμφανίζω πονόδοντο και την άλλη μέρα τηλεφώνησα στον οδοντίατρό μου για ραντεβού. Μου είπε ότι ένα από τα παλιά σφραγίσματά μου θέλει αλλαγή» περιγράφει η Μαρία Π., 55 ετών, εκπαιδευτικός και μητέρα δύο παιδιών.
«Αντικατέστησε το σφράγισμα και μου είπε ότι ο πόνος θα υποχωρήσει. Αλλά ο πόνος δεν υποχώρησε. Ξαναπήγα στον οδοντίατρο, ο οποίος μου είπε ότι θα μπορούσε να είναι και το διπλανό δόντι, στο οποίο επίσης υπήρχε σφράγισμα. Χωρίς αποτέλεσμα όμως. Στις επόμενες μου επισκέψεις έκανε απονεύρωση σ’ ένα από τα δύο δόντια μου, πιστεύοντας ότι υπάρχει κάποια φλεγμονή.
Για κάποιες μέρες, και ενόσω έπαιρνα παυσίπονα για τα δόντια μου, αισθανόμουν λίγο καλύτερα. Δύο εβδομάδες αργότερα, και ενώ ήμουν έξω με συναδέλφους, ξαφνικά, ένιωσα έναν απίστευτα οξύ πόνο στην αριστερή μεριά του προσώπου μου. Ένιωσα κυριολεκτικά σαν να κοβόταν το δέρμα μου και το φαγητό μου έπεσε από το στόμα. Δεν μπορούσα να μιλήσω και δάκρυα κύλαγαν στα μάτια μου. Όταν ο πόνος υποχώρησε κάπως, πήγα να δω τι είχε τραυματίσει το πρόσωπό μου. Αλλά δεν φαινόταν τίποτα, δεν υπήρχε αίμα ούτε κάποια σημάδια τραυματισμού.
Οι επόμενοι μήνες ήταν δραματικοί. Έκανα πολλαπλές οδοντικές θεραπείες χωρίς αποτέλεσμα. Και ο πόνος χειροτέρευε. Μερικές φορές, απλές δραστηριότητες όπως το βούρτσισμα ή ακόμα και η ομιλία ήταν αρκετές για να μου προκαλέσουν πόνο, ο οποίος άλλες φορές διαρκούσε ελάχιστα, και ήταν σαν να περνά ηλεκτρικό ρεύμα, ενώ άλλες διαρκούσε περισσότερο, ίσως λεπτά, που εμένα, όμως, μου φαίνονταν αιώνες. Τη μια στιγμή μιλούσα σ’ έναν φίλο, την επόμενη είχα δάκρυα στα μάτια από τον πόνο».
Νευραλγία τριδύμου
Το πρόβλημα δεν είχε καμία σχέση με τα δόντια της Μαρίας Π. Αυτό που η ασθενής είχε ήταν νευραλγία τριδύμου, μια σχετικά σπάνια πάθηση η οποία οφείλεται σε ερεθισμό του τριδύμου, του νεύρου το οποίο νευρώνει το πρόσωπο. Είναι μια μορφή νευροπαθητικού πόνου, δηλαδή πόνου που οφείλεται σε βλάβη του ίδιου του νεύρου, με αποτέλεσμα αυτό να στέλνει τα λάθος σήματα στον εγκέφαλο. Η νευραλγία τριδύμου στην τυπική της μορφή προκαλεί εξαιρετικά έντονο, αιφνίδιο πόνο σε τμήματα του προσώπου, που διαρκεί από λίγα δευτερόλεπτα έως μερικά λεπτά. Μερικοί ασθενείς έχουν ίσως πιο ήπιο πόνο, ο οποίος όμως μπορεί να διαρκεί πολύ περισσότερο. Ο πόνος περιγράφεται σαν κάψιμο, ηλεκτρικό ρεύμα ή μαχαιριά.
«Έφτασα στο σημείο να έχω 20 ή και περισσότερα επεισόδια πόνου την ημέρα. Μερικές φορές για λίγα δευτερόλεπτα, άλλες για λίγα λεπτά. Μερικές φορές ένας μουντός πόνος παρέμενε για περίπου μισή ώρα, ενώ άλλες ο πόνος έφευγε το ίδιο απότομα όπως ήρθε».
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με νευραλγία τριδύμου, είναι ότι, πολλές φορές, η διάγνωση καθυστερεί σημαντικά. Με μόνο 4-8 νέους ασθενείς για κάθε 100.000 πληθυσμού, είναι φανερό ότι πρόκειται για μια σπάνια πάθηση. Ένας οδοντίατρος βλέπει ελάχιστες περιπτώσεις νευραλγίας τριδύμου στην καριέρα του. Επιπλέον, παρόλο που τα διαγνωστικά κριτήρια είναι σαφώς καθορισμένα από την παγκόσμια εταιρία κεφαλαλγίας, υπάρχουν πολλές άλλες παθήσεις που μιμούνται παρόμοια συμπτώματα, με αποτέλεσμα η διάγνωση πολλές φορές να καθυστερεί μήνες ή και χρόνια και οι ασθενείς να έχουν πίσω τους πολλαπλές οδοντικές θεραπείες προτού ακούσουν για πρώτη φορά τις λέξεις «νευραλγία τριδύμου».1,2
Η νευραλγία τριδύμου όχι μόνο είναι μια πάθηση στην οποία καθυστερεί η διάγνωση, αλλά περιγράφεται και ως μία από τις πιο επώδυνες καταστάσεις που μπορεί να βιώσει άνθρωπος. Στην πορεία της νόσου τους οι ασθενείς αισθάνονται συχνά μόνοι και αβοήθητοι και όσο τα συμπτώματά της εξελίσσονται ενδέχεται να παρουσιαστούν και συμπτώματα κατάθλιψης.
«Έφτασα να ζω με μια μόνιμη κούραση. Δεν μπορούσα να φάω άνετα, δεν έβγαινα καν έξω φοβούμενη ότι ένα φύσημα του ανέμου στο μάγουλό μου θα πυροδοτήσει τον πόνο. Ζούσα με ένα μόνιμο φόβο. Ένιωθα ότι δεν ελέγχω πλέον εγώ τη ζωή μου».
Θεραπεία
Με το που τίθεται η σωστή διάγνωση μπορεί να ξεκινήσει η θεραπεία. Στην πρώτη γραμμή θεραπείας είναι τα φάρμακα. Φάρμακα όπως η καρβαμαζεπίνη, αλλά και διάφορα άλλα νεότερα, συνήθως ελέγχουν τον πόνο σε ικανοποιητικό βαθμό. Η θεραπεία με κάποιο από τα υπάρχοντα φάρμακα ̶ μόνο του ή σε συνδυασμό, είναι ικανή να απαλλάξει τους περισσότερους ασθενείς από τα συμπτώματα. Για μερικούς ασθενείς, όμως, τα φάρμακα δεν είναι τόσο αποτελεσματικά ή έχουν παρενέργειες.
«Τα φάρμακα με βοήθησαν με τον πόνο, άλλα αισθανόμουν υπνηλία ή σαν ζαλισμένη» περιγράφει η Μαρία Π. «Τότε, ο νευρολόγος μου με παρέπεμψε σε νευροχειρουργό».
Όταν τα φάρμακα δεν μπορούν να ελέγξουν τα συμπτώματα ή όταν παρουσιάζονται παρενέργειες, στους ασθενείς μπορεί να προταθεί χειρουργική επέμβαση. Σ’ αυτή την περίπτωση η συζήτηση με τον ασθενή για το τι επιθυμεί και ο ίδιος είναι ιδιαίτερα σημαντική.3 Υπάρχουν πολλές χειρουργικές επιλογές όπως, για παράδειγμα, η θερμοπηξία του γασσέριου γαγγλίου (ενός τμήματος του τριδύμου νεύρου) ή η μικροαγγειακή αποσυμπίεση. Το ποια μέθοδος θα επιλεγεί εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία του ασθενούς, η γενική του κατάσταση, οι προτιμήσεις του κ.λπ.
Αιτιολογία
Η αιτιολογία της νευραλγίας τριδύμου είναι άγνωστη, πιθανολογείται όμως ότι στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει πίεση του νεύρου από κάποιο αγγείο. Σταδιακά, η πίεση αυτή προκαλεί απώλεια της μυελίνης, δηλαδή του περιβλήματος του νεύρου, με αποτέλεσμα το νεύρο να στέλνει εντελώς λάθος σήματα στον εγκέφαλο. Η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου με λεπτές τομές στην περιοχή του νεύρου δείχνει συχνά – αλλά όχι πάντα – πίεση του νεύρου από κάποιο αγγείο. Στην περίπτωση αυτή ο νευροχειρουργός μπορεί να προτείνει τη μικροαγγειακή αποσυμπίεση. Κατά τη διάρκεια του χειρουργείου αναγνωρίζεται το αγγείο που πιέζει το νεύρο και στη συνέχεια αυτό κινητοποιείται και απομακρύνεται. Αυτό γίνεται πλέον με ελάχιστα επεμβατικές μεθόδους, μέσα από κρανιοτομές οι οποίες έχουν διάμετρο όχι μεγαλύτερη από 1,5 εκατοστό, συχνά με τη βοήθεια ενδοσκοπίου. Η μικροαγγειακή αποσυμπίεση απαλλάσσει περισσότερο από το 70% των ασθενών από τον πόνο τους, σε βάθος 10ετίας.4
Η θεραπεία
Τρεις μήνες μετά τη διάγνωση, η Μαρία Π. υπεβλήθη σε χειρουργική αποσυμπίεση του τρίδυμου νεύρου αριστερά. Μέσω μιας μικρής τομής πίσω από το αριστερό αυτί, προσπελάστηκε το νεύρο στην περιοχή της γεφυροπαρεγκεφαλιδικής γωνίας.
Στη συνέχεια, ένα μικρό κομμάτι από ίνες τέφλον τοποθετήθηκε ανάμεσα στο αγγείο και το νεύρο, προκειμένου να μην υπάρχει επαφή ανάμεσά τους. Το χειρουργείο διήρκεσε σχεδόν δύο ώρες.
«Στην αρχή είχα άγχος για το χειρουργείο. Δεν είχα ξαναχειρουργηθεί ποτέ, αλλά, τώρα πλέον, όταν σκέφτομαι τον πόνο που είχα, νιώθω μεγάλη χαρά που την έκανα».
Το χειρουργείο έχει υψηλά ποσοστά επιτυχίας, σε μερικές περιπτώσεις, όμως, ο πόνος μπορεί να επιστρέψει. Σ΄αυτή την περίπτωση μπορούν να ξαναδοκιμαστούν φάρμακα, αλλά και άλλες επεμβατικές τεχνικές όπως η διήθηση του γασσέριου γαγγλίου με διάλυμα γλυκερόλης ή η θερμοπηξία με ραδιοσυχνότητες. Σε επιλεγμένες περιπτώσεις μπορεί να ξαναπροταθεί στον ασθενή χειρουργείο, όμως τα ποσοστά επιτυχίας είναι κάπως χαμηλότερα σε σχέση με την πρώτη επέμβαση.
Η Μαρία Π. σήμερα
Η Μαρία Π. συνεχίζει να χαμογελά χωρίς πόνο και ελπίζει ότι η κατάσταση θα παραμείνει ως έχει.
«Η όλη εμπειρία μου, μου άλλαξε τον τρόπο που βλέπω τα πράγματα. Πονούσα τόσο πολύ καιρό που είχα ξεχάσει πώς είναι να μην πονάει κανείς. Ανυπομονώ να ξαναγυρίσω στη ζωή που είχα πριν ξεκινήσει όλη αυτή η περιπέτεια».
* Ο κ. Παντελής Σταυρινού, MD, PhD, είναι Διευθυντής Νευροχειρουργός στο Metropolitan Hospital.
- Drangsholt M, Truelove E. Trigeminal neuralgia mistaken as temporomandibular disorder. J Evid Base Dent Pract 2001;1:41-50
- Juniper RP, Glynn CJ. Association between paroxysmal trigeminal neuralgia and atypical facial pain. Br J Oral Maxillofac Surg 1999;37:444-7
- Loxterkamp D. Humanism in the time of metrics. BMJ 2013;345
- Zakrzewska JM, Lopez BC, et al. Patient reports of satisfaction after microvascular decompression and partial sensory rhizotomy for trigeminal neuralgia. Neurosurgery 2005;56:1304–11.