Ο ήλιος επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα. Τι δείχνουν νέες μελέτες

Ο ήλιος είναι η κύρια πηγή φωτός, ενέργειας και θερμότητας στη γη και είναι απαραίτητος για την διατήρηση του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα. Έτσι, παρέχει πολλά οφέλη στην υγεία. Ωστόσο ασκεί βαθιές επιδράσεις στο ανθρώπινο σώμα που μπορεί να φθάσουν έως την εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Όπως εξηγεί η ρευματολόγος Ελένη Κομνηνού, διευθύντρια της Κλινικής Αυτοάνοσων Ρευματικών Παθήσεων στο Metropolitan General, ο ήλιος εκπέμπει φως που αποτελείται από τρεις τύπους ακτινοβολίας:

• Την υπεριώδη (UV)
• Την ορατή και
• Την υπέρυθρη

Η εξάντληση του όζοντος στη στρατόσφαιρα και οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, οδηγούν σε αυξημένη έκθεση στις υπεριώδεις ζώνες του ηλιακού κύματος, ειδικά στην περιοχή της UVB (μήκη κύματος 280-320 nm).

Οι επιπτώσεις από το φως του ήλιου

«Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο έχουν διερευνήσει πώς η υπεριώδης ακτινοβολία (UVR) επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα», αναφέρει η κυρία Κομνηνού. «Πλέον, αυξάνονται τα στοιχεία υπέρ της πολλαπλής ανοσοενεργοποίησης και συστηματικής αντίδρασης του οργανισμού».

Ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα είναι η επαγόμενη από την UV ανοσοκαταστολή. Πρόκειται για μία ελαττωματική αντίδραση του ανοσοποιητικού, που προκαλεί η UV. Η αντίδραση αυτή επηρεάζει πρώτα το δέρμα και ύστερα ολόκληρο το σώμα.

«Η UV οδηγεί σε μία σύνθετη αλληλουχία γεγονότων στο δέρμα, που δημιουργεί ποικίλες φλεγμονώδεις αλλαγές», εξηγεί η ειδικός. Οι ανοσολογικές αυτές διεργασίες εκδηλώνονται ως:

• Υπεραιμία (αυξημένη αιμάτωση)
• Υπεραλγησία (αυξημένη ευαισθησία στον πόνο)
• Φλεγμονή

Μηχανισμοί καταστολής

Η υπεριώδης ακτινοβολία καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα με πολλούς τρόπους, καθώς:

• Αναστέλλει την παρουσίαση αντιγόνου
• Διεγείρει την απελευθέρωση ανοσοκατασταλτικών κυτοκινών
• Διεγείρει τη δημιουργία T-λεμφοκυττάρων του ρυθμιστικού υποτύπου (T- reg).

Την προσοχή των επιστημόνων προσελκύουν περισσότερο τα ρυθμιστικά Τ-λεμφοκύτταρα. Αυτά είναι υπεύθυνα για την τοπική και συστηματική ανοσοκατασταλτική απόκριση, υπό την επίδραση του ηλιακού φωτός.

Ο κύριος μοριακός στόχος για την επαγόμενη από την υπεριώδη ακτινοβολία ανοσοκαταστολή είναι η βλάβη του DNA που προκαλείται από την υπεριώδη ακτινοβολία.

Η επίδραση της UVA και της UVB

Σε πειραματόζωα, η έκθεση σε ακτινοβολία UVB προκαλεί επιλεκτικές αλλαγές στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυτές είναι κυρίως με τη μορφή καταστολής των φυσιολογικών ανοσοαποκρίσεων.

Γενικά τα μεγαλύτερα μήκη κύματος (όπως η UVA) εισδύουν πιο βαθιά στο δέρμα, φτάνοντας στο χόριο. Η UVB απορροφάται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τα κερατινοκύτταρα της επιδερμίδας. Ο τρίτος τύπος της UV, η UVC, σπανίως φθάνει στο δέρμα, καθώς απορροφάται κυρίως από το όζον της ατμόσφαιρας.

Η ευαισθησία στην υπεριώδη ακτινοβολία είναι γνωστή ως φωτοευαισθησία. Παρότι είναι καλά γνωστές οι κλινικές εκδηλώσεις της, παραμένουν ασαφείς οι βιολογικοί μηχανισμοί που ευθύνονται γι’ αυτήν.

Αυτοάνοσα και υπεριώδης ακτινοβολία

Η φωτοευαισθησία αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα πολλών αυτοάνοσων παθήσεων. Οι παθήσεις αυτές προκαλούνται από υπερδραστηριότητα του ανοσοποιητικού, το οποίο εκλαμβάνει λανθασμένα ως «εχθρούς» τους  φυσιολογικούς ιστούς του σώματος. Ειδικότερα, ο ήλιος δεν είναι «φίλος» για πάσχοντες από αυτοάνοσα νοσήματα όπως:

• Ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος
• Ο δερματικός ερυθηματώδης λύκος
• Η δερματομυοσίτιδα
• Περιστασιακά το σύνδρομο Sjögren

Υπολογίζεται ότι ποσοστό έως και 93% των ασθενών με λύκο έχουν φωτοευαισθησία. Αντίστοιχα, την εκδηλώνει το περίπου 50% των ασθενών με δερματομυοσίτιδα και μικρός αριθμός πασχόντων από σύνδρομο Sjögren.

Οι ασθενείς με αυτά τα νοσήματα μπορεί να εκδηλώσουν ποικίλες δερματικές αντιδράσεις, αναλόγως και με το επίπεδο της έκθεσης στον ήλιο. Σε μέτριες εκθέσεις μπορεί να εκδηλωθούν συμπτώματα όπως ερύθημα και φλεγμονώδεις βλάβες.

Στις μεγαλύτερες εκθέσεις, όμως, μπορεί να αναπτυχθεί σοβαρή φλεγμονή και εξανθήματα του δέρματος, καθώς και εξάρσεις της συστηματικής νόσου. Αυτό είναι ιδιαίτερα πιθανό στην περίπτωση του συστηματικού ερυθηματώδους λύκου, όπου οι ασθενείς μπορεί να δουν αναζωπύρωση συμπτωμάτων όπως η κόπωση, οι πόνοι στις αρθρώσεις κ.λπ.

Ο ήλιος και ο σακχαρώδης διαβήτης

Επιστημονικά δεδομένα και δεδομένα αναφοράς περιστατικών υποστηρίζουν μια σχέση μεταξύ της έκθεσης σε UVB και της πρόκλησης εξάρσεων συστηματικής νόσου σε ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα.

Η επιδημιολογική έρευνα δείχνει μια αναλογική αλληλεξάρτηση γεωγραφικού πλάτους και επικράτηση αυτοάνοσων ασθενειών όπως:

• Η πολλαπλή σκλήρυνση (σκλήρυνση κατά πλάκας)
• Ο ινσουλινοεξαρτώμενος σακχαρώδης διαβήτης
• Η ρευματοειδής αρθρίτιδα

«Σε αυτή τη βάση εδραιώνεται μια υπόθεση ότι η υπεριώδης ακτινοβολία είναι ένας παράγοντας κινδύνου για σακχαρώδη διαβήτη», επισημαίνει η κυρία Κομνηνού.

Μια κροατική επιδημιολογική μελέτη για τη συστημική σκλήρυνση έδειξε ότι υπάρχει υψηλότερος επιπολασμός της νόσου στις μεσογειακές περιοχές της Κροατίας.

Τέτοιες ανακαλύψεις ενθάρρυναν περαιτέρω μελέτες που διαπίστωσαν ότι όχι μόνο τα ρυθμιστικά Τ-κύτταρα είναι υπεύθυνα για μια συστηματική ανοσοτροποποιητική απόκριση, αλλά ότι εμπλέκεται ένα πολύπλοκο διαδραστικό δίκτυο ανοσοκυττάρων και μεσολαβητών όπως κυτοκίνες, νευροπεπτίδια κ.ά.

«Τα νεότερα ευρήματα απαιτούν συνεχή έρευνα σχετικά με τη σημασία της υπεριώδους ακτινοβολίας του ηλίου στον επιπολασμό των αυτοάνοσων νοσημάτων και στην ανοσοπαθοφυσιολογία», τονίζει η κυρία Κομνηνού. «Είναι απαραίτητο να γίνει διάκριση εάν η υπεριώδης ακτινοβολία είναι προστατευτικός παράγοντας για ορισμένα αυτοάνοσα νοσήματα ή παράγοντας κινδύνου για την επαγωγή τους».

Φωτογραφία: iStock