Του Γρηγόρη Σακκά Γυναικολόγου- Μαιευτήρα
Τι ακριβώς είναι η ενδομητρίωση;
Πολύ απλά, η ενδομητρίωση συμβαίνει όταν ο ιστός ο οποίος φυσιολογικά βρίσκεται μόνο μέσα στη μήτρα -το λεγόμενο και ενδομήτριο- μπορεί να αναπτυχθεί για άγνωστο, δυστυχώς, λόγο σε διαφορετικά μέρη του σώματος της γυναίκας, όπως για παράδειγμα στις ωοθήκες στο περιτόναιο και αλλού.
Σε ακραίες περιπτώσεις έχουμε αντιμετωπίσει και ασθενείς που είχαν εστίες ενδομητρίωσης, για παράδειγμα, στον πνεύμονα και κάθε μήνα που είχαν περίοδο παρουσίαζαν συμπτώματα αιμόπτυσης.
Πιο αναλυτικά κατά τη διάρκεια του κύκλου της γυναίκας παρατηρείται μια σταδιακή πάχυνση του ενδομητρίου προκειμένου να παραλάβει το γονιμοποιημένο ωάριο το οποίο εν συνεχεία εμφυτεύεται μέσα στη μήτρα και έτσι η γυναίκα μένει έγκυος.
Στην περίπτωση, λοιπόν, που αυτό δεν συμβεί, όπως δεν συμβαίνει τις περισσότερες φορές, παρουσιάζεται η λεγόμενη περίοδος της γυναίκας. Την ίδια στιγμή και όταν αυτός ο συγκεκριμένος ιστός έχει αναπτυχθεί σε άλλες περιοχές του σώματος, όπως, για παράδειγμα, στις ωοθήκες ή σε διάφορες κύστεις (σοκολατοειδή) παρουσιάζει πόνους κατά τη διάρκεια της περιόδου , ενοχλήσεις και συμπτώματα όπως βάρος , πόνο στην ερωτική επαφή κτλ.
Πολύ συχνά, η ενδομητρίωση έχει μια γενετική συνέχεια, δηλαδή υπάρχουν οικογένειες όπου γιαγιά, μητέρα και κόρη παρουσιάζουν αντίστοιχα συμπτώματα.
Ποια είναι τα συμπτώματα;
Το πιο συχνό σύμπτωμα είναι ο πόνος. Συχνά αυτός ο πόνος είναι γύρω από την περίοδο της γυναίκας, όμως μερικές φορές μπορεί να παρουσιαστεί και σε διαφορετικές φάσεις του κύκλου της.
Η ερωτική επαφή, όπως αναφέρθηκε και πριν, είναι επίπονη ειδικά σε συγκεκριμένες στάσεις. Σε περίπτωση που η ενδομητρίωση είναι σε άλλο όργανο, όπως στην κύστη ή στο έντερο, τότε παρουσιάζονται συμπτώματα στη συγκεκριμένη περιοχή και ενοχλήσεις από το ουρογεννητικό σύστημα της γυναίκας.
Μερικές πλέον γυναίκες και μιλάμε για ποσοστό πάνω από 40% δεν έχουν κανένα από τα παραπάνω συμπτώματα. Παρουσιάζει, όμως, σημαντική δυσκολία να μείνει έγκυος όταν αυτό αποφασιστεί από το ζευγάρι.
Έτσι παρατηρούμε ζευγάρια τα οποία προσπαθούν πάνω από ένα με ενάμιση χρόνο να μείνουν έγκυος και δεν συμβαίνει, χωρίς να υπάρχει κανένα σύμπτωμα.
Αυτές οι γυναίκες σε περίπτωση που υποβληθούν σε διαγνωστική λαπαροσκόπηση και διερεύνηση των αιτιών της υπογονιμότητάς τους, ένα ποσοστό που αγγίζει σχεδόν το 60% θα εμφανίσουν μικρές εστίες ενδομητρίωσης οι οποίες έχουν άμεση σχέση με την υπογονιμότητα του ζευγαριού, όμως η γυναίκα μέχρι τότε δεν είχε εμφανίσει κανένα σύμπτωμα.
Ωστόσο, εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι και οι γυναίκες οι οποίες έχουν ενδομητρίωση μπορούν να συλλάβουν παιδιά φυσιολογικά.
Τι κάνουμε τότε;
Διαγνωστικά η πρώτη προσέγγιση είναι το γυναικολογικό υπερηχογράφημα.
Ως επιβεβαίωση της διάγνωσης έρχεται η Μαγνητική Τομογραφία κάτω κοιλίας(MRI) ,καθώς και η αιματολογικη εξέταση ορισμένων δεικτών πχ.Ca 125 Ca 72-4. Ca 15-3 κλπ.
Όπως χαρακτηριστικά παρατηρούμε στην κλινική μας, η διάγνωση της ενδομητρίωσης είναι αρκετά δύσκολη. Πάρα πολλές γυναίκες έχουν εστίες της νόσου χωρίς ωστόσο να το γνωρίζουν. Οι περισσότερες γυναίκες δεν συνειδητοποιούν ότι το βάρος της περιόδου που έχουν ή ο ελαφρός πόνος κατά την ερωτική επαφή μπορεί τελικά να αποτελεί μια εικόνα της ενδομητρίωσης.
Η τελική διάγνωση βγαίνει μόνο με τη λαπαροσκόπηση και αυτό διότι δεν υπάρχει καμία εξέταση που μπορεί να εξασφαλίσει 100% μια προ χειρουργική διάγνωση ενδομητρίωσης, και αυτό γιατί τα συμπτώματα της, όπως βάρος στην περίοδο, πόνος και ανωμαλία στο κύκλο, μπορούν να συνδεθούν και με άλλες ασθένειες, όπως είναι η κύστη ωοθήκης ή το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών.
Πολλές νέες γυναίκες επίσης πιστεύουν ότι είναι αδύνατον λόγω της ηλικίας τους να πάσχουν από ενδομητρίωση. Ωστόσο, εδώ πρέπει να καταστήσουμε σαφές ότι η ενδομητρίωση παρατηρείται από τη στιγμή της έναρξης της περιόδου στις γυναίκες, συνεπώς οποιαδήποτε γυναίκα πάνω από τα 13 μπορεί να αποτελεί ασθενή η οποία πάσχει από ενδομητρίωση.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, η ενδομητρίωση παραμένει σταθερή και σε ύφεση για πολλά χρόνια, ωστόσο σε ένα περίπου 35% σταδιακά οι πόνοι γίνονται πιο ενοχλητικοί, η περίοδος γίνεται πιο έντονη και η γονιμότητα περιορίζεται. Αυτές οι περιπτώσεις χρειάζονται θεραπεία.
Η ενδομητρίωση πρέπει να θεραπευεται όχι μόνο για την βελτίωση των συμπτωμάτων αλλά κυρίως γιατί αποτελεί αίτιο στειρωσης λόγω της δημιουργίας συμφύσεων ιδιαίτερα μεταξύ των σαλπίγγων .
Ο τύπος της θεραπείας, δηλαδή αν θα έχουμε συντηρητική φαρμακευτική αγωγή ή χειρουργική, εξαρτάται από την ηλικία της γυναίκας, πόσο βαριά είναι τα συμπτώματα της καθώς και ποιος είναι ο σκοπός για τον οποίο βρίσκεται στο γιατρό.
Σε μια νέα κοπέλα χωρίς βαριά συμπτώματα, παραδείγματος χάρη, χωρίς άμεσο ενδιαφέρον για απόκτηση παιδιού, αντιμετωπίζουμε συντηρητικά με φαρμακευτική αγωγή.
Ωστόσο, όταν τα συμπτώματα χειροτερεύουν ή όταν μια γυναίκα επιθυμεί να τεκνοποιήσει, πρέπει να γίνεται αρχικά λαπαροσκοπική χειρουργική θεραπεία της ενδομητρίωσης και εν συνεχεία, συμπληρωματική φαρμακευτική αγωγή, αν και εφόσον χρειάζεται.
Αυτό γιατί με τη λαπαροσκόπηση όχι μόνο γίνεται θεραπεία αλλά και τελική διάγνωση όλων των εστιών ενδομητρίωσης καθώς και αφαίρεση αυτών.
Η συγκεκριμένη διαδικασία αποτελεί μια μικρή χειρουργική επέμβαση ημερήσιας νοσηλείας (δηλαδή η γυναίκα έρχεται στο νοσοκομείο το πρωί και το βράδυ σε ποσοστό 90 – 95 % έχει επιστρέψει στο σπίτι της).
Με μια πάρα πολύ μικρή τρύπα στον ομφαλό της γυναίκας (και 2-3 μικρών 5mm συμπληρωματικών τρυπών στο εφηβαίο, αν χρειαστεί), υπό γενική αναισθησία και με την τοποθέτηση μιας ειδικής κάμερας θα γίνει διάγνωση και εξάχνωση – καταστροφή όλων των πιθανών εστιών ενδομητρίωσης, επίσης αν υπάρχουν σοκολατοειδείς ή άλλες κύστεις αφαιρούνται και στέλνονται για βιοψία.
Η ορμονική θεραπεία αποτελεί μια δεύτερη γραμμή συντηρητικής αγωγής όπως είπαμε σε περιπτώσεις που δεν χρειάζονται χειρουργείο ή χρειάζονται συμπληρωματική αγωγή μετά.
Πρέπει να αναφέρουμε το εξής: τα φάρμακα δεν θεραπεύουν την ενδομητρίωση, απλώς την ρυθμίζουν και την καταστέλλουν. Υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ θεραπείας και καταστολής. Η μόνη ουσιαστική θεραπεία της ενδομητρίωσης είναι η χειρουργική αφαίρεση των εστιών της είτε με εξάχνωση των εστιών .
Υπάρχει ακόμα ιδιαίτερα μετά το χειρουργείο χορήγηση φαρμάκων (ανάλογα GnRH) με σκοπό την επίτευξη άριστων αποτελεσμάτων .
Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε εκτός από χειρουργείο ή μετά από το χειρουργείο;
Η άσκηση βοηθά σημαντικά και αυτό γιατί προκαλεί μια σημαντική πηγή οιστρογόνου, κάτι που εμποδίζει την επανεμφάνιση των συμπτωμάτων ή αν αυτά υπάρχουν, συμβάλλει στην εξασθένηση τους. Απλά παυσίπονα ή αντιφλεγμονώδη μπορούν να βοηθήσουν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις ενώ μη φαρμακευτικές ομοιοπαθητικές θεραπείες δεν έχουν επιστημονικά αποδειχθεί.
Η δίαιτα παίζει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι συχνή κατανάλωση κρέατος αυξάνει σημαντικά την ανάπτυξη και την εξέλιξη της νόσου όπως και η λήψη μεγάλων ποσοτήτων σιδήρου είτε μέσω της τροφής είτε μέσω συμπληρωμάτων.
Αντιθέτως, βοηθούν τα φρούτα και τα λαχανικά όπως και η βιταμίνη Ε και C.
Φρούτα όπως τα κεράσια και λαχανικά όπως το μπρόκολο, οι πράσινες πιπεριές, οι ντομάτες δείχνουν ότι χαλαρώνουν τους μυς του πυελικού τοιχώματος και ελαχιστοποιούν τη πιθανότητα εξέλιξης της νόσου χωρίς ωστόσο να γνωρίζουμε τον ακριβή τρόπο.
Τέλος, η ελάττωση της καφεΐνης βοηθά σημαντικά.
Δρ.Γρ.Ε.Σακκάς
Γυναικολόγος- Μαιευτήρας