Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος: Οι καρδιολόγοι προειδοποιούν…

Το συστηματικό κάπνισμα αποτελεί το σημαντικότερο τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων, ο οποίος, μάλιστα, κοστίζει στην πατρίδα μας, από πλευράς υγείας και απώλειας παραγωγικότητας, περίπου 2.14 δισεκατομμύρια Ευρώ σε ετήσια βάση. Επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι ευθύνεται για 1 στους 5 θανάτους διεθνώς, ενώ στην Ελλάδα περίπου 20.000 άτομα πεθαίνουν ετησίως από νοσήματα που έχουν σχέση με το κάπνισμα. Ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, η τύφλωση, οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, τα ανευρύσματα αορτής, οι καρδιοπάθειες, οι χρόνιες πνευμονοπάθειες, η περιφερική αρτηριοπάθεια, το έλκος δωδεκαδακτύλου, η μείωση της γονιμότητας κλπ, καθώς και πολλά είδη καρκίνων σχεδόν σε όλα τα όργανα του σώματος.

Όπως είναι γνωστό, το κύριο συστατικό του καπνού είναι η νικοτίνη, μια εθιστική ουσία, η οποία απορροφάται ταχύτατα από τον οργανισμό. Μέσα σε 10-20 δευτερόλεπτα από την απορρόφηση φτάνει στον εγκέφαλο, όπου προκαλεί έντονη και ενισχυτική ανταπόκριση, η οποία περιλαμβάνει χαλάρωση, μείωση του stress, αυξημένη εγρήγορση, βελτιωμένη συγκέντρωση και αλλαγές της διάθεσης, που αποτελούν και την κύρια αιτία για τον εθισμό και την ανάπτυξη εξάρτησης. Η νικοτίνη αποτελεί μια από τις πλέον τοξικές ουσίες, με πολλαπλές ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως η απελευθέρωση κατεχολαμινών, η οποία έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της καρδιακής συχνότητας και την παροδική αύξηση της αρτηριακής πίεσης, η αγγειοσύσπαση στεφανιαίων και περιφερικών αγγείων, η αντίσταση στην ινσουλίνη, η δυσμενής επίδραση στα λιπίδια, η δυσλειτουργία του ενδοθηλίου, η επιτάχυνση της αρτηριοσκλήρωσης, η στυτική δυσλειτουργία, η τερατογένεση του εμβρύου, καθώς και, μέσω της αναστολής της απόπτωσης και 6 της επιτάχυνσης της αγγειογένεσης, η προώθηση της ανάπτυξης και της διασποράς του καρκίνου. Ένα τσιγάρο περιέχει 10- 15 mg νικοτίνης και με το κάπνισμα απελευθερώνεται στον οργανισμό περίπου 1.0 mg νικοτίνης.

Στο κάπνισμα οφείλεται το 13% όλων των θανάτων από αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, ενώ αυτό σχετίζεται και με αποφρακτική θρομβαγγειίτιδα (νόσος Buerger) στους καπνιστές νέας ηλικίας και περιφερική αποφρακτική αρτηριοπάθεια, η οποία προσβάλλει το 20% των ηλικιωμένων καπνιστών με υψηλή θνητότητα από καρδιαγγειακά επεισόδια, η οποία φθάνει το 40- 50% στην πενταετία.

Το δραματικό, όμως, είναι ότι το ποσοστό των καπνιστών είναι ιδιαίτερα υψηλό ακόμη και σε νέες ηλικίες κάτω των 25 ετών, με το 1/3 των ατόμων, ιδίως ανδρών, να καπνίζει. Το γεγονός αυτό έχει εξαιρετική σημασία, γιατί, όπως δείχνουν διάφορες μελέτες, η πλειονότητα των καπνιστών αρχίζει το κάπνισμα πριν από την ηλικία των 25 και, δυστυχώς, οι μισοί έφηβοι που καπνίζουν θα γίνουν μόνιμοι καπνιστές ήδη από την ηλικία των 18 ετών. Οι κίνδυνοι από το κάπνισμα αυξάνονται όσο μικραίνει η ηλικία έναρξης και όσο αυξάνεται η συνολική διάρκεια και ο μέσος αριθμός των τσιγάρων που καταναλώνονται. Έτσι, οι άνδρες μόνιμοι καπνιστές αναμένεται να έχουν απώλεια 13.2 ετών διάρκειας ζωής και οι γυναίκες μόνιμες καπνίστριες απώλεια 14.5 ετών. Στον 21ο αιώνα το κάπνισμα αναμένεται να σκοτώσει 1.0 δισεκατομμύριο ανθρώπους, δηλαδή το 50% των καπνιστών ή το 9% του γενικού πληθυσμού.

Ο κίνδυνος καρδιακού επεισοδίου σε καπνιστές τουλάχιστον 20 τσιγάρων την ημέρα είναι 3πλάσιος στους άνδρες και 6πλάσιος στις γυναίκες σε σχέση με τους μη καπνιστές, ενώ τουλάχιστον 1.000 άτομα στην Ελλάδα σε ετήσια βάση παθαίνουν έμφραγμα του μυοκαρδίου εξαιτίας του καπνίσματος.

Παθητικό κάπνισμα
Οι μη καπνιστές αποτελούν παράπλευρα θύματα του καπνίσματος. Το παθητικό κάπνισμα οφείλεται στην αναπνοή αέρα που περιέχει, κυρίως, τον καπνό που εκλύεται από την κάφτρα του τσιγάρου, αλλά και τον καπνό που εκπνέεται από τον καπνιστή. Σε παθητικό κάπνισμα εκτίθενται τουλάχιστον 2 στους 5 μη καπνιστές διεθνώς (Ελλάδα: 52.3% των ενηλίκων στους χώρους εργασίας, 72.2% στα εστιατόρια κλπ, και 65.7% στο σπίτι), και τουλάχιστον 1 στα 2 παιδιά. Το παθητικό κάπνισμα προκαλεί μόνιμη βλάβη στη δομή και στο πάχος των αρτηριών των παιδιών, γεγονός που σημαίνει ότι αυξάνεται ο κίνδυνος να πάθουν έμφραγμα ή εγκεφαλικό σε κάποια στιγμή της ενήλικης ζωής τους. Επίσης όταν καπνίζουν και οι δύο γονείς, είναι πιθανότερο τα παιδιά τους να γίνουν και οι ίδιοι καπνιστές, σε σχέση με όσα δεν έχουν γονείς καπνιστές. Ιδιαίτερης σημασίας είναι και οι επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος στις γυναίκες που κυοφορούν, καθώς εξαιτίας του ενδέχεται να παρουσιαστούν προβλήματα στην ομαλή ανάπτυξη του εμβρύου, όπως αυξημένη συχνότητα αποκόλλησης πλακούντα, πρόδρομος πλακούντας, αιμορραγίες και πρόωρη ρήξη θυλακίου. Το παθητικό κάπνισμα έχει αποδειχθεί ότι συντελεί σε γέννηση νεογνών χαμηλού σωματικού βάρους, σχετίζεται με το σύνδρομο αιφνιδίου θανάτου στα βρέφη και με προβλήματα συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία, όπως υπερκινητικότητα, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής κτλ.

Το παθητικό κάπνισμα, εξάλλου, οδηγεί και σε 20-25% αύξηση της καρδιαγγειακής θνησιμότητας. H περιβαλλοντική έκθεση στον καπνό αυξάνει αιτιολογικά τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα από στεφανιαία νόσο κατά 25%-30%. Ταυτόχρονα, αυξάνει τις πιθανότητες για αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, ενώ και η ισχαιμική νόσος του μυοκαρδίου είναι πιο πιθανή σε όσους μη καπνιστές εκτίθενται συστηματικά στον καπνό του τσιγάρου, σε σχέση με τους μη καπνιστές που δεν εκτίθενται στο παθητικό κάπνισμα. Η συντριπτική πλειοψηφία, δε, των αντρών, αλλά και των γυναικών, που έχουν υποστεί οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου είναι καπνιστές. Επιπλέον, το κάπνισμα συντελεί σε περίπου τριπλάσιο κίνδυνο εμφράγματος και διπλάσιο κίνδυνο καρδιαγγειακού θανάτου. Αν, μάλιστα, συνδυαστεί με κάποιον άλλο κύριο παράγοντα καρδιαγγειακού κινδύνου (π.χ. υπέρταση, διαβήτη, υπερχοληστερολαιμία), ανεβάζει πολλαπλασιαστικά τον κίνδυνο θανάτου ή εμφράγματος του μυοκαρδίου.

Ηλεκτρονικό τσιγάρο
Τα τελευταία χρόνια άρχισε να αυξάνεται ραγδαία η χρήση των λεγόμενων ηλεκτρονικών τσιγάρων, τα οποία παράγονται, κυρίως, στην Κίνα. Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι συσκευές που μοιάζουν με τσιγάρο, οι οποίες απελευθερώνουν ατμό (αεροζόλ) με ζέσταμα ενός διαλύματος που περιέχει, συνήθως, νικοτίνη, προπυλενογλυκόλη, γλυκερίνη, νερό, αρωματικούς παράγοντες κλπ. Η χρήση τους τριπλασιάζεται ανά έτος και φθάνει σήμερα το 3- 7% του γενικού πληθυσμού διεθνώς (1.9% στην Ελλάδα). Υπάρχει εντονότατη διαφημιστική καμπάνια υπέρ της χρήσης των ηλεκτρονικών τσιγάρων, με τον ισχυρισμό ότι αποτελούν πιο υγιεινή εναλλακτική λύση συγκριτικά με το κάπνισμα τσιγάρων («αθώοι υδρατμοί»), χρήσιμη επιλογή για τη μείωση ή τη διακοπή του καπνίσματος τσιγάρων, τρόπο παράκαμψης των απαγορευτικών νόμων για το κάπνισμα («κάπνισμα οπουδήποτε») κλπ. Είναι, όμως, πράγματι υγιεινή επιλογή τα ηλεκτρονικά τσιγάρα;

Η σύσταση του διαλύματος δεν είναι επακριβώς γνωστή, δεδομένου ότι υπάρχει ποικιλία κατασκευαστών (συνήθως στην Κίνα), ανεπαρκής έλεγχος ποιότητας κλπ. Ο ατμός από τη χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου περιέχει την ίδια ποσότητα νικοτίνης με 8 1 τσιγάρο (30 μg νικοτίνης/ανά ρουφηξιά x 30 ρουφηξιές = 1.0 mg νικοτίνης) και λιγότερες, μεν, τοξικές/καρκινογόνες ουσίες από τον καπνό του τσιγάρου, αλλά υψηλότερες από το σπρέι νικοτίνης. Παρόλα αυτά, σήμερα δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για την επίδραση των ηλεκτρονικών τσιγάρων στην υγεία των χρηστών, φαίνεται, όμως, ότι υπάρχει επιβάρυνση της λειτουργίας του αναπνευστικού συστήματος, πιθανή καρκινογόνος δράση (από μεταλλικά στοιχεία, μικροσωματίδια κλπ) και πιθανότητα εγκαύματος ή έκρηξης, ενώ δεν είναι γνωστή η επίδρασή του και στις έγκυες γυναίκες,

Οφέλη από την διακοπή του καπνίσματος
Είναι αδιαμφισβήτητο κίνητρο για κάθε καπνιστή το γεγονός ότι όταν διακόψει το κάπνισμα, ο κίνδυνος εμφάνισης εμφράγματος αρχίζει να μειώνεται μετά από ένα έτος, κατά προσέγγιση, και σχεδόν μηδενίζεται μετά από μερικά χρόνια.

Μελέτες αποδεικνύουν ότι η διακοπή του καπνίσματος προκαλεί μείωση κατά 50% της πιθανότητας για εμφάνιση νέων οξέων καρδιακών συμβάντων εντός δύο ετών παρακολούθησης, ενώ, μακροπρόθεσμα, μετά από οξύ ισχαιμικό επεισόδιο η μέση ετήσια θνησιμότητα είναι 2.8 φορές μεγαλύτερη σε όσους συνεχίζουν το κάπνισμα. Η διακοπή του καπνίσματος έχει, ακόμα, συνδεθεί με την εμφάνιση λιγότερων συμπτωμάτων μετά από ένα οξύ ισχαιμικό επεισόδιο, αλλά και με υποδιπλάσια πιθανότητα να εκδηλωθεί νέο οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Η διακοπή του καπνίσματος συνοδεύεται άμεσα από μείωση της καρδιακής συχνότητας και της αρτηριακής πίεσης και αύξηση της θερμοκρασίας των άκρων, 7 εντός 48 ωρών από βελτίωση της όσφρησης και της γεύσης και μείωση του κινδύνου καρδιακού επεισοδίου, ο οποίος εντός 1- 3 ετών μειώνεται κατά 50%, και, τέλος, εντός 10- 15 ετών ο κίνδυνος στεφανιαίας νόσου, θανάτου και καρκίνου καθίσταται παρόμοιος με αυτόν των μη καπνιστών.
Παρά τα αποδεδειγμένα οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος στην υγεία του πληθυσμού, εν τούτοις στη χώρα μας η αντικαπνιστική εκστρατεία δε φαίνεται να επιτυγχάνει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα και αυτό, πιθανώς, οφείλεται και στη μη ικανοποιητική συμμόρφωση με τους αντικαπνιστικούς νόμους (νόμοι 3868/2010 και 3918/2011), στην ανεπαρκή ενημέρωση για τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος και στη χαμηλή φορολογία των προϊόντων καπνού. Για να είμαστε υγιείς προέχει η αποτροπή της συνήθειας του καπνίσματος και όχι η συνέχιση της εξάρτησης από αυτό.

Συμπερασματικά
Η χρήση καπνού υπό οιανδήποτε μορφή είναι από τους σημαντικότερους αντιμετωπίσιμους παράγοντες κινδύνου για την πρόκληση καρδιαγγειακής νόσου, χρόνιας πνευμονοπάθειας, καρκίνου και θανάτου. Η υποβοήθηση της διακοπής του καπνίσματος είναι σήμερα εφικτή με τη βοήθεια φαρμάκων και ψυχολογικής υποστήριξης.

Το παθητικό κάπνισμα παραμένει μια σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία.

Η χρήση των ηλεκτρονικών τσιγάρων αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς διεθνώς και παρά τα επαγγελλόμενα δεν φαίνεται να υποβοηθούν την υγεία ή τη διακοπή του καπνίσματος.