Στοιχεία μιας μεγάλης έρευνας για την Υγεία και Διατροφή που πραγματοποιήθηκε μεταξύ των ετών 2007-2010 έδειξε ότι ο επιπολασμός της νεφρολιθίασης στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν 10,6% στους άνδρες και 7,1% στις γυναίκες.
«Η νεφρολιθίαση αναγνωρίζεται ως συστηματική διαταραχή που συνδέεται με χρόνια νεφρική νόσο, απώλεια οστού και κατάγματα, αυξημένο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου, υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και μεταβολικό σύνδρομο. Πέτρες στα νεφρά σπάνια δημιουργούνται πριν από την ηλικία των 20 ετών, και τα περισσότερα περιστατικά παρατηρούνται μεταξύ της τρίτης και τέταρτης δεκαετίας της ζωής. Χωρίς ιατρική περίθαλψη, το 5ετές ποσοστό επανεμφάνισης είναι υψηλό, κυμαινόμενο από 35% έως 50% μετά από το αρχικό περιστατικό», μας εξηγεί ο χειρουργός ουρολόγος-ανδρολόγος Δρ. Μάρκος Καραβιτάκης.
«Δεδομένου, λοιπόν, του υψηλού επιπολασμού αλλά και του ετήσιου ιατρικού κόστους της νεφρολιθίασης (που στις Ηνωμένες Πολιτείες υπερβαίνει τα 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια, χωρίς να υπολογίζεται η οικονομική επίπτωση από τις χαμένες ημέρες εργασίας) είναι φανερή η σημασία της πρόληψης και της αποτροπής του ξανασχηματισμού λίθων. Για την επίτευξη του στόχου αυτού συστήνονται μεταξύ άλλων και ορισμένα διατροφικά μέτρα, τα οποία μερικά ισχύουν για όλους τους ασθενείς και άλλα αποσκοπούν στην αποφυγή δημιουργίας συγκεκριμένων τύπων λίθων», μας εξηγεί περαιτέρω ο Δρ. Καραβιτάκης.
Όλες οι πέτρες που σχηματίζονται στα νεφρά δεν έχουν την ίδια σύσταση. Στους ενήλικες περίπου το 80% περιέχουν ασβέστιο, με τις πέτρες οξαλικού ασβεστίου να είναι πιο συχνές από τις πέτρες φωσφορικού ασβεστίου. Οι πέτρες ουρικού οξέος και στρουβίτη αντιπροσωπεύουν το 5% έως 15%, ενώ οι λίθοι κυστίνης, αναστολέα πρωτεάσης, τριαμτερένης, 2,8-DHA και ξανθίνης αντιπροσωπεύουν καθένα λιγότερο από το 1% των περιπτώσεων. Τα όξινα ούρα (χαμηλό pH) προδιαθέτουν στο σχηματισμό λίθων ουρικού οξέος και κυστίνης, ενώ τα αλκαλικά ούρα (υψηλό pH) ευνοούν τις πέτρες φωσφορικού ασβεστίου.
Ανεξαρτήτως σύστασης, η αρχική σύσταση για την πρόληψη σχηματισμού αλλά και υποτροπής της πέτρας είναι η υψηλή λήψη υγρών, αρκετή για να παράγει τουλάχιστον 2,5 λίτρα ούρων την ημέρα. Όμως υπάρχουν και ορισμένα ποτά που αυξάνουν τον κίνδυνο και γι’ αυτό πρέπει να αποφεύγονται. Συγκεκριμένα, τα περιέχοντα ζάχαρη αναψυκτικά (εκτός από τα τύπου κόλα και τα punch) συνδέονται με 33% υψηλότερο κίνδυνο νεφρολιθίασης, ενώ τα τύπου κόλα συνδέονται με 23% υψηλότερο κίνδυνο. Μελέτες έδειξαν ότι η κατανάλωση καφέ, μπίρας, κρασιού και χυμού πορτοκαλιού σχετίζεται με χαμηλότερη πιθανότητα σχηματισμού λίθων.
Ειδικότερα, κύριοι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τις πέτρες οξαλικού ασβεστίου είναι η υπερασβεστιουρία και η υπεροξαλουρία. Η πρόληψη των λίθων ασβεστίου συνεπώς εξαρτάται από τη μείωση της συγκέντρωσης ασβεστίου και οξαλικού στα ούρα, την αύξηση των επιπέδων αναστολέων της κρυσταλλώσεως των ούρων και την αύξηση του όγκου ούρων, διευκρινίζει ο Δρ. Καραβιτάκης.
Οι διατροφικές τροποποιήσεις έχουν βασικό ρόλο στη διαχείριση των υποτροπιαζόντων λίθων που οφείλονται στην υπερασβεστιουρία. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να περιορίζεται η διαιτητικό ασβέστιο, αφού η πρόσληψή του μειώνει την απέκκριση οξαλικών, μειώνοντας την εντερική απορρόφησή τους. Οι κατευθυντήριες οδηγίες της Αμερικανικής Ουρολογικής Εταιρείας συνιστούν ημερήσια πρόσληψη ασβεστίου από 1.000 έως 1.200 mg. Επιπλέον, ο περιορισμός του διαιτητικού ασβεστίου σε λιγότερο από 800 mg / ημέρα (η τρέχουσα συνιστώμενη ημερήσια δόση για ενήλικες) μπορεί να οδηγήσει σε αρνητική ισορροπία ασβεστίου και οστικής απώλειας.
Η πρόσληψη νατρίου επηρεάζει επίσης την υπερασβεστιουρία. Οπότε, συστήνεται μια δίαιτα χαμηλού νατρίου (1,800-2,300 mg / ημέρα). Αυτό ενισχύει την εγγύς και παθητική απορρόφηση ασβεστίου και οδηγεί σε μείωση της απέκκρισής του.
Άλλο ένα σημείο που χρήζει προσοχής είναι η πρόσληψη πρωτεΐνης μέσω της διατροφής. Η ζωική πρωτεΐνη έχει υψηλότερη περιεκτικότητα σε θείο και παράγει υψηλότερο όξινο φορτίο σε σύγκριση με τις φυτικές πρωτεΐνες και έχει συσχετιστεί με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης σχηματισμού πέτρας, τουλάχιστον στους άνδρες. Μελέτη έχει διαπιστώσει ότι ο συνδυασμός περιορισμένης πρόσληψης ζωικής πρωτεΐνης (52 g/ημέρα), περιορισμένης πρόσληψης αλατιού (50 mmol ή 2,900 mg/ημέρα) και φυσιολογικής πρόσληψης ασβεστίου (30 mmol/ημέρα ή 1.200 mg/ημέρα) συσχετίζεται με χαμηλότερη πιθανότητα επανεμφάνισης πέτρας σε άνδρες με υπερασβεστιουρία σε σύγκριση με την παραδοσιακή χαμηλή πρόσληψη ασβεστίου (10 mmol ή 400 mg/ημέρα).
«Συνεπώς, οι ασθενείς πρέπει να αποφεύγουν την υπερβολική πρόσληψης ζωικών πρωτεϊνών και να αυξάνουν την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών. Ωφέλιμη είναι και η διατροφή για τη αντιμετώπιση της υπέρτασης (DASH), καθώς μειώνει τον κίνδυνο υποτροπής νεφρολιθίασης», συμβουλεύει.
Από υπεροξαλουρία πάσχουν όσοι έχουν έκκριση οξαλικών στα ούρα μεγαλύτερη από 45 mg/ημέρα, όμως ο κίνδυνος σχηματισμού λίθων αυξάνεται με την έκκριση ακόμη και άνω των 25 mg/ημέρα. Η υψηλότερη πρόσληψη οξαλικών μέσω της διατροφής αυξάνει τον κίνδυνο νεφρολιθίασης. Τα τρόφιμα πλούσια σε οξαλικό που πρέπει να αποφεύγονται περιλαμβάνουν το σπανάκι, το ραβέντι, τα καρύδια, τα όσπρια, το κακάο και η σοκολάτα. Η πρόσληψη βιταμίνης C πρέπει να περιορίζεται στα 90 mg/ημέρα σε ασθενείς που έχουν ιστορικό λίθων οξαλικού ασβεστίου.
Όσοι ασθενείς έχουν σχηματίσει στο παρελθόν λίθους φωσφορικού ασβεστίου πρέπει να ακολουθούν τις παραπάνω οδηγίες, καθώς τα προληπτικά μέτρα είναι παρόμοια με εκείνα που λαμβάνονται για την αποφυγή σχηματισμού λίθων οξαλικού ασβεστίου.
Ο σχηματισμός λίθων ουρικού οξέως σχετίζεται με μεταβολικό σύνδρομο, σακχαρώδη διαβήτη, ουρική αρθρίτιδα, χρόνιες διαρροϊκές ασθένειες και κακοήθειες. «Άλλοι παράγοντες κινδύνου για σχηματισμό πέτρας ουρικού οξέος είναι ο χαμηλός όγκος των ούρων, το χαμηλό ουρικό pH και η υπερουρικοζουρία. Η δίαιτα DASH, η οποία έχει υψηλή περιεκτικότητα σε φρούτα και λαχανικά, μέτρια σε γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και χαμηλή σε ζωικές πρωτεΐνες, είναι μια αποτελεσματική διαιτητική εναλλακτική και έχει συσχετιστεί με χαμηλότερο κίνδυνο σχηματισμού λίθων οξαλικού ασβεστίου. Η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών αυξάνει την απέκκριση του κιτρικού ουρικού, που αποτρέπει τον σχηματισμό πέτρας», καταλήγει ο Δρ. Μάρκος Καραβιτάκης.