Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών: Συμπτώματα & Αντιμετώπιση

Γράφει ο Αλέξανδρος Τζεφεράκος, Μαιευτήρας Γυναικολόγος, Επιστημονικός Διευθυντής Μονάδας Γονιμότητας & Εξωσωματικής Κλινικής ΡΕΑ, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. Κλινικής ΡΕΑ

Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (ΣΠΩ) μεταφράζεται ως μια ομάδα συμπτωμάτων με διάφορες διαβαθμίσεις στην εκδήλωσή τους, που σχετίζονται με ωοθηκική δυσλειτουργία. Αυτό δημιουργεί την πολυπλοκότητα και τη δυσκολία τόσο στην αιτιολογική, όσο και στην θεραπευτική του προσέγγιση. Εφ’ όσον είναι σύνδρομο, υπάρχουν πολλά και διαφορετικά συμπτώματα που παρουσιάζουν οι ασθενείς και είναι πολύ πιθανό, το καθένα από αυτά να έχει διαφορετική αιτιολογία.

Η επιστημονική κοινότητα έχει αποδεχτεί πως όταν μία γυναίκα παρουσιάζει δύο από τα τρία παρακάτω συμπτώματα, τότε μπορεί να γίνει η διάγνωση ΣΠΩ.

• Πολυκυστική μορφολογία των ωοθηκών (τεκμηριωμένη με υπερηχογραφικά κριτήρια)
• Διαταραχές εμμηνορρυσίας (ολιγοωοθυλακιορρηξία ή και ανωοθυλακιορρηξία)
• Υπερανδρογοναιμία (ακμή ή και υπερτρίχωση προσώπου, θώρακα, κοιλιάς, μηρών αλλά και υπερανδρογοναιμία βιοχημικά τεκμηριωμένη).

Τα συμπτώματα αυτά, μπορούν να εμφανιστούν σε μία γυναίκα και δευτεροπαθώς λόγω διαφόρων άλλων αιτίων, και πρέπει να αποκλειστούν κάποιες αιτίες που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν υπερανδρογονισμό ή και αραιομηνόρροια. Μία πολύ απλή αιτία, πολύ συχνή, είναι ο υποθυρεοειδισμός,σε περίπτωση που δεν διαγνωστεί έγκαιρα,ή αν δεν διαγνωστεί σωστά, μπορεί να οδηγήσει δευτεροπαθώς σε αύξηση της προλακτίνης και να δώσει υπερπρολακτιναιμία.

Η υπερπρολακτιναιμία μπορεί να οδηγήσει σε αραιομηνόρροια έως αμηνόρροια, αλλά και σε αύξηση της ανδρογονικής εικόνας είτε στα κλινικά συμπτώματα είτε στα εργαστηριακά ευρήματα. Αυτό δεν είναι σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών ή αν θέλετε δεν είναι πρωτοπαθές σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών, είναι δευτεροπαθές.

Επίσης άλλες κλινικές περιπτώσεις που πρέπει να αποκλειστούν, είναι το σύνδρομο της συγγενούς υπερπλασίας των επινεφριδίων, αυτό που ονομάζουμε «αργής εμφάνισης» στα αγγλικά «late onset», που είναι μία από τις πιο συχνές αιτίες υπερτρίχωσης μετά την εφηβεία.

Όταν εμφανιστεί μπροστά μας μια γυναίκα που έχει ένα υπερανδρογονικό σύνδρομο, το πρώτο που πρέπει να σκεφτούμε, αν και σπάνιο, είναι το πιο σοβαρό: υπερανδρογονικοί όγκοι, που παράγουν ανδρογόνα, προκαλούν παραγωγή ανδρογόνων είτε από τις ωοθήκες είτε από τα επινεφρίδια, κάτι το οποίο δεν πρέπει να περνάει απαρατήρητο.

Από πού προέρχεται το ΣΠΩ;

Η αιτία του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών είναι γονιδιακή – κληρονομική. Το ΣΠΩ (PCOS) στις διάφορες αιτιολογίες που περιλαμβάνει, επειδή είναι γονιδιακής προέλευσης και επειδή οι γυναίκες αυτές φέρουν αυτό το γονίδιο σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ναι μεν εμφανίζεται ως γονιδιακή προδιάθεση, αλλά χειροτερεύει με την πάροδο των ετών.

Σε αυτό, παίζουν ρόλο οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, η παχυσαρκία, ή πιο συγκεκριμένα η κοιλιακή παχυσαρκία, αλλά και το είδος της τροφής που καταναλώνουν. Για παράδειγμα, μπορεί κανείς να είναι παχύσαρκος, αλλά να διατρέφεται σωστά, όπως πχ. με μεσογειακή διατροφή- αντιθέτως η διατροφή τύπου junk food, όπως έχει διαπιστωθεί, μπορεί να επιβαρύνει την εμφάνιση του συνδρόμου.

Μπορεί να θεραπευτούν οι πολυκυστικές ωοθήκες;

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η ασθενής δεν ενδιαφέρεται τόσο για τον υπερανδρογονισμό και την μακροπρόθεσμη επίπτωση που μπορεί να προκαλέσει η αυξημένη τεστοστερόνη στα αγγεία της, αλλά περισσότερο επιθυμεί να διορθώσει την υπερτρίχωση και την ακμή, την απασχολεί η παχυσαρκία και καταφεύγει στον ιατρό, προκειμένου να ρυθμίσει τον κύκλο της.

Η θεραπευτική προσέγγιση του συνδρόμου είναι πολυπαραγοντική και εξατομικεύεται για την κάθε γυναίκα από το θεράποντα ιατρό της, καθώς από τη σκοπιά του ιατρού, δίδεται μεγαλύτερη βαρύτητα στις μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία της ασθενούς, στην προφύλαξη της γονιμότητά της, στην αποφυγή ανάπτυξης σακχαρώδους διαβήτη.

Επομένως, η παχυσαρκία μπορεί να απαιτεί στην πραγματικότητα θεραπεία για μεταβολικό σύνδρομο, ο δασυτριχισμός και η ακμή αντίστοιχα, να μεταφράζονται στην ανάγκη αντιμετώπισης του υπερανδρογονισμού και η επίτευξη σταθερού κύκλου να απαιτεί παρέμβαση στην ωοθυλακιορρηξία της ασθενούς.

Πως αντιμετωπίζονται τα συμπτώματα;

• Παχυσαρκία ή μεταβολικό σύνδρομο: Η αντιμετώπιση της παχυσαρκείας ή/και του μεταβολικού συνδρόμου είναι απλή και χρήζει αλλαγή στον τρόπο ζωής της ασθενούς. Η γυναίκα θα πρέπει να χάσει βάρος, ώστε να βελτιωθεί η αντίσταση του οργανισμού της στην ινσουλίνη. Θα πρέπει στη ζωή της να ενταχθεί η άσκηση. Ο ιατρός μπορεί να παρέμβει στην δυσλιπιδαιμία, ενώ είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η κατανάλωση καπνού επιδεινώνει την ινσουλινοαντοχή στις πολυκυστικές ωοθήκες, και βεβαίως χρειάζεται πολύ καλή ενημέρωση και εκπαίδευση της ασθενούς καθώς αυτόν τον νέο τρόπο ζωής, θα πρέπει να τον ακολουθεί υπεύθυνα σε όλη της τη ζωή. Ανάλογα με την κάθε περίπτωση μπορεί να συστηθεί και φαρμακευτική αγωγή.
• Δασυτριχισμός, ακμή/υπερανδρογονισμός: Ουσιαστικά, θα πρέπει να επιτύχουμε αναστολή της παραγωγής ανδρογόνων από την ωοθήκη. Εάν χρησιμοποιήσουμε αντισυλληπτικά ξεκουράζουμε την ωοθήκη, ενώ εάν χρησιμοποιήσουμε γοναδοτροπίνες, τότε μπλοκάρουμε όλον τον γονιδιακό άξονα. Μπορούμε όμως να αναστείλουμε και τη δράση των ανδρογόνων βάζοντας ένα αντιανδρογόνο, είτε μέσα στο αντισυλληπτικό, είτε να το χορηγήσουμε μόνο του. Για παράδειγμα, το αντισυλληπτικό με οξική κυπροτερόνη σημειώνει σημαντική βελτίωση στο θέμα της τριχοφυΐας, βελτίωση την οποία καταφέρνει είτε χορηγούμενο μόνο του είτε σε συνδυασμό με την φιναστερίνη. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει μόνο ένα φάρμακο ή ένας μόνο συνδυασμός για να επιτύχουμε το σκοπό μας.

Η αντισύλληψη φαίνεται ότι είναι ένας πολύ καλός τρόπος να προσεγγίσουμε θεραπευτικά το ΣΠΩ, γιατί τα αντισυλληπτικά, πρωτίστως, ρυθμίζουν τον κύκλο της γυναίκας. Επιπλέον, καταστέλλουν την ωοθηκική λειτουργία σε όσο χρονικό διάστημα χορηγούνται, μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο την παραγωγή ανδρογόνων, άρα μειώνοντας και την υπερανδρογοναιμία. Μειώνοντας την παραγωγή ανδρογόνων μειώνεται η ακμή και η τριχοφυΐα, ενώ αυξάνεται η ορμόνη SHBG, την σφαιρίνη, η οποία δεσμεύει τα ανδρογόνα. Τέλος, έχοντας την προγεστερόνη μέσα τους, τα αντισυλληπτικά προστατεύουν το ενδομήτριο.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε, πως οι γυναίκες με ΣΠΩ, ακριβώς επειδή δεν έχουν κανονικό κύκλο, έχουν υψηλά επίπεδα οιστρόνης μέσα στον οργανισμό τους, με αποτέλεσμα να έχουμε την αντίφαση του να μην έχουν συχνό κύκλο, να έχουν αραιομηνόρροια, αλλά να έχουν ένα παχύ ενδομήτριο και έτσι να καταφεύγουν συχνά στον ιατρό για αποξέσεις ή να κινδυνεύουν με σοβαρή παθολογία του ενδομητρίου. Η προγεστερόνη των αντισυλληπτικών βοηθάει ιδιαίτερα στο να μειωθεί ο κίνδυνος παθολογίας στο ενδομήτριο.

Ως αντισυλληπτικά δισκία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε απλά αντισυλληπτικά δισκία και ονομάζουμε απλά, εκείνα που έχουν κλασικές προγεστερονοειδείς ουσίες και οιστρογόνο. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αντισυλληπτικά δισκία που στη θέση της προγεστερόνης να έχουν ένα προγεστερονοειδές με αντιανδρογόνο δράση. Ο νεότερος εκπρόσωπος στην ομάδα της φαρμακευτικής αντιμετώπισης των πολυκυστικών ωοθηκών είναιη ντροσπιρενόνη.

Στην περίπτωση που έχουμε θέμα υπογονιμότητας λόγω της ανωορρηξίας, χορηγούμε φάρμακα ωοθυλακιορρηκτικά χάπια ή ενέσεις (κιτρική κλομιφαίνη ή αντιοιστρογόνα ή αναστολείς της αρωματάσης ή FSH ή FSH+LH ή HMG κ.λπ.). Το συμπέρασμα ωστόσο είναι πως η εξατομικευμένη προσέγγιση είναι απαραίτητη, καθότι δεν υπάρχει «ένα φάρμακο» για όλες τις περιπτώσεις ή για όλα τα συμπτώματα του ΣΠΩ.