Πως επηρεάζει η παχυσαρκία την υγεία;

Γράφει ο Αντώνιος Δ. Βραχάτης

Επεμβατικός Καρδιολόγος

Η κακή σωματική εμφάνιση και η πιθανή ψυχολογική επιβάρυνση εξ αιτίας της, είναι γνωστή σε όλους μας και μερικές φορές μπορεί να είναι μείζον πρόβλημα. Εκτός όμως από τις αισθητικές και ψυχολογικές επιπτώσεις , η παχυσαρκία προκαλεί και αυξημένη νοσηρότητα τόσο από το καρδιαγγειακό όσο και από άλλα συστήματα.

Έτσι η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, οι χολοκυστοπάθειες, το μεταβολικό σύνδρομο προσβάλλουν με μεγαλύτερη συχνότητα τους παχυσάρκους. Σε πολύ προχωρημένες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή ανεπάρκεια, λόγω του υπερβολικά αυξημένου όγκου αίματος που είναι αναγκασμένη να κυκλοφορεί η καρδιά και κινητικά προβλήματα, από τις αυξημένες φθορές των αρθρώσεων που μετακινούν το βάρος (Σπονδυλική στήλη, ισχία, γόνατα)

Που οφείλεται η παχυσαρκία;

Σε λίγες περιπτώσεις η παχυσαρκία οφείλεται σε ειδικά αίτια όπως ενδοκρινολογικές ή άλλες σπάνιες παθήσεις. Στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων οφείλεται στην λανθασμένη διατροφή και αυτή με τη σειρά της οφείλεται κυρίως στις σύγχρονη κακή σύνθεση της τροφής μας, την μεγάλη ή πολύ μικρή συχνότητα λήψης τροφής (αριθμός γευμάτων), τον καθιστικό τρόπο ζωής και τέλος στην υπερβολική λήψη τροφής. Η υπερβολική λήψη τροφής είναι περισσότερο αποτέλεσμα και λιγότερο αίτιο της παχυσαρκίας. Απέχει πολύ η ερμηνεία της παχυσαρκίας από το να εξηγηθεί με απλό ισολογισμό ενέργειας. Βεβαίως η συστηματική λήψη μεγάλων ποσοτήτων τροφής, ανεξάρτητα από την σύνθεση της, θα οδηγήσει στην παχυσαρκία.

Η τροφή και ο ανθρώπινος οργανισμός

Για εκατομμύρια χρόνια το ανθρώπινο είδος τρεφόταν με ακατέργαστη τροφή, καρπούς, ρίζες, κυνήγι. Η εμφάνιση του πολιτισμού και η ανακάλυψη της γεωργίας πριν 5000 χρόνια, οδηγεί σε νέες κατεργασμένες τροφές όπως για παράδειγμα το ψωμί, άγνωστες όμως για τον οργανισμό αφού, η προσαρμογή των γονιδίων για την κατάλληλη πέψη και αφομοίωση της άγνωστης τροφής, απαιτεί πολύ μεγαλύτερα διαστήματα από 5-10.000 ή ακόμη και 100.000 χρόνια. Τα τελευταία 150 χρόνια νέες ουσίες όπως η ζάχαρη μεγαλώνει την αποξένωση του ανθρώπινου οργανισμού από την φυσιολογική διατροφή. Τα τελευταία 50 χρόνια η βιομηχανοποιημένη τροφή, σε συνδυασμό με την αφθονία της (ιδιαιτέρως περίσσευμα κρέατος) σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη, οδηγεί στα άκρα τις ανοχές του οργανισμού.

Τα συστατικά της τροφής

Η τροφή αποτελείται από τα μακροθρεπτικά (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπη) και τα μικροθρεπτικά στοιχεία (μέταλλα, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία). Οι υδατάνθρακες τροφοδοτούν τον οργανισμό με σάκχαρο και μαζί με τα λίπη καλύπτουν τις ενεργειακές μας ανάγκες, ενώ οι πρωτεΐνες χρησιμοποιούνται κυρίως για την αποκατάσταση των δομικών φθορών του οργανισμού. Τα μικροθρεπτικά στοιχεία είναι απαραίτητα για την ομαλή λειτουργία του μεταβολισμού και τα χρειαζόμαστε έτοιμα, αφού ο οργανισμός δεν μπορεί τα συνθέσει από τα άλλα συστατικά της τροφής.

Πως γινόμαστε παχύσαρκοι;

Όταν ο οργανισμός δέχεται περίσσευμα τροφής την αποθηκεύει. Έτσι μπορεί να αποθηκευτούν περιορισμένη ποσότητα υδατανθράκων (έως 360 γραμμάρια υπό μορφή γλυκογόνου στους μυς και το ήπαρ) και απεριόριστη ποσότητα λίπους σε όλα σχεδόν τα όργανα αλλά κυρίως κάτω από το δέρμα (υποδόριο λίπος). Όταν λάβουμε κάποιο γεύμα η τιμή του σακχάρου αναβαίνει στο αίμα και αμέσως το πάγκρεας εκκρίνει την ορμόνη ινσουλίνη για να αφομοιωθεί το σάκχαρο και να επανέλθει στα φυσιολογικά επίπεδα (80-120mg/L) η τιμή του στο αίμα. Όσο υψηλότερα επίπεδα σακχάρου προκληθούν στο αίμα από πλούσιο γεύμα υδατανθράκων, τόσο περισσότερη ινσουλίνη θα χρειαστεί και τόσο πιο πολύ θα παχύνουμε αφού η ινσουλίνη είναι ταυτόχρονα και λιποαποθηκευτική ορμόνη (το κάνει ενεργοποιώντας το ένζυμο λιποπρωτεϊνική λιπάση). Το λίπος της τροφής έχει έτσι τάση να αποθηκεύεται.

Λίπος γίνεται ακόμη και η περίσσια υδατανθράκων αφού υπάρχει περιορισμένη δυνατότητα για αποθήκευση τους. Δηλαδή παχαίνουμε όταν από την σύνθεση και την ποσότητα της τροφής προκληθεί υπερβολική έκκριση ινσουλίνης. Να σημειωθεί ότι τα χαμηλά επίπεδα σακχάρου που θα προκληθούν από την υπερβολική ινσουλίνη προκαλούν πείνα και νέο γεύμα, δηλαδή φαύλο διατροφικό κύκλο.

Το πρόβλημα περιπλέκεται περισσότερο από την λεγόμενη αντίσταση στην ινσουλίνη. Η συνεχής έκθεση σε υψηλά επίπεδα σακχάρου κάνει την ινσουλίνη λιγότερο δραστική και έτσι απαιτείται ακόμη υψηλότερη ινσουλιναιμία για τον επαρκή μεταβολισμό της ίδιας ποσότητας υδατανθράκων. Την αντίσταση στην ινσουλίνη ευνοεί και η κατανάλωση κεκορεσμένων λιπών. Η αντίσταση στην ινσουλίνη αυξάνει ακόμη περισσότερο την τάση για αποθήκευση λίπους στο σώμα και επιδεινώνει την παχυσαρκία.

Η ειδική σημασία των υδατανθράκων.

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τρόφιμα όπως τα δημητριακά, τα λαχανικά, τα φρούτα, οι ξηροί καρποί, τα όσπρια, το ρύζι, οι πατάτες, η ζάχαρη, το μέλι, τα γλυκά. Η κατηγορία αυτή παρέχει κυρίως σάκχαρα και αδρανή ίνα στον οργανισμό, μαζί με άλλα πολύτιμα στοιχεία (μέταλλα, βιταμίνες, πρωτεΐνες). Όταν οι τροφές αυτές καταναλώνονται ανεπεξέργαστες και σε μικρές ποσότητες δεν δημιουργούν πρόβλημα, η κατανάλωση τους όμως είτε σε υπερβολικές ποσότητες είτε σε επεξεργασμένη μορφή (Λευκό ψωμί και παρασκευάσματα από ραφινέ αλεύρι, μακαρόνια, αποφλοιωμένο ρύζι, αναψυκτικά, χυμοί) προκαλεί υπερινσουλιναιμία. Τούτο συμβαίνει λόγω της ταχείας απορρόφησης τους από το έντερο αφού το φυσιολογικό 'φρένο', η αδρανής τους ίνα, έχει αφαιρεθεί.

Τα πιο επικίνδυνα είναι η ζάχαρη, οι πατάτες, τα μακαρόνια, το αποφλοιωμένο ρύζι, το λευκό ψωμί, οι χυμοί, τα αναψυκτικά αλλά και ορισμένα έτοιμα φρούτα όπως οι μπανάνες, το μάνγκο, τα σταφύλια, τα σύκα. Οι συγκεκριμένες τροφές πρέπει γενικά να αποφεύγονται ή τουλάχιστον να περιορίζεται στο ελάχιστο η ποσότητα τους.

Αντίθετα τα λαχανικά περιέχουν άφθονη αδρανή ίνα και ελάχιστα σάκχαρα και μπορούν να καταναλώνονται σε απεριόριστες ποσότητες. Επίσης η κατανάλωση οσπρίων (καλύτερα όχι πολύ βρασμένων) σε λογικές ποσότητες δεν αποτελεί πρόβλημα. Το ίδιο ισχύει και για τους ξηρούς καρπούς αφού γενικά είναι ανεπεξέργαστες τροφές (όχι πάντως σε μεγάλες ποσότητες). Τα γλυκά είναι ότι χειρότερο αφού συνήθως είναι συνδυασμός ζάχαρης- λίπους και ραφινέ αλεύρου. Τα αναψυκτικά περιέχουν τεράστιες ποσότητες έτοιμης ζάχαρης (είναι ο ταχύτερα απορροφούμενος υδατάνθραξ. Η λήψη γλυκού μετά το γεύμα απογειώνει στα ύψη την ινσουλίνη. Το ίδιο αλλά σε μικρότερο βαθμό ισχύει και για τα φρούτα μετά το γεύμα.

Η σημασία του αριθμού των γευμάτων.

Όλοι γνωρίζουμε ότι το διαρκές τσιμπολόγημα παχαίνει. Τούτο συμβαίνει γιατί με τον τρόπο αυτό δεν αφήνουμε περιθώρια στον οργανισμό να κινητοποιήσει τις δική του αποθήκη ενέργειας (το λίπος), απλά προτιμά την έτοιμη και εύκολη ενέργεια. Για να βοηθήσουμε τον οργανισμό να καταναλώσει ενέργεια πρέπει να υπάρχει διάλλειμα λήψης τροφής για 3-4 ώρες. Το διάστημα αυτό δεν πρέπει να παρατείνεται περισσότερο των 5 ωρών γιατί τότε η επερχόμενη πείνα καταργεί κάθε σχεδιασμό. Ακόμη ο οργανισμός με τα πολύ αραιά γεύματα (π.χ ένα την ημέρα) θεωρεί ότι ευρίσκεται σε ένδεια τροφής και τροποποιεί τον μεταβολισμό του σε χαμηλότερα επίπεδα (Όλοι επίσης γνωρίζουμε ότι οι στερητικές δίαιτες τελικά καταλήγουν σε μεγαλύτερη αύξηση του βάρους).

Η σημασία της άσκησης

Η ήπια άσκηση έχει μεγάλη σημασία στον έλεγχο του σωματικού βάρους. Έτσι ένα βάδισμα 30-45 λεπτών αν όχι κάθε μέρα τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα είναι 'αναπόφευκτο' σε κάθε προσπάθεια αδυνατίσματος ή διατήρησης σταθερού βάρους. Με την άσκηση έχουμε τρείς ωφέλιμες ενέργειες, ο οργανισμός τροποποιείται ορμονικά σε χαμηλότερα επίπεδα ινσουλιναιμίας μετά τα γεύματα, αυξάνεται η μυϊκή μάζα και μαζί της η συνολική κατανάλωση ενέργειας από τον οργανισμό (ακόμη και όταν καθόμαστε), και τέλος καίμε και κάποιες θερμίδες από την ίδια την άσκηση. Είναι πολύ δύσκολο να επιτύχει οποιαδήποτε προσπάθεια ελέγχου του βάρους χωρίς άσκηση.

Αδρανείς ίνες, τοξίνες, αλκοόλ, αλλεργίες

Τις αδρανείς ίνες τις παίρνουμε από τα λαχανικά, τον φλοιό (πίτουρο) των δημητριακών, τον φλοιό των οσπρίων και γενικά από τις ανεπεξέργαστες φυτικές τροφές (το πλήρες ψωμί έχει αρκετές σε σχέση με το λευκό). Η λήψη τους σε επαρκείς ποσότητες έχει μεγάλη σημασία, αφού επιβραδύνουν την απορρόφηση των σακχάρων, και μειώνουν έτσι τη βλαβερή μεταγευματική υπερινσουλιναιμία. Ακόμη προσροφούν ποσότητες λίπους που έτσι δεν απορροφάται και συμβάλλουν στην ομαλή λειτουργία του εντέρου.

Η σύγχρονη διατροφή βρίθει από τοξίνες, φυτοφάρμακα, λιπάσματα, πρόσθετες συντηρητικές ή βελτιωτικές ουσίες (Τα διάφορα Ε), διοξίνες από την χρήση πλαστικών, τοξίνες από το τηγάνισμα. Ο οργανισμός έχει την τάση, όταν κορεστεί η δυνατότητα του για εξουδετέρωση τους στο ήπαρ, να τις αποθηκεύει στο λίπος, έτσι ευνοείται η σύνθεση λίπους. Η κατανάλωση βιολογικών προϊόντων βοηθά στην αποφυγή τοξινών.

Το αλκοόλ εκτός από τις επί πλέον πολλές θερμίδες του, απασχολεί και ενζυμικά συστήματα ενεχόμενα στον καταβολισμό του λίπους (κατανάλωση ΝΑD) και έτσι δυσχεραίνει τον καταβολισμό του και επομένως ευνοεί την παχυσαρκία. Πάντως πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι μικρές ποσότητες (125 κυβικά ημερησίως, δηλαδή ένα μικρό ποτήρι) είναι ωφέλιμες, αφού σχετίζονται με την παραγωγή ευεργετικών αντιθρομβωτικών ουσιών που μας προστατεύουν από το έμφραγμα.

Αντώνιος Δ. Βραχάτης

Επεμβατικός Καρδιολόγος – τέως Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ.Γεννηματάς»

http://www.kardiologiko.gr/