Πως να μιλάτε σε έναν κωφό ασθενή;

Iatropedia
20 Μαρτίου 2014 | 06:00

Σοβαρά προβλήματα αντιμετωπίζουν οι γιατροί όταν θέλουν να επικοινωνήσουν με ασθενείς οι οποίοι όμως έχουν βαρηκοΐακαι κώφωση. Πως μπορεί να χειριστούν αυτή την κατάσταση και ειδικότερα πως θα καταφέρουν να μιλήσουν σε ένα κωφό ασθενή; Διαβάστε στο επιστημονικό άρθρο που ακολουθεί συμβουλές επικοινωνίας.

Της Σοφία Κολοτούρου ιατρού κυτταρολόγου, συγγραφέως

Συνήθως όταν αναφερόμαστε σε «προβλήματα επικοινωνίας» έχουμε κατά νου τη μεταφορική έννοια: στο μυαλό μας έρχεται κάποιος συνομιλητής/ασθενής που θα είναι παράξενος, «δύσκολος», στρυφνός χαρακτήρας, με τον οποίον δυσκολευόμαστε να επικοινωνήσουμε και να μεταδώσουμε το μήνυμά μας.

Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που ο ένας εκ των δυο συνομιλητών, εν προκειμένω ο ασθενής μας, έχει σοβαρό πρόβλημα ακοής, οπότε ο όρος «πρόβλημα επικοινωνίας» αποκτά κυριολεκτική έννοια;

Έχοντας περάσει σχεδόν όλη μου τη ζωή υπό συνθήκες σοβαρού προβλήματος ακοής μπορώ να διαβεβαιώσω ότι το άγχος της επικοινωνίας, ειδικά στην πρώτη γνωριμία/συνάντηση το φέρει κυρίως ο συνομιλητής που ακούει. Αυτό συμβαίνει διότι κάποιος που έχει ζήσει ως κωφός και βαριά βαρήκοος δεν έχει άλλη επιλογή από το να μαθαίνει να χειρίζεται το επικοινωνιακό του άγχος.

Καθημερινά οφείλουμε να επικοινωνήσουμε με διάφορους ανθρώπους, από τις απλές δουλειές μας, όπως τα ψώνια στην αγορά, μέχρι τις πιο σύνθετες όπως οι τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία. Έτσι, μαθαίνουμε διάφορες στρατηγικές για να επικοινωνούμε αποτελεσματικότερα.

Για παράδειγμα, εάν γνωρίζουμε ότι η φωνή μας δεν είναι πάντα αναγνωρίσιμη, συνηθίζουμε να έχουμε μαζί μας χαρτί και μολύβι για να γράψουμε κάτι εάν χρειαστεί ή για να μας γράψουν κάτι που δεν καταλαβαίνουμε.

Όσοι από εμάς βασιζόμαστε κατά κύριο λόγο στη χειλεοανάγνωση για να επικοινωνήσουμε, συνηθίζουμε να ελέγχουμε τον χώρο, την απόσταση και τον φωτισμό από τον συνομιλητή μας, ώστε να μπορούμε να βλέπουμε τα χείλη του όσο γίνεται καλύτερα.

Στη συνέχεια, κι επειδή κατανοώ το άγχος των ακουόντων όταν πρέπει να συναναστραφούν κάποιον με σοβαρή βαρηκοΐα και κώφωση, θα προσπαθήσω να δώσω έναν σύντομο οδηγό με συμβουλές προς τους ακούοντες που επιχειρούν να επικοινωνήσουν μαζί μας – και ειδικότερα προς τους γιατρούς που προσπαθούν να επικοινωνήσουν με κουφό ασθενή.

1) Μην ξεχνάτε ότι αυτό που για σας είναι πολύ ασυνήθιστο, δηλαδή το να μιλάτε με κάποιον κωφό, για μας είναι η καθημερινότητά μας και το κάνουμε πολλές φορές την ημέρα. Μην ανησυχείτε εάν πείτε κάτι που φοβάστε ότι μπορεί να μας προσβάλλει ή να μας στεναχωρήσει ή να μας φέρει σε δύσκολη θέση – όλη μας τη ζωή έχουμε υποστεί αδέξιες συμπεριφορές λόγω της άγνοιας του κόσμου και έχουμε συνηθίσει όλες τις ερωτήσεις που από περιέργεια αλλά και ενδιαφέρον μας ρωτάνε.

Περιμένουμε να μας ρωτήσετε πότε και πως χάσαμε την ακοή μας, τι ακούμε, πως επικοινωνούμε, πως γίνεται να μιλάμε προφορικά όσοι από εμάς μιλάμε κλπ. Δεν μας πειράζει να απαντήσουμε και να πούμε και όλο το ιατρικό μας ιστορικό.

Το μόνο που μας πειράζει είναι να αισθανθούμε ότι δεν προσέχετε τις απαντήσεις μας, αλλά μόνο τα στερεότυπα που υπάρχουν ήδη για την κώφωση (ότι οι κωφοί δεν μπορούν να μιλήσουν ή να σπουδάσουν ή να αντιληφθούν και πολλά πράγματα). Θέλουμε να αισθανθούμε ότι μας βλέπετε πρώτα ως «ανθρώπους» και μετά ως «κωφούς/βαριά βαρηκόους».

Ότι στο μυαλό σας δεν προτάσσετε το «πρόβλημα» έναντι του ανθρώπου. Προσοχή, οι «κεραίες» μας πιάνουν αμέσως τον τρόπο σκέψη σας και ενστικτωδώς ξέρουμε ποιος μας δίνει προσοχή ως προς την ανθρώπινη υπόστασή μας και ποιος όχι.

2) Κατανοώ ότι το άγχος των ακουόντων μειώνεται όταν δεν πρέπει να συνομιλήσουν απευθείας μαζί μας, αλλά με κάποιον τρίτο που θα μας μεταφέρει τα λόγια (είτε διερμηνέα είτε κάποιον δικό μας που τον καταλαβαίνουμε και μας καταλαβαίνει καλύτερα). Ωστόσο ειδικά όταν πρόκειται για τον γιατρό μας, είναι ζωτικής σημασίας η δυνατότητα να συνομιλούμε απευθείας μαζί του και όχι μέσω τρίτου. Μόνο τότε εξασφαλίζεται η αναγκαία συνθήκη σωστής σχέσης γιατρού –ασθενούς.

Υπάρχει και μια μικρή κατηγορία κωφών που αρέσκονται στους διαμεσολαβητές από ανάγκη ή από ετεροκαθορισμό, ωστόσο ο γιατρός οφείλει να βρει τον τρόπο επικοινωνίας τουλάχιστον με όποιον ασθενή του επιθυμεί και ο ίδιος να συνομιλήσει απευθείας με τον γιατρό του χωρίς διαμεσολάβηση.

3) Αφήστε την πρωτοβουλία της επικοινωνίας στον κωφό ασθενή ή συνομιλητή σας. Ειδικότερα εάν βασίζεται στη χειλεοανάγνωση, πριν την έναρξη της συνομιλίας, θα πρέπει να του επιτρέψετε να ορίσει εκείνος τη θέση που θα καθίσετε (ανάλογα με τον φωτισμό του δωματίου) και την απόσταση μεταξύ σας που δεν πρέπει να ξεπερνάει τα 1-2 μέτρα ιδανικά.

Ανάμεσα σε σας και τον κωφό δεν θα πρέπει να υπάρχουν εμπόδια πχ βάζα, υπολογιστές, τζαμάκια (μεγάλο εμπόδιο στις δημόσιες υπηρεσίες και τις τράπεζες, ακόμα και στις διοικητικές υπηρεσίες και τις πληροφορίες των νοσοκομείων συχνά). Προσπαθήστε να μιλάτε λίγο πιο αργά από το συνηθισμένο και ανοίγοντας λίγο παραπάνω τα χείλη. Όχι όμως πολύ πιο αργά: θυμηθείτε ότι έχουμε μάθει να επικοινωνούμε με κανονική ταχύτητα κίνησης στόματος.

4) Εκτός από το στόμα, προσπαθήστε να μην κρύβετε τα μάτια σας. Εάν φοράτε γυαλιά ηλίου είναι προτιμότερο να τα βγάλετε: η έκφραση του προσώπου και των ματιών μας είναι απαραίτητη γιατί μας δίνει συμπληρωματικές πληροφορίες. Πρόκειται για τις ίδιες πληροφορίες που εσείς λαμβάνετε με τον τόνο της φωνής και που εμείς δεν μπορούμε να τις έχουμε.

Έτσι πχ εάν πείτε κάτι με σοβαρό ύφος και ειρωνικό ή «χαδιάρικο» τόνο φωνής, ένας ακούων συνομιλητής καταλαβαίνει το αστείο, την ειρωνία, τον σαρκασμό, τον θυμό και πολλά άλλα. Εμείς όχι. Εκτός ίσως αν τον «διαβάσουμε» στα μάτια σας ή στη λοιπή έκφραση του προσώπου. Προσπαθήστε να εννοείτε αυτά που λέτε – είναι δύσκολο να κατανοήσουμε τα λεκτικά παιχνίδια που βασίζονται στον τόνο της φωνής. Δεν ξέρουμε καν τι είναι ο «τόνος της φωνής», ούτε τι σημαίνει «ο τρόπος που το λες», είναι κάτι που το ξέρουμε μόνο θεωρητικά μέσα από τα βιβλία.

5) Θυμηθείτε ότι για εμάς η χειλεοανάγνωση είναι σαν να παίζουμε «κρεμάλα». Λαμβάνουμε στα χείλη το 30-40% της λέξης (συνήθως τα φωνήεντα) και συμπληρώνουμε νοερά την υπόλοιπη λέξη. Βέβαια, επειδή το κάνουμε αυτό όλη μας τη ζωή μας έρχεται αυθόρμητα και χωρίς συνειδητή προσπάθεια. Ωστόσο και πάλι μπορεί να μπερδευτούμε, κυρίως όταν μας αλλάζουν θέμα ξαφνικά και δεν μας βοηθούν τα συμφραζόμενα.

6) Μην καπνίζετε, μην μασάτε τσίχλα, μην γελάτε την ώρα που μιλάτε (τελειώστε την πρόταση και γελάστε μετά αν γίνεται), επίσης προσδεθείτε… (όχι αυτό είναι από άλλες οδηγίες! )

7) Αν δείτε ότι δεν καταλαβαίνουμε κάτι, δοκιμάστε να το πείτε με άλλα λόγια. Θυμηθείτε τον κατάλογο των συνωνύμων από τα λεξικά! Αν και πάλι δεν καταλαβαίνουμε τότε πρέπει να μας το γράψετε.

8) Θυμηθείτε ότι δεν ξέρουμε πότε χτυπάει κουδούνι, πότε χτυπάνε τηλέφωνα, εάν έχει θόρυβο στο άλλο δωμάτιο ή έξω από το παράθυρο. Εάν ανοίξει η πόρτα και μπει κάποιος μέσα συνήθως δεν τον ακούμε και πρέπει να μας το πείτε, όπως και εάν πρόκειται να διακόψετε τη συνομιλία για να απαντήσετε στο τηλέφωνο.

Αυτός είναι ένας πολύ γενικός κατάλογος με οδηγίες για την πρώτη ειδικά φορά της επικοινωνίας με έναν κωφό ή βαριά βαρήκοο. Αν σας ακούστηκαν ήδη πολύ αγχωτικά ή πιεστικά όλα αυτά, σκεφτείτε πως κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, και πως αυτό που βλέπετε και ακούτε την πρώτη φορά, μετά από κάποιες συναντήσεις θα αρχίσει να σας γίνεται οικείο (πχ η φωνή του κωφού μπορεί να σας είναι ακατάληπτη στην αρχή και μετά σιγά σιγά θα συνηθίζει το αυτί σας, όπως και ο κωφός θα συνηθίζει τον τρόπο που μιλάτε).

Εάν παρ’ελπίδα εξακολουθεί να υπάρχει πρόβλημα επικοινωνίας, μην διστάσετε να χρησιμοποιείτε το χαρτί και το μολύβι.

Και κάτι τελευταίο: θυμηθείτε ότι ο άνθρωπος που έχετε απέναντί σας έχει συνήθως υποστεί επικοινωνιακή απόρριψη από ανθρώπους που δεν κατέβαλλαν χρόνο και προσπάθεια για να επικοινωνήσουν μαζί του. Θα σας είναι ευγνώμων εάν αντιληφθεί την ειλικρινή προσπάθειά σας να επικοινωνήσετε.

Σε μια πολυμελέστερη παρέα, για παράδειγμα μέσα στον θάλαμο του νοσοκομείου κατά την επίσκεψη, αυτός που δεν ακούει ξέρει πως δεν θα κατανοήσει τα πάντα. Δεν το περιμένει καν. Του αρκεί να έχει κατανοήσει τα βασικά. Μην τον πιέζετε προσπαθώντας να του εξηγήσετε όλα όσα ειπώθηκαν, αλλά και μην τον αφήνετε να είναι εκτός κλίματος, εάν βλέπετε ότι δεν συμμετέχει. Συνήθως ένας «υπότιτλος-εισαγωγή» αρκεί για να τον ξαναβάλει στο κλίμα της συζήτησης.

Αν και είναι πιθανό ότι ο Ιπποκράτης δεν είχε κατά νου και τους κωφούς όταν εξασκούσε την ιατρική (ο Αριστοτέλης είχε γράψει ότι οι κωφάλαλοι της εποχής του ήταν κάτι μεταξύ ζώου και ανθρώπου και αμφέβαλλε εάν μπορούν να ονομαστούν άνθρωποι), είναι ωστόσο βέβαιο ότι σήμερα ζούμε σε μια εποχή 2500 χρόνια αργότερα, όπου σαφέστατα έχει γίνει μεγάλη τεχνολογική και ιατρική πρόοδος, τέτοια ώστε να μπορούν και οι κωφοί και βαριά βαρήκοοι να συμμετέχουν στην κοινωνία και να μπορούν να συνομιλήσουν οι ίδιοι με τους γιατρούς τους.

Ας ανοίξουμε τον δρόμο και για τις επόμενες γενιές κωφών και βαριά βαρηκόων που μεγαλώνουν τώρα κι ας μην επιτρέπουμε να εξετάζονται από τους γιατρούς τους παρουσία τρίτων. Δεν είναι τόσο δύσκολο όσο φαίνεται: οι επικοινωνιακές λύσεις υπάρχουν, αρκεί να είναι πρόθυμοι και οι δύο συνομιλητές να τις ακολουθήσουν.