Πως τα βλαστοκύτταρα νικούν τον καρκίνο; – απαντήσεις σε όλες τις απορίες σας

Τι είναι η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων;

Η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων ενισχύει τον οργανισμό του ανθρώπου έτσι ώστε να μπορεί να λάβει εντατική χημειοθεραπεία υψηλών δόσεων (και μερικές φορές ακτινοθεραπεία) προκειμένου να «σκοτώσει» τα καρκινικά κύτταρα. Η συγκεκριμένη χημειοθεραπεία είναι υψηλότερων δόσεων και επομένως πιο τοξική από τη συμβατική χημειοθεραπεία, με αποτέλεσμα να «σκοτώνει» και τα βλαστικά κύτταρα στο μυελό των οστών των ασθενών, που σε άλλες συνθήκες θα παρέμεναν ανέπαφα και θα οδηγούσαν στην παραγωγή των κυττάρων του αίματος. Ως εκ τούτου, μετά τη χημειοθεραπεία, χορηγούνται/μεταμοσχεύονται βλαστικά κύτταρα τα οποία στη συνέχεια μπορούν να επιτελέσουν τη φυσιολογική τους λειτουργία της αιμοποίησης.

Η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων μερικές φορές ονομάζεται μεταμόσχευση μυελού των οστών. Εντούτοις, τα βλαστικά κύτταρα μπορούν να ληφθούν τόσο από το αίμα όσο και από τον μυελό των οστών. Έτσι, ο όρος μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων είναι αυτός που έχει επικρατήσει.

Τι είναι ο μυελός των οστών και ποια είναι τα βλαστικά κύτταρα και τα κύτταρα του αίματος;

Μυελος των οστών

Τα κύτταρα του αίματος παράγονται στο μυελό των οστών από τα βλαστικά κύτταρα. Ο μυελός των οστών είναι η σπογγώδης ουσία που δομεί το το κέντρο των οστών. Την μεγαλύτερη ποσότητα μυελού των οστών περιέχουν τα μεγάλα πλατέα οστά, όπως το στέρνο και η λεκάνη. Για την συνεχή παραγωγή των κύτταρων του αίματος χρειάζεται ένας υγιής μυελός των οστών καθώς και θρεπτικά συστατικά προερχόμενα από τη διατροφή όπως ο σίδηρος και ορισμένες βιταμίνες.

Τα βλαστικά κύτταρα

Τα βλαστικά κύτταρα είναι πρωτόγονα (ανώριμα) κύτταρα. Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι στο μυελό των οστών – μυελοειδή και λεμφοειδή κύτταρα. Αυτά προέρχονται από ακόμη πιο πρωτόγονα κύτταρα που ονομάζονται κοινά πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα. Τα βλαστικά κύτταρα διαιρούνται συνεχώς και παράγουν νέα κύτταρα. Μερικά νέα κύτταρα παραμένουν όπως τα βλαστικά κύτταρα ενώ άλλα ακολουθούν μια σειρά από στάδια ωρίμανσης (πρόδρομων ή βλαστικών κυττάρων), πριν διαμορφωθούν σε ώριμα κύτταρα του αίματος.

Τα κύτταρα του αίματος

Τα ώριμα (πλήρως σχηματισμένα) κύτταρα του αίματος απελευθερώνονται από το μυελό των οστών στην κυκλοφορία του αίματος. Τα ώριμα κύτταρα του αίματος είναι:

– Τα ερυθρά αιμοσφαίρια (ερυθροκύτταρα). Αυτά δίνουν το κόκκινο χρώμα στο αίμα. Μια σταγόνα αίματος περιέχει περίπου πέντε εκατομμύρια ερυθρά αιμοσφαίρια. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια περιέχουν μια χημική ουσία που ονομάζεται αιμοσφαιρίνη, η οποία δεσμεύει το οξυγόνο, και το μεταφέρει από τους πνεύμονες σε όλα τα μέρη του σώματος.

– Λευκά αιμοσφαίρια (λευκοκύτταρα). Οι διάφοροι τύποι λευκών αιμοσφαιρίων είναι τα ουδετερόφιλα (πολύμορφοπύρηνα), λεμφοκύτταρα, ηωσινόφιλα, μονοκύτταρα και βασεόφιλα. Αποτελούν μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού και ο κύριος ρόλος τους είναι η άμυνα έναντι των λοιμώξεων.

– Αιμοπετάλια. Είναι μικροσκοπικά κύτταρα και βοηθούν στην πήξη του αίματος.

Τα βλαστικά κύτταρα πολλαπλασιάζονται γρήγορα για να παράξουν τα εκατομμύρια των κυττάρων του αίματος κάθε μέρα. Λόγω αυτού του γεγονότος γίνονται εύκολος στόχος της χημειοθεραπείας συγκριτικά με τα περισσότερα άλλα κύτταρα του σώματος και αυτό επειδή τα φάρμακα χημειοθεραπείας δρουν τοξικά έναντι στα ταχέως διαιρούμενα κύτταρα (όπως τα καρκινικά κύτταρα).

Πότε η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων χρησιμοποιείται ως θεραπεία;

Η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων είναι μια θεραπευτική επιλογή που βρίσκει εφαρμογή σε διάφορους τύπους καρκίνου και κακοήθων νεοπλασμάτων του αίματος όπως η λευχαιμία, τα λεμφώματα και το μυέλωμα. Ο κατάλληλος ιατρός είναι αυτός που θα αποφασίσει αν η θεραπευτική αυτή επιλογή είναι κατάλληλη σε κάθε περίπτωση. Κατά κανόνα η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων δεν είναι μια θεραπεία πρώτης γραμμής και κατά προτεραιότητα χρησιμοποιούνται η συμβατική χημειοθεραπεία ή άλλες θεραπείες. Επειδή ωστόσο η θεραπεία του καρκίνου και των αιματολογικών κακοηθειών είναι ένα μεταβαλλόμενο και αναπτυσσόμενο πεδίο της ιατρικής θεραπευτικής, τεχνικές όπως η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων αποτελούν αντικείμενο έρευνας και πιθανώς στο μέλλον να αποτελέσουν ενδεδειγμένη θεραπεία σε περισσότερες καταστάσεις.

Οι υψηλότερες δόσεις χημειοθεραπείας και ακτινοθεραπείας που χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με την μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων μπορούν να βελτιώσουν τις πιθανότητες ανταπόκρισης μιας θεραπεία σε ορισμένες παθήσεις.

Η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων χρησιμοποιείται επίσης και για ορισμένες καλοήθεις παθήσεις του αίματος (όπως μεσογειακή αναιμία, δρεπανοκυτταρική αναιμία, απλαστική αναιμία)

Από που προέρχονται τα βλαστικά κύτταρα;

Αυτόλογη μεταμόσχευση

Αυτό σημαίνει ότι τα βλαστικά κύτταρα που χρησιμοποιούνται για τη μεταμόσχευση προέρχονται από τον ίδιο τον οργανισμό που λαμβάνει την μεταμόσχευση. Συνήθως συλλέγονται από τον ασθενή όταν είναι ελεύθερος από οποιοδήποτε σύμπτωμα ασθένειας (ή η νόσος του είναι σε ύφεση), μετά τη συμβατική χημειοθεραπεία ή άλλη θεραπεία. Τα βλαστικά κύτταρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν αμέσως μετά τη συλλογή. Μπορούν επίσης να καταψυχθούν, αποθηκευτούν και να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον εάν χρειαστεί. Η αυτόλογη μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων ονομάζεται επίσης υποστηρικτική θεραπεία βλαστικών κυττάρων, μιας και τα βλαστικά κύτταρα προέρχονται από τον ίδιο οργανισμό.

Ετερόλογη μεταμόσχευση

Αυτό σημαίνει ότι τα βλαστικά κύτταρα που χρησιμοποιούνται για τη μεταμόσχευση προέρχεται από κάποιον άλλο οργανισμό – ενός δότη. Αυτός είναι συχνά στενός συγγενής, όπως αδελφός ή αδελφή, όπου υπάρχει μεγάλη πιθανότητα συμβατότητας. Οι μη συγγενείς δότες πρέπει να ταυτοποιούνται με τους ασθενείς που χρειάζονται μεταμόσχευση.

Τα βλαστικά κύτταρα μπορούν να συλλεχθούν:

– Από τον μυελό των οστών. Συνίσταται σε μια μικρή επεμβατική ιατρική πράξη με την οποία λαμβάνεται μυελός των οστών από τα οστά της πυέλου.

– Από το αίμα. Μερικά βλαστικά κύτταρα εμφανίζονται στο αίμα (τα περισσότερα βρίσκονται στο μυελό των οστών). Τα βλαστικά κύτταρα του αίματος μπορούν να συλλεγούν με τη βοήθεια ενός ιατρικού μηχανήματος που έχει τη δυνατότητα να διαχωρίζει τα κύτταρα του αίματος. Το αίμα λαμβάνεται από μία περιφερική φλέβα στο χέρι για να περάσει μέσα από το μηχάνημα το οποίο με τη σειρά του διαχωρίζει τα βλαστικά κύτταρα. Η διαδικασία διαρκεί περίπου 4-6 ώρες. Για λίγες ημέρες πριν τη διαδικασία αυτή χορηγούνται στους δότες φαρμακευτικά σκευάσματα (αυξητικοί παράγοντες των πρόδρομων κυττάρων του αίματος) για να προκαλέσουν τον οργανισμό να παράγει περισσότερα βλαστικά κύτταρα στο μυελό των οστών τα οποία διοχετεύονται στο αίμα.

– Από το αίμα που λαμβάνεται από τον ομφάλιο λώρο ενός νεογέννητου μωρού.

Πώς γίνεται η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων;

Είναι διαδικασία παρόμοια με τη μετάγγιση αίματος. Μετά την χορήγηση της χημειοθεραπείας (μερικές φορές και ακτινοθεραπείας), το διάλυμα που περιέχει τα βλαστικά κύτταρα χορηγείται μέσα από μία φλέβα με αργή έγχυση. Τα βλαστικά κύτταρα ταξιδεύουν μέσω του αίματος και καταλήγουν στο μυελό των οστών όπου αρχίζουν την παραγωγή των κυττάρων του αίματος.

Μπορεί να χρειαστούν αρκετές εβδομάδες για το μυελό των οστών να αναλάβει δράση μετά την μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων και να παράξει αρκετά νέα κύτταρα του αίματος. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου θα πρέπει ο μεταμοσχευμένος ασθενής να είναι στο νοσοκομείο και να παρακολουθείται στενά. Λόγω της τοξικότητας της χημειοθεραπείας που προηγήθηκε, ο ασθενής μπορεί να χρειαστεί αρκετές μεταγγίσεις αίματος κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου μέχρι ο μυελός να αρχίσει να αποδίδει νέα κύτταρα αίματος. Επιπλέον, χορηγούνται αντιβιοτικά για να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος λοίμωξης καθώς και φάρμακα που διεγείρουν τα βλαστικά κύτταρα να πολλαπλασιάζονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Ποιοι είναι οι κύριοι κίνδυνοι σε μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων;

Πράγματι, υπάρχει κίνδυνος σοβαρών προβλημάτων που ακολουθούν τη μεταμόσχευση αρχέγονων κυττάρων. Για παράδειγμα:

– Οι λοιμώξεις είναι ο κύριος κίνδυνος. Μετά την εντατική χημειοθεραπεία, και πριν από την έναρξη πλήρους και αποδοτικής λειτουργίας του μυελού των οστών ο ασθενής έχει πολύ χαμηλή ανοσία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι σε κίνδυνο για σοβαρές και απειλητικές για τη ζωή λοιμώξεις. Αυτός είναι και ο λόγος που χορηγούνται αντιβιοτικά και που η νοσηλεία γίνεται σε ειδικούς θαλάμους μακριά από άλλους ασθενείς (μόνωση). Η περίοδος αυτή μπορεί να διαρκέσει αρκετές εβδομάδες.

– Αιμορραγία ως αποτέλεσμα του χαμηλού επιπέδου των αιμοπεταλίων μετά τη χημειοθεραπεία.

– Σε περίπτωση ετερόλογης μεταμόσχευσης υπάρχει κάποιος κίνδυνος η ταυτοποίηση του αίματος του δότη με του ασθενή να μην είναι τέλεια, και τα κύτταρα του δότη να αντιδράσουν με τα κύτταρα του ασθενούς. Αυτό λέγεται αντίδραση μοσχεύματος έναντι ξενιστή και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να είναι πολύ σοβαρή κατάσταση.

– Σπάνια, τα μεταμοσχευμένα βλαστικά κύτταρα αποτυγχάνουν να λειτουργήσουν.

– Υπάρχει κίνδυνος βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων παρενεργειών από την έντονη χημειοθεραπεία (και / ή ακτινοθεραπεία).

Σε κάθε περίπτωση ο κατάλληλος κι εξειδικευμένος ιατρός θα συζητήσει τους κινδύνους και τις πιθανές παρενέργειες της μεταμόσχευσης βλαστικών κυττάρων με τους υποψήφιους δέκτες.

Κωνσταντίνος Β. Σακελλαρίου, MD

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

μάθετε τα πάντα για τη λευχαιμία στην εγκυκλοπαίδεια του iatropedia

μητέρες με τη βοήθεια βλαστοκυττάρων, όσες δυσκολεύονται να αποκτήσουν παιδί

ανθρώπινα βλαστοκύτταρα βελτίωσαν την υγεία πιθήκων με πάρκινσον

θεράπευσαν την τύφλωση με βλαστοκύτταρα