Ψηφιακή άνοια: Οι μορφές και τα συμπτώματα από την υπερβολική χρήση του κινητού και των social media

Όλο και πιο συχνά βλέπουμε ανθρώπους που κυκλοφορούν σαν χαμένοι με ένα κινητό στο χέρι, αδιαφορώντας για το τι συμβαίνει γύρω τους, ή ανθρώπους που όλη την ώρα σκρολάρουν στο κινητό ή ψάχνουν στο διαδίκτυο με το άγχος μήπως χάσουν κάτι, που αγνοούν τον συνομιλητή τους και κοιτούν όλη την ώρα το κινητό ή δίνουν περισσότερη σημασία τον ψηφιακό κόσμο παρά στον αναλογικό.

Όλα αυτά μπορεί να αποδοθούν σε μια νέα μορφή νοητικής αποδυνάμωσης, που ορίζεται ως «ψηφιακή άνοια» και αποτελεί συνέπεια της υπερβολικής του διαδικτύου, της χρήσης ψηφιακών συσκευών, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των νέων τεχνολογιών.

Τι είναι η ψηφιακή άνοια;

«Ουσιαστικά, η ψηφιακή άνοια αφορά ανησυχητικά συμπτώματα που μπορεί να εμφανίζονται εξαιτίας της υπερβολικής χρήσης των νέων τεχνολογιών και τα οποία σχετίζονται με απώλεια μνήμης, διαταραχή προσοχής και σκέψης, χαμηλά επίπεδα κινήτρων, έλλειψη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων, συναισθηματικές δυσκολίες και προβλήματα επικοινωνίας με το περιβάλλον. Ο ρυθμός εξέλιξής της εξαρτάται από τον βαθμό νοητικής ανάπτυξης του εγκεφάλου προτού ξεκινήσει η νοητική έκπτωση. Όσο μεγαλύτερο το νοητικό απόθεμα του ατόμου, τόσο καθυστερεί να αναγνωρίσει τη νοητική του έκπτωση. Η παρατεταμένη χρήση οθονών κατά την περίοδο ανάπτυξης του εγκεφάλου αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης νόσου Alzheimer ή άλλων μορφών άνοιας στην ενήλικη ζωή», αναφέρει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Ημέρας Ασθενών Νόσου Alzheimer Χανίων, ψυχολόγος Άννα Δημοτάκη, με αφορμή σε ανακοίνωσή της με θέμα «Ψηφιακή άνοια: μορφές και εξέλιξη», που θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του 14ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Νόσου Alzheimer που διεξάγεται στη Θεσσαλονίκη.

Δείτε επίσης: Πρόβλημα δημόσιας υγείας τα κινητά τηλέφωνα: Τι αποκαλύπτει έκθεση Ισπανών εμπειρογνωμόνων

«Αν και η ψηφιακή άνοια δεν αποτελεί μια πραγματική διαγνώσιμη κατάσταση υγείας, η θεωρία ότι η υπερβολική χρήση της τεχνολογίας επηρεάζει αρνητικά τη νόησή μας έχει επιστημονική βάση, καθότι αρκετές μελέτες έχουν δείξει μια σύνδεση μεταξύ της χρήσης του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, του «χρόνου οθόνης» και των νοητικών/συναισθηματικών/συμπεριφορικών αλλαγών σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες», σημειώνει η κ. Δημοτάκη.

Από τη μνήμη στο Google

Η ψηφιακή άνοια, όπως εξηγεί η κ. Δημοτάκη, είναι αναστρέψιμη, καθώς είναι αποτέλεσμα κάποιων συνηθειών και όχι κάποιας νευροεκφυλιστικής πάθησης.

«Η συνήθεια να βρίσκουμε πάντα πληροφορίες στο ψηφιακό περιβάλλον επηρεάζει τη μνήμη, η οποία δεν αξιοποιείται όπως θα έπρεπε, καθώς το άτομο βασίζεται σε διάφορες συσκευές αποθήκευσης πληροφοριών – τηλέφωνο, υπολογιστής, διαδίκτυο. Αυτό ισχύει τόσο για κοινές πληροφορίες – γενέθλια, αριθμούς τηλεφώνων, κ.λπ. – που δεν αποθηκεύονται πλέον στην προσωπική μνήμη κάποιου, αλλά σε εξωτερικές πηγές, όσο και για πληροφορίες που αφορούν την επιστήμη, την τεχνολογία, την τέχνη, κ.ά., οι οποίες δεν φιλτράρονται πλέον μέσω των διεργασιών της μάθησης, αλλά ενημερώνονται από εξωτερικές βάσεις δεδομένων».

«Σε μια τέτοια κατάσταση, είναι περισσότερο θέμα των λεγόμενων νοητικών αποθεμάτων ενός ατόμου, από τα οποία μπορεί να αντλήσει όταν μειώνεται το νοητικό δυναμικό του. Όσο περισσότερα είναι αυτά, τόσο θα καθυστερήσει να αντιληφθεί την πνευματική του υποβάθμιση. Το πρόβλημα δεν είναι ότι όλοι ‘ρευστοποιούμε το γνωστικό μας κεφάλαιο στην Google’, αλλά ότι δίνουμε σε μικρά παιδιά ψηφιακές συσκευές που περιορίζουν τη γνωστική τους ανάπτυξη και αυτό θα μπορούσε να τα αφήσει, ως ενήλικες, με περιορισμένο νοητικό απόθεμα», σημειώνει η κ. Δημοτάκη.

Δείτε επίσης: Κάνετε συνεχώς doomscrolling στο κινητό σας; Μπορεί να σας προκαλεί κατάθλιψη

Τα συμπτώματα της ψηφιακής άνοιας

Αναφερόμενη στα συμπτώματα της ψηφιακής άνοιας, η κ. Δημοτάκη λέει: «Πρώτο και κύριο είναι ότι υπάρχει μια εξασθένηση της μνήμης. Βασιζόμαστε δηλαδή σε πληροφορίες του κινητού, σε σημειώσεις, σε υπενθυμίσεις και δεν εξασκούμε τη μνήμη μας».

• Υπάρχει διαταραχή στη συγκέντρωση, αποσπάται η προσοχή γιατί το scrolling στο κινητό δεν βοηθάει τον εγκέφαλο να εστιάσει στην πραγματικότητα σε μια πληροφορία.
• Υπάρχει μειωμένη κριτική σκέψη και μειωμένη κριτική ικανότητα, γιατί βασιζόμαστε ουσιαστικά σε έτοιμες λύσεις, σε ό,τι πληροφορία μας δίνεται από το διαδίκτυο και δεν υπάρχει μια ενεργή επεξεργασία των όποιων δεδομένων.
• Υπάρχει και η εύκολη παραπλάνηση μέσω του διαδικτύου μέσα από διάφορες ψευδείς πληροφορίες.
• Άλλα συμπτώματα είναι οι διαταραχές στον ύπνο, η εγκεφαλική κόπωση γιατί δεν ξεκουράζεται ο εγκέφαλος και εξασθενούν φυσικά και οι όποιες κοινωνικές δεξιότητες, γιατί προφανώς δεν επικοινωνούμε άμεσα με τον κόσμο και υπάρχει μια απομόνωση και μια έλλειψη συναισθηματικής εγγύτητας που σου δίνει η φυσική επαφή.

Μορφές ψηφιακής άνοιας

Οι πιο χαρακτηριστικές μορφές της ψηφιακής άνοιας, σύμφωνα με την κ. Δημοτάκη, είναι:

• Το σύνδρομο δόνησης φάντασμα, δηλαδή η αίσθηση ότι δονείται το κινητό, ενώ στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο.
• Το FOMO (Fear of Missing Out), που είναι μια μορφή κοινωνικού άγχους που έχει το άτομο που φοβάται μήπως χάσει κάποια πληροφορία ή γεγονός στο διαδίκτυο.
• Η digitrosis, ένας όρος που υποδηλώνει τη «διάβρωση» των εγκεφαλικών λειτουργιών λόγω της ψηφιακής υπερφόρτωσης. Δεν είναι ευρέως διαδεδομένος όρος, αλλά περιγράφει μια κατάσταση, όπου ο ψηφιακός κόσμος αρχίζει να έχει προτεραιότητα έναντι του αναλογικού κόσμου.
• Το phubbing (phone + snubbing/τηλέφωνο + σνομπάρισμα), δηλαδή η συμπεριφορά κατά την οποία κάποιος αγνοεί τον συνομιλητή του και τους γύρω του δίνοντας προτεραιότητα στη χρήση του κινητού.
• Τα digital zombies (ψηφιακά ζόμπι), ένας όρος που αναφέρεται σε ανθρώπους οι οποίοι αποτελούν ένα μεγάλο τμήμα κοινωνίας και χρησιμοποιούν τα smartphones ενώ περπατούν, όντας χαμένοι καθώς εστιάζουν όλη τους την προσοχή στο τηλέφωνο αγνοώντας τον κόσμο γύρω τους. Επίσης, ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει το φαινόμενο των ατόμων που ακολουθούν τις οδηγίες και τις τάσεις του διαδικτύου χωρίς να σκέφτονται κριτικά ή να έχουν δική τους άποψη.

Πώς μπορούμε να προστατευτούμε;

«Αυτό που θέλουμε είναι να γίνεται μια πιο υγιής χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλλά και γενικά της χρήσης του διαδικτύου. Θέλουμε να γίνει μια εκπαίδευση και σε αυτό πρέπει να συντελέσει και μια περαιτέρω έρευνα όσον αφορά το τι είναι υγιής χρήση των ψηφιακών μέσων, πόσες ώρες πρέπει να καθόμαστε μπροστά σε μια οθόνη προκειμένου να μη θεωρηθεί ότι έχουμε αναπτύξει ψηφιακή άνοια», σημειώνει η κ.Δημοτάκη.

Δείτε επίσης: Απεξάρτηση από το κινητό τηλέφωνο: 5 απλές συμβουλές

«Χρειαζόμαστε, λοιπόν, και εναλλακτικές νοητικές ασκήσεις, δηλαδή να εμπλακούμε με πιο υγιείς μορφές νοητικής ανάπτυξης, όπως για παράδειγμα είναι το βιβλίο. Οι συνήθειες που θα πρέπει να μπουν περισσότερο και στη ζωή των παιδιών είναι η κοινωνική αλληλεπίδραση – που πλέον έχει αντικατασταθεί από τα social media -, η φυσική κοινωνική επαφή, η σωματική άσκηση, ο καλός και ποιοτικός ύπνος. Χρειάζεται μια ευαισθητοποίηση και μέσα από περαιτέρω έρευνα για να μας δείξει τα πιο σταθερά και ασφαλή βήματα χρήσης του διαδικτύου και των ψηφιακών μέσων, προκειμένου να κάνουμε αυτή την ορθολογική χρήση και να μην καταλήξουμε με περιορισμένο νοητικό απόθεμα ή με δυσκολίες γενικά στη νόησή μας, που μπορεί στο μέλλον να αποβούν επιζήμιες και μοιραίες για τη νόησή μας, ώστε να αναπτύξουμε κάποια άνοια», καταλήγει.

Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ / Φωτογραφία iStock