Πυρκαγιές – καπνός: Οι σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχή και τον οργανισμό ενήλικων και παιδιών

Της Δόξας Κοτζιά και του Χάρη Β. Κατσαρδή,

Λόγω της κλιματικής αλλαγής, οι πυρκαγιές αυξάνονται σε συχνότητα και ένταση τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο καπνός από τις πυρκαγιές επιφέρει οξείες, βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες επιπτώσεις.

Η απειλή της ανθρώπινης ζωής, η απώλεια περιουσιών και η καταστροφή του φυσικού κάλους είναι οι αμεσότερες και δραματικότερες συνέπειες.

Υπάρχουν όμως και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που συνδέονται, κυρίως στα παιδιά, με ψυχικά τραύματα.

Ο παραγόμενος καπνός, κατά τη διάρκεια μίας πυρκαγιάς, αποτελείται από ένα μίγμα δηλητηριωδών αερίων, πτητικών οργανικών ενώσεων και αιωρούμενων σωματιδίων από καμένα δέντρα και φυτά, κτίρια, δομικά υλικά, πλαστικά και άλλα στοιχεία. Μαζί με τα σωματίδια εδάφους και βιολογικών υλικών, συχνά συνυπάρχουν ίχνη μετάλλων, πλαστικών και άλλων συνθετικών υλικών.

Οι συνέπειες εξαρτώνται κυρίως από την ένταση του φαινομένου, την διάρκεια της έκθεσης και την ευαλωτότητα του ατόμου.

Επιπτώσεις – συμπτώματα

Ηλικιωμένα άτομα, παιδιά και εγκυμονούσες αποτελούν ευπαθείς ομάδες. Μελέτες καταδεικνύουν ότι ο καπνός πυρκαγιάς είναι πιο επιβλαβής από την ίδια ποσότητα ατμοσφαιρικής ρύπανσης, προκαλώντας μεγαλύτερη βλάβη των ιστών του οργανισμού.

Στις επιπτώσεις των πρώτων ημερών από την πυρκαγιά, περιλαμβάνονται πέρα από τα εγκαύματα, οι οφθαλμολογικές και οι καρδιοαναπνευστικές, όπως πονόλαιμος, επίμονος βήχας, συριγμός, δύσπνοια, σφίξιμο ή πόνος στο στήθος, ταχυκαρδία, ναυτία, κόπωση, ζάλη, δερματικά εξανθήματα κλπ.

Μετά από σοβαρή έκθεση σε πυρκαγιά, αναφέρονται αύξηση των κρουσμάτων άσθματος, επιτάχυνση της εμφάνισης χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, καρδιοαγγειακά προβλήματα, πρόκληση αλλεργιών, εξασθένηση της άμυνας του ανοσοποιητικού συστήματος, πρόωρος τοκετός ή χαμηλό βάρος γέννησης νεογνών.

Μακροπρόθεσμα, φαίνεται ιδιαίτερα οι πυροσβέστες να έχουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης σοβαρών καρδιοαναπνευστικών παθήσεων και καρκίνου.

Στα παιδιά παρατηρούνται φόβος, ανασφάλεια, νυχτερινοί εφιάλτες, πονοκέφαλοι, κοιλιακά άλγη, τάσεις απομονωτισμού και ξεσπάσματα συμπεριφοράς.

Μέτρα για την προστασία από τις πυρκαγιές

Η καλύτερη προστασία είναι η προφύλαξη, εννοώντας την έγκαιρη απομάκρυνση από το σημείο της πυρκαγιάς. Σύμφωνα με παγκόσμιες και εγχώριες οδηγίες, συστήνονται τα παρακάτω μέτρα περίπτωση πυρκαγιάς:

• Έγκαιρη απομάκρυνση από την περιοχή, εφόσον είναι εφικτό.
• Σε περίπτωση αδυναμίας απομάκρυνσης από την περιοχή, συνιστάται
• Παρακολούθηση των δημοσίων αναρτήσεων
• Παραμονή στο σπίτι
• Επάρκεια και συστηματική χρήση τακτικά χορηγούμενων φαρμάκων, τα οποία φυλάσσονται σε κατάλληλο μέρος
• Συμμόρφωση με τις συμβουλές του γιατρού επί επιδείνωσης συμπτωμάτων άσθματος ή άλλων παθήσεων. Η εμφάνιση έντονων αναπνευστικών συμπτωμάτων, ακόμα και μέσα στο 5ήμερο από την έκθεση, απαιτεί ιατρικό έλεγχο.
• Άμεση ιατρική βοήθεια επί συμπτωμάτων, είτε σε τμήμα επειγόντων περιστατικών ή με κλήση στο 166
• Ιδιαίτερη προσοχή σε ευάλωτα άτομα, όπως άτομα με χρόνια νοσήματα (ιδίως από αναπνευστικό, καρδιοαγγειακό σύστημα, αλλεργίες, διαβήτη), έγκυες, ηλικιωμένοι, βρέφη και παιδιά
• Διατήρηση κλειστών παραθύρων και πορτών και χρήση μόνο καλά συντηρημένου κλιματισμού για ανακύκλωση εσωτερικού αέρα
• Χρήση κατάλληλου ιονιστή για τη μείωση των επιπέδων σωματιδίων σε εσωτερικούς χώρους
• Αποφυγή καπνίσματος, άναμμα κεριών ή σπρέι αερολύματος σε κλειστούς χώρους καθώς και χρήσης σκούπας, όσο υπάρχει καπνός εξωτερικά
• Το μαγείρεμα, ιδιαίτερα το τηγάνισμα και το ψήσιμο, να ελαχιστοποιείται όσο το δυνατόν μέσα στο σπίτι
• Αποφυγή έντονων δραστηριοτήτων ή άσκοπων μετακινήσεων μέσα ή έξω από το σπίτι για όσο διάστημα υπάρχει καπνός.
• Κατανάλωση υγρών για αποφυγή αφυδάτωσης
• Χρήση ειδικών μασκών ( N95 ή P100) με τέλεια εφαρμογή στο πρόσωπο.

Με την κλιματική αλλαγή, στη διεθνή βιβλιογραφία είναι ζωηρό το ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις του καπνού πυρκαγιών σε βάθος χρόνου σε όλες τις μορφές ζωής στον πλανήτη μας και όχι μόνο.

Εστιασμός στις συνέπειες των σωματιδίων καπνού από αστικές και δασικές πυρκαγιές στην εγκυμοσύνη, στη νευρολογική και αναπνευστική ανάπτυξη των παιδιών, καθώς και στη θερμοκρασία, στα αποθέματα νερού, στις καλλιέργειες και στην διατροφική αλυσίδα.

Στην πλειονότητα των εκτεθειμένων ατόμων, οι συνέπειες είναι πρόσκαιρες. Είναι σημαντικό να υπάρχει έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση.

Στα παιδιά απαιτείται συναισθηματική ανάρρωση με στοργή και φροντίδα, ώστε να ξεπεραστούν τα ψυχικά τους τραύματα.

Δόξα Κοτζιά
MD, MSc, MPH, PhD, FRCPCH, Παιδοπνευμονολόγος, Παιδίατρος,  Διευθύντρια Παιδοπνευμονολογικού Τμήματος, Νοσοκομείο «ΙΑΣΩ ΠΑΙΔΩΝ», Αθήνα

Ακαδημαϊκή Υπότροφος Παιδοπνευμονολογίας, Α’ Παιδιατρική Κλινική, Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία»,Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ,

Χάρης Β. Κατσαρδής, Επίκ. Καθηγητής Παιδοπνευμονολογίας, τ. Συντ. Διευθυντής Παιδιατρικού Τμήματος Γεν. Νοσοκ. Αθηνών » Η ΕΛΠΙΣ»