Ρευματικές παθήσεις: Τι είναι και πως αντιμετωπίζονται

Δαμιανή Ζ. Παπαζήση,

Ειδικός Ρευματολόγος

MBA Διοίκηση Μονάδων Υγείας-Πρόνοιας/ CNAΜ

Ο όρος Ρευματολογία προέρχεται από την ελληνική λέξη «ρεύμα» παράγωγο του ρήματος «ρέω», που δείχνει κίνηση προς μία κατεύθυνση. Πρώτος ο Έλληνας γιατρός Ιπποκράτης χρησιμοποίησε τον όρο ρευματισμό για τις παθήσεις των αρθρώσεων. Πίστευε ότι ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από τέσσερις χυμούς : το αίμα, το φλέγμα, την κίτρινη και μέλαινα χολή. Οι παθήσεις των αρθρώσεων και γενικότερα οι ασθένειες οφείλονται σε διαταραχή της κίνησης ενός εκ των τεσσάρων χυμών.

Αναλυτικότερα για τις ρευματικές παθήσεις πίστευε ότι μια ουσία που ξεκινά από τον εγκέφαλο και διαχέεται σαν «ποτάμι» σε όλα τα σημεία του σώματος προκαλεί κακοδιαθεσία και ασθένεια.

Είναι η πρώτη αναφορά στην ύπαρξη του νευρο-ενδοκρινιλογικού άξονα. Το 1642 ο όρος rheumatism εισάγεται από τον Γάλλο γιατρό Dr. Baillou, ο οποίος τονίζει ότι η αρθρίτιδα είναι συστηματικό νόσημα. Σήμερα ο όρος Rheumatology και Rheumatic diseases έχουν καθιερωθεί από την διεθνή ιατρική κοινότητα για τη μελέτη και θεραπεία των επώδυνων καταστάσεων του μυοσκελετικού συστήματος.

Ο όρος μυοσκελετικό σύστημα περιλαμβάνει τις ανθρώπινες δομές που συνεργάζονται ομαλά για την κίνηση και την στήριξη του ανθρώπινου σώματος. Δηλαδή τα οστά, συνδέσμους, τένοντες, ορογόνους θυλάκους, σπονδυλική στήλη. Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζεται η άρθρωση του γόνατος που είναι μια μεγάλη άρθρωση και φαίνονται καθαρά οι δομές της για να καταλάβουμε την αρχική εστία της βλάβης.

Τα ρευματικά νοσήματα είναι περισσότερα από 150. Μπορούμε να τα κατατάξουμε αδρά σε 4 κατηγορίες :

Εκφυλιστικές παθήσεις , με κύριο αντιπρόσωπο την οστεοαρθρίτιδα. Πρόκειται για χρόνιες εκφυλιστικές διαταραχές, που σχετίζονται με τη φθορά του αρθρικού χόνδρου. Ο τελευταίος καλύπτει τις αρθρικές επιφάνειες και λειτουργεί σαν λιπαντικό σώμα, δηλαδή δίνει αντοχή και ανθεκτικότητα στην άρθρωση καθώς και την ικανότητα στα οστά να ολισθαίνουν ομαλά και ανώδυνα κατά την κίνηση.

Αποτελείται κατά κύριο λόγο από νερό (>60%) και θεμέλια ουσία (ίνες κολλαγόνου-πρωτογλυκάνες-χονδροκύτταρα).

Σιγά σιγά ο αρθρικός χόνδρος αφυδατώνεται, μειώνεται η περιεκτικότητά του σε πρωτεογλυκάνες, χάνει την ελαστικότητά του και παρουσιάζει ρωγμές. Το υποκείμενο οστό αυξάνει σε μέγεθος αντιδραστικά, προβάλλει μέσα στην άρθρωση με συνέπεια τη δημιουργία οστικών «ρυγχών», που ονομάζονται οστεόφυτα.

Πρόκειται για τα γνωστά «άλατα». Μειώνεται το εύρος της κίνησης που γίνεται επώδυνη. Πιο συχνά προσβάλλεται το γόνατο, το ισχίο, η σπονδυλική στήλη και οι μικρές αρθρώσεις άνω και κάτω άκρων.

Αυτοάνοσες παθήσεις , ή νοσήματα του κολλαγόνου ή του συνδετικού ιστού. Ο ρόλος του ανοσοποιητικού συστήματος είναι να προστατεύει τον οργανισμό από τους ξένους εισβολείς π.χ. μικρόβια ενώ παράλληλα να αναγνωρίζει τα δικά του στοιχεία, να τα ανέχεται και να μην στρέφεται εναντίον τους.

Σε αυτές τις παθήσεις για άγνωστο λόγο , ο οργανισμός χάνει την ικανότητα αναγνώρισης του «δικού» του στοιχείου και στρέφει τους μηχανισμούς άμυνας λανθασμένα ενάντια των δικών του δομών.

Ως συνέπεια έχουμε την καταστροφή του οργάνου-στόχου. Είναι πολυσυστηματικά νοσήματα, δηλαδή δεν περιορίζονται στο μυοσκελετικό σύστημα αλλά προσβάλλουν και άλλα όργανα όπως νεφρά-μάτια- δέρμα.

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν: η Ρευματοειδής Αρθρίτιδα, ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος, η Ψωριασική Αρθρίτιδα, το Συστηματικό Σκληρόδερμα, οι Αγγεϊτιδες , η Λεύκη, η Σκλήρυνση κατά πλάκας.

Κρυσταλλογενείς αρθρίτιδες , με κυριότερο εκπρόσωπο την ουρική αρθρίτιδα. Ξεκινά από αυξημένη παραγωγή ουρικού οξέος, που δεν μπορεί να αποβληθεί από τους νεφρούς φυσιολογικά, συσσωρεύεται και δημιουργούνται κρύσταλλοι ουρικού οξέος που παγιδεύονται μέσα στην αρθρική κοιλότητα.

Ο οργανισμός τους αναγνωρίζει ως ξένο σώμα και ενεργοποιεί τους μηχανισμούς καταστροφής τους.

Η άρθρωση που πιο συχνά προσβάλλεται είναι η άρθρωση του μεγάλου δακτύλου του άκρου ποδιού και γι αυτό η νόσος είναι γνωστή και ως ποδάγρα. Μπορεί,επίσης, να έχουμε δημιουργία κρυστάλλων από άλλα μεταβολικά προϊόντα όπως πυροφωσφωρικού ασβεσρίου ή υδροξυαπατίτη.

Μεταβολικά νοσήματα , όπως η οστεοπόρωση που αν δεν προληφθεί, οδηγεί σε σταδιακή μείωση της οστικής πυκνότητας και σε υποβάθμιση της ποιότητας του οστού. Έτσι, τα οστά γίνονται λιγότερο ανθεκτικά και δημιουργούνται εύκολα κατάγματα που υποβαθμίζουν τη ζωή του ασθενούς.

Πιο συχνά προσβάλλονται οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, που χάνουν τη προστατευτική δράση των οιστρογόνων, άτομα που λαμβάνουν φάρμακα όπως κορτιζόνη και άτομα με ελλιπή διατροφή σε ασβέστιο και βιταμίνη D.

Εξωαρθρικό ρευματισμό,π.χ. ινομυαλγία. Πρόκειται για ψυχοσωματική μεταβολή που εκδηλώνεται ως σωματικός πόνος με πόνο διάχυτο στους μυς και στις αρθρώσεις, αίσθημα κόπωσης, διαταραχές ύπνου, αίσθημα ανεπάρκειας ξεκούρασης και έλλειψη ενέργειας.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΑ ΜΑΣ ΟΔΗΓΗΣΟΥΝ ΣΤΟ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΟ

Aρθραλγίες , δηλαδή πόνος στις αρθρώσεις που διαρκούν περισσότερο από 6 εβδομάδες.

Αρθρίτιδα, φλεγμονή της άρθρωσης με τοπική αύξηση της θερμοκρασίας, οίδημα, διόγκωση και ενίοτε ερυθρότητα.

Αρθρίτιδα 3ης-4ης εγγύς φαλαγγικής άρθρωσης

Πρωινή δυσκαμψία, η επίταση της συμπτωματολογίας το πρωί με αδυναμία εκτέλεσης των καθημερινών πρωινών δραστηριοτήτων. Μειώνεται σε ένταση κατά τη διάρκεια της ημέρας και υποτροπιάζει αν το άτομο παραμείνει ακίνητο για ώρα.

Οσφυαλγία, που χειροτερεύει με την κατάκλιση, ξυπνά τον ασθενή τις πρώτες πρωινές ώρες και βελτιώνεται με την κίνηση.

Αρθρίτιδα μαζί με οσφυαλγία.

Αρθρίτιδα μαζί με εξάνθημα ψωρίασης.

Εξάνθημα ψωρίασης άκρας χειρός

Αρθρίτιδα μαζί με ξηροφθαλμία.

Πόνος στους μυς για εβδομάδες και σταδιακή απώλεια της μυικής ισχύος.

Αλλαγή χρώματος δακτύλων (άσπρο-κυανό-κόκκινο) με την έκθεση στο κρύο(ph. Raynaud).

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΡΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ

H διάγνωση μιας ρευματικής πάθησης δεν είναι εύκολη δεδομένου ότι δεν υπάρχει ένας ειδικός δείκτης που να συνδέεται άμεσα με ένα νόσημα. Πρέπει να γίνεται από ειδικό γιατρό, το Ρευματολόγο που έχει εκπαιδευθεί στα νοσήματα αυτά.

Η διάγνωση στηρίζεται στη λήψη του ιστορικού, στην καλή και συστηματική κλινική εξέταση, στον εργαστηριακό έλεγχο, στα απεικονιστικά ευρήματα, δηλαδή σε ακτινογραφίες, αξονικές-μαγνητικές τομογραφίες και στην καλή συνεργασία γιατρού-ασθενούς.

Όσον αφορά τον ανοσολογικό έλεγχο, που είναι μέρος του αιματολογικού ελέγχου, η παρουσία και μόνο κάποιων αντισωμάτων δεν αποτελεί κριτήριο νόσου. Δηλαδή η ύπαρξη ρευματοειδή παράγοντα ή αντιπυρηνικών αντισωμάτων χωρίς συμπτώματα από την κλινική εξέταση δεν θέτει διάγνωση νοσήματος και συνεπώς δεν χρειάζεται οποιαδήποτε θεραπευτική αγωγή.

Αυτό το επισημαίνουμε επειδή η ανίχνευση ενός αυτοαντισώματος σε έναν τυχαίο έλεγχο, συνήθως πανικοβάλει τους ασθενείς και τους οδηγεί να ζητούν επίμονα θεραπεία.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Πρέπει να τονισθεί ότι η βάση κάθε επιτυχημένης θεραπείας είναι η πρώιμη διάγνωση. Κάθε θεραπευτικό σχήμα για να είναι επιτυχημένο πρέπει να εφαρμοσθεί πριν γίνουν μόνιμες παραμορφώσεις και βλάβες.

Η θεραπευτική προσέγγιση του ασθενούς με ρευματική νόσο είναι πολυδιάστατη και δεν πρέπει να περιορίζεται στη φαρμακευτική αγωγή. Χρειάζεται συνδυασμό φαρμάκου, φυσικοθεραπείας, άσκησης, διατροφής και ψυχολογικής υποστήριξης.

ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ-ΑΣΚΗΣΗ

Σκοπός είναι η διατήρηση του εύρους κίνησης, η λύση του επώδυνου μυικού σπασμού και η ενδυνάμωση των μυικών ομάδων. Ο ασθενής πρέπει να μάθει μία σειρά ασκήσεων διάτασης που θα τις εφαρμόζει και μόνος του. Έτσι, θα χαλαρώνει το σώμα του, ενώ αν τις εκτελέσει απογευματινές ώρες θα μειώσει και τη διάρκεια της πρωινής δυσκαμψίας.

Χρειάζεται μικρή έως μέτριας έντασης αερόβια άσκηση για να ισχυροποιήσει τους μυς. Ισχυρότερη μυική ομάδα σημαίνει λιγότερο stress στην πάσχουσα άρθρωση, που σημαίνει λιγότερος πόνος.

Άλλο όφελος της αερόβιας άσκησης είναι ο έλεγχος του σωματικού βάρους , η βελτίωση της ψυχικής διάθεσης και η τόνωση της αυτοπεποίθησης ότι μπορεί να έχει μία φυσιολογική ζωή.

Η αερόβια άσκηση μπορεί να περιλαμβάνει περπάτημα, κολύμπι, διάδρομο στο γυμναστήριο, ποδήλατο ανάλογα με τις δυνατότητες και την επιθυμία του καθένα ενώ οι διατάσεις μπορεί να είναι σε πρόγραμμα pilates, yoga, ή σουηδικής γυμναστικής.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ

Ο ψυχολογικός παράγοντας είναι εκλυτικός στα ρευματικά νοσήματα όχι μόνο στην ινομυαλγία. Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη εκδήλωση των αυτοανόσων νοσημάτων είναι μετά από πρόσφατο stress όπως απώλεια θέσης εργασίας ή αγαπημένου προσώπου. Και οι εξάρσεις συνδέονται σχεδόν πάντα με ψυχολογική επιβάρυνση.

Το πρώτο βήμα της ψυχολογικής υποστήριξης είναι η καλή σχέση-εμπιστοσύνης γιατρού-ασθενούς. Αλλά δεν φτάνει, χρειάζεται η στήριξη των οικείων και οπωσδήποτε η βοήθεια του ειδικού ψυχολόγου, που θα του μειώσει φοβίες και ανησυχίες.

ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Για κάποια νοσήματα όπως η ουρική αρθρίτιδα, η διατροφή είναι το πρώτο αι βασικό θεραπευτικό βήμα. Άλλα και στα άλλα νοσήματα είναι βασικό κομμάτι . Σκοπός της σωστής διατροφής είναι μια ισορροπημένη δίαιτα μεσογειακού τύπου που θα προσφέρει τις απαραίτητες πρωτεϊνες, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και μέταλλα.

Δεν χρειάζεται υπερβολική πρόσληψη θερμίδων για την αποφυγή της αύξησης του σωματικού βάρους αλλά ούτε και υποθερμιδική δίαιτα που θα έχει αρνητικές συνέπειες στους μυς και θα επιτείνει το πρόβλημα.

Η διατροφή μεσογειακού τύπου περιλαμβάνει ψάρια, ελαιόλαδο πλούσια σε ω3 λιπαρά οξέα, φρούτα ως πηγή βιταμινών, ξηρούς καρπούς που παρέχουν ιχνοστοιχεία, αυγό-κοτόπουλο- ψάρι που δίνουν πρωτεϊνες υψηλής βιολογικής αξίας, γαλακτομικά που παρέχουν ασβέστιο.

ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας διάφορες κατηγορίες φαρμάκων. Πρέπει να τονίσουμε ότι βασική προϋπόθεση επιτυχίας είναι η συμμόρφωση του ασθενούς. Πρέπει να ακολουθεί τις οδηγίες του γιατρού, να μην διακόπτει, τροποποιεί τη δόση από μόνος του και να μην εγκαταλείπει την αγωγή του για εναλλακτικού τύπου θεραπείες.

Τα φάρμακα λαμβάνονται ή μόνα τους ή συνδυαστικά και είναι απόφαση του θεράποντος ιατρού αναλόγως της κλινικής εικόνας και ανταπόκρισης του ασθενούς. Ένας θεραπευτικός συνδυασμός που βοήθησε κάποιον μπορεί να μην οφελήσει έναν άλλο. Δεδομένου ότι είναι ουσίες που τροποποιούν την άμυνα του οργανισμού, έχουν αρκετές παρενέργειες. Γι αυτό πρέπει να εφαρμόζεται αυστηρά το θεραπευτικό πρόγραμμα και κάτω από την επιτήρηση του γιατρού μας.

Τα φάρμακα που έχουμε στη διάθεση μας είναι:

Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, μειώνουν την ένταση των συμπτωμάτων, ανακουφίζουν άμεσα και μερικώς ελέγχουν τη νόσο.

Κορτικοστεροειδή, Ανοσοτροποποιητικά-ανοασοκατασταλτικά, η κορτιζόνη, η μεθοτρεξάτη, η αζαθειοπρίνη και άλλα. Καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα και σταματούν την εξέλιξη της νόσου.

Βιολογικοί παράγοντες, συντίθενται με τη βοήθεια της μοριακής βιολογίας. Είναι αντισώματα που μπλοκάρουν τα αντισώματα που ευθύνονται για την παθογένεια του νοσήματος όπως ο anti TNF παράγοντας που εξουδετερώνει τα μόρια του anti TNF που συμμετέχουν στη Ρευματοειδή Αρθρίτιδα και τις Οροαρνητικές Σπονδυλαρθροπάθειες.

Βέβαια, η συμπεριφορά, η διάγνωση και η θεραπεία των ρευματικών νοσημάτων είναι πολύπλοκη και δεν εξαντλείται στο παραπάνω άρθρο. Ήταν μια περιληπτική προσέγγιση για να σχηματίσει ο αναγνώστης μια βασική εικόνα πάνω σε αυτά τα νοσήματα.

Δαμιανή Ζ. Παπαζήση,

Ειδικός Ρευματολόγος

MBA Διοίκηση Μονάδων Υγείας-Πρόνοιας/ CNAΜ