Η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος (SBRT) είναι μία μη επεμβατική, αναίμακτη και φιλική προς τον ασθενή θεραπεία. Εφαρμόζεται σε διάφορες περιοχές του σώματος, με τη βοήθεια τεχνολογικά προηγμένης τρισδιάστατης (3D), τετραδιάστατης (4D) ή και εξαδιάστατης (6D) απεικόνισης.
Γράφει ο Γιώργος Κριτσέλης
Συνίσταται στη χορήγηση ακτινοβολίας με απόλυτη ακρίβεια σε όγκους διαστάσεων 1-3 εκ. (max 5 εκ.).
Το χαρακτηριστικό της στρεοτακτικής ακτινοθεραπείας σώματος είναι η διοχέτευση μιας και μόνο θεραπευτικής δόσης ακτινοβολίας ή λίγων κλασματοποιημένων υψηλών δόσεων ακτινοβολίας ακριβώς στο σημείο του όγκου.
Η χορήγηση υψηλής δόσης ακτινοβολίας ακριβώς στον όγκο βελτιώνει τα ποσοστά ίασης, με έναν τρόπο που μέχρι σήμερα δεν μπορούσε να επιτευχθεί με τις συμβατικές ακτινοθεραπείες.
Πόσο διαρκεί η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος;
Η συνήθης διάρκεια της SBRT περιλαμβάνει 1-5 θεραπείες σε διάστημα έως δύο εβδομάδων. Αυτό είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα της SBRT σε σχέση με τη συμβατική εξωτερική ακτινοθεραπεία, κατά την οποία η χορήγηση της δόσης γίνεται καθημερινά σε βάθος αρκετών εβδομάδων.
Η διάρκεια της κάθε συνεδρίας SBRT, μαζί με τη διαδικασία τοποθέτησης του ασθενούς και τους απαιτούμενους ελέγχους, είναι 15-20 λεπτά. Σε αντίθεση με οποιαδήποτε άλλη επεμβατική θεραπεία, ο ασθενής φεύγει την ίδια μέρα από το νοσοκομείο, χωρίς να αισθάνεται κανένα πόνο και χωρίς να έχει καμία ανεπιθύμητη ενέργεια, συνεχίζοντας τις καθημερινές του δραστηριότητες.
Οι θεραπείες δεν είναι αναγκαίο να χορηγούνται συνεχόμενες μέρες. Ωστόσο το σύνολο των θεραπειών συνήθως ολοκληρώνεται μέσα σε 10 μέρες και ο ασθενής μπορεί να επιστρέψει άμεσα στις δραστηριότητές του.
Πότε χρησιμοποιείται η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος;
Σε περιπτώσεις όγκων όπου οι θεραπευτικές επιλογές είναι περιορισμένες. Χρησιμοποιείται, επίσης, συχνά σε ασθενείς που έχουν μικρό αριθμό μεταστάσεων. Π.χ. πνευμονικές μεταστάσεις, στους λεμφαδένες, οστικές μεταστάσεις στη σπονδυλική στήλη, στο ήπαρ.
Το σημαντικότερο είναι ότι πλέον σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες (NCCN), εφαρμόζεται ως ριζική θεραπεία σε αρχόμενο (πρώιμο) καρκίνο του προστάτη, καρκίνο του παγκρέατος, ΜΜΚΠ, ηπατοκυτταρικό καρκίνο, καρκίνο του μαστού, και ο κατάλογος ολοένα και μεγαλώνει.
Σε τι διαφέρει η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος από τη συμβατική ακτινοθεραπεία;
Στη συμβατική ακτινοθεραπεία η ακτινοβολία χορηγείται καθημερινά, σε σχετικά μικρές δόσεις, σε βάθος μερικών εβδομάδων. Στην SBRT ο ακτινοθεραπευτής χορηγεί μία μεγαλύτερη ραδιοβιολογική δόση ακτινοβολίας -θανατηφόρα για τους καρκινικούς ιστούς, σε αξιοσημείωτα λιγότερες συνεδρίες.
Η χορήγηση τόσο υψηλών δόσεων προξενεί βλάβη στα αγγεία που τροφοδοτούν τον όγκο, δημιουργώντας έντονη υποξία που προκαλεί τον θάνατο των καρκινικών κυττάρων.
Είναι αποτελεσματική η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος;
Η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος έχει δείξει δραματικά καλύτερες εκβάσεις σε σχέση με τη συμβατική ακτινοθεραπεία. Τα αποτελέσματά της είναι συγκρίσιμα με εκείνα των χειρουργείων εκτομής. Με τη διαφορά ότι η στερεοταξία είναι αναίμακτη, μη επεμβατική και εμπεριέχει πολύ μικρότερους κινδύνους.
Πόσο ασφαλής είναι η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος;
Παρά το γεγονός ότι στην στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος χορηγείται υψηλότερη βιολογική δόση ακτινοβολίας, οι ασθενείς βιώνουν πολύ λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες, οι οποίες διαφοροποιούνται αναλόγως με το σύστημα που δέχεται ακτινοβολία. Η πιο συχνή ανεπιθύμητη ενέργεια είναι η ελαφρά κόπωση για μία εβδομάδα από τη θεραπεία.
Πώς λειτουργεί η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος;
Ο σχεδιασμός της θεραπείας αρχίζει με την διαγνωστική απεικόνιση, η οποία θα βοηθήσει τον ακτινοθεραπευτή να εντοπίσει τον όγκο και να προσδιορίσει την περιοχή που θα υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία.
Αυτό περιλαμβάνει τρισδιάστατη απεικόνιση που χαρτογραφεί την περιοχή-στόχο, λαμβάνοντας υπόψη ακόμα και τον κύκλο αναπνοής του ασθενούς.
Το μόνο επεμβατικό κομμάτι της διαδικασίας που μπορεί να χρειαστεί ανάλογα με τη θέση του όγκου (όγκοι άνω κοιλιακής χώρας όπως ήπαρ, πάγκρεας, κ.λπ.) είναι η τοποθέτηση ακτινοσκιερών κόκκων που ονομάζονται fiducials. Αυτά γίνονται ορατά στις απεικονίσεις για την επιβεβαίωση της θέσης χορήγησης της δόσης. Χρησιμοποιούνται επίσης συστήματα ακινητοποίησης του ασθενούς.
Η εμφύτευση των fiducials μοιάζει αρκετά με τη διαδικασία λήψης μιας βιοψίας. Γίνεται με απόλυτη ασφάλεια υπό την καθοδήγηση των μηχανημάτων απεικόνισης.
Για ποιους ενδείκνυται η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος;
Για ασθενείς με μικρούς όγκους του πνεύμονα, μεγέθους 5 εκατοστών ή μικρότερους, για τους οποίους δεν ενδείκνυται το χειρουργείο. Επίσης, για εντοπισμένους όγκους έως 6-7 cm ή μικρό αριθμό όγκων στο υπόλοιπο σώμα.
Η SBRT έχει χρησιμοποιηθεί στον καρκίνο του πνεύμονα, σε όγκους του παγκρέατος, σε εντοπισμένος όγκους στο ήπαρ ή σε μεταστάσεις, σε όγκους στα νεφρά, στον καρκίνο του προστάτη, σε όγκους στην περιοχή της κοιλιάς, σε σαρκώματα και σε μεταστάσεις σε όλο το σώμα.
Τι προϋποθέτει η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος;
Ακρίβεια και εστίαση της χορήγησης της δόσης, καθώς και γρήγορο drop-off της δόσης της ακτινοβολίας.
Χρησιμοποιεί τις ίδιες αρχές που έχουν επιτρέψει στους ακτινοθεραπευτές-ογκολόγους και τους νευροχειρουργούς να χορηγούν απόλυτα ακριβείς και εστιασμένες δόσεις ακτινοβολίας σε όγκους και μεταστάσεις εγκεφάλου.
Σε αντίθεση με κεντρικό νευρικό σύστημα, τα όργανα του σώματος έχουν το μειονέκτημα ότι κινούνται με την αναπνοή. Έτσι, η χορήγηση της ακτινοθεραπείας σώματος απαιτεί ακριβή στόχευση του όγκου τη στιγμή της ακτινοβολίας, με χρήση ενδεδειγμένων συστημάτων ακινητοποίησης, ώστε να μην ακτινοβοληθούν οι περιβάλλοντες φυσιολογικοί ιστοί.
Για να επιτευχθεί αυτό, επιστρατεύονται το PET, η αξονική, η μαγνητική τομογραφία, αλλά και άλλες καινοτόμες πλατφόρμες απεικόνισης, που δίνουν 4διάστατη απεικόνιση. Απαιτείται επίσης, ιδιαίτερα προηγμένο τεχνολογικά σύστημα χορήγησης ακτινοβολίας. Πάνω απ’ όλα όμως απαιτείται κλινική εμπειρία και εξειδίκευση του ακτινοθεραπευτή-ογκολόγου.
Τι επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν τη χρήση της SBRT;
Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν ότι η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος είναι εξίσου αποτελεσματική και σε κάποιες περιπτώσεις πιο αποτελεσματική από την κλασική εξωτερική ακτινοθεραπεία, ειδικά σε περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα αρχικού σταδίου και σε όγκους του γαστρεντερικού, όπως όγκους του παγκρέατος και του ήπατος.
Η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος αποτελεί βέλτιστη θεραπευτική επιλογή για τους ασθενείς που -π.χ. λόγω συννοσηροτήτων ή ηλικίας, δεν μπορούν να υποβληθούν σε χειρουργείο.
Ο Γιώργος Κριτσέλης είναι ακτινοθεραπευτής-ογκολόγος, επιστημονικός συνεργάτης του Τμήματος Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών
Φωτογραφία: iStock