Γράφει η Κατερίνα Παπακωνσταντίνου, MD, PhD, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Γυναικολογικής Κλινικής Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών, Επιστημονική συνεργάτις της Κλινικής ΡΕΑ
Το αιδοίο έχει περιγραφεί στο παρελθόν ως «μία περιοχή που τη βλέπει μόνο ο γυναικολόγος, η οποία αποτελείται από ιστούς που γνωρίζει καλά μόνο ο δερματολόγος και η οποία εμφανίζει διαταραχές που αναγνωρίζει μόνο ο παθολογοανατόμος.
Ένα από τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα σε αυτό είναι ο κνησμός (φαγούρα), για τον οποίο όμως υπάρχουν πολλές παρανοήσεις.
Ο κνησμός (φαγούρα) στην περιοχή των έξω γεννητικών οργάνων σημαίνει πάντα μυκητίαση;
Αυτό είναι ένα συνηθισμένο λάθος που μπορεί να παραπλανήσει και την ασθενή και το γυναικολόγο.
Ο κνησμός που οφείλεται σε μύκητες ή αναερόβια μικρόβια του κόλπου (τριχομονάδες, αιμόφιλος του κόλπου) συνδυάζεται και με αυξημένες-δύσοσμες κολπικές εκκρίσεις.
Υπάρχει όμως και κνησμός που είναι αλλεργικής αιτιολογίας (αντίδραση του οργανισμού στα σερβιετάκια, στα νάιλον εσώρουχα, σε ένα νέο απορρυπαντικό). Επίσης, μπορεί να είναι ψυχοσωματικής αιτιολογίας και η γυναίκα να παρουσιάζει έξαρση όταν αγχώνεται.
Η γυναίκα θα πρέπει να εξεταστεί γυναικολογικά και σαν πρώτο διαγνωστικό βήμα να ληφθεί μια καλλιέργεια κολπικού υγρού.
Η θεραπεία είναι ανάλογη του αιτίου. Αντιβίωση σε μορφή χαπιών ή υπόθετων σε περίπτωση κολπίτιδας, κορτιζονούχες και ενυδατικές κρέμες σε περίπτωση αλλεργίας-εκζεμάτων. Επίσης, σε περίπτωση υποτροπιαζουσών κολπίτιδων χρήσιμη είναι η συγχορήγησηπροβιοτικών με γαλακτοβάκιλλους για ενίσχυση της κολπικής χλωρίδας.
Κνησμός ψυχοσωματικής αιτιολογίας-νευροδερματίτδα
Τι σημαίνει εάν νιώθουμε την ανάγκη να ξύσουμε το δέρμα στην περιοχή των έξω γεννητικών οργάνων χωρίς να υπάρχει κάποιος προφανής λόγος;
Πρόκειται για ένα εξαιρετικά δυσάρεστο σύμπτωμα και δυστυχώς συναντάται πια πολύ συχνά στις μέρες μας. Οι γυναίκες βρίσκονται σε απόγνωση, θεωρούν τον εαυτό τους «βρώμικο», γιατί πιστεύουν ότι παρουσιάζουν χρόνια μυκητίαση ή ότι έχουν κάτι κακό. Επισκέπτονται πολλούς γιατρούς, οι οποίοι τους δίνουν κρέμες για μύκητες ή για αλλεργίες.
Ένα προσεκτικό ιστορικό όμως θα αποκαλύψει ότι οι γυναίκες αυτές παρουσιάζουν αυτό τον βασανιστικό κνησμό σε περιπτώσεις έντονου άγχους, κυρίως το βράδυ όταν ηρεμούν και πολλές φορές συνυπάρχουν εκζέματα και σε άλλες περιοχές του σώματος.
Η θεραπεία δυστυχώς είναι δύσκολη μιας και δεν υπάρχει κάποια εμφανή οργανική αιτία. Στις περισσότερες περιπτώσεις ωστόσο, οι γυναίκες ανακουφίζονται όταν διαπιστώνουν ότι τα συμπτώματα τους δεν κρύβουν κάτι οργανικά σοβαρό και υφίονται από μόνα της. Γενικά, συστήνονται ενυδατικές κρέμες για να ηρεμήσουν το ταλαιπωρημένο από τον κνησμό δέρμα και σε κάποιες σοβαρές περιπτώσεις αντιισταμινικά (Atarax) ή και κάποια ήπια αγχολυτικά.
Μπορεί ο κνησμός να σημαίνει κάτι πιο σοβαρό;
Ναι! Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για γυναίκες μεγάλης ηλικίας. Μια πολύ σοβαρή πάθηση, ο καρκίνος αιδοίου, μπορεί να εμφανιστεί με χρόνιο κνησμό, ο οποίος δυστυχώς αντιμετωπίζεται με κορτιζονούχες κρέμες που καλύπτουν την εικόνα, μέχρι να εκδηλωθεί η ελκωτική περιοχή του καρκίνου. Επίσης, μια άλλη σπάνια κατάσταση, ο σκληρυντικός ατροφικός λειχήνας, εμφανίζεται με χρόνιο κνησμό, ο οποίος υπάρχει πιθανότητα 3-5% να εξελιχθεί σε καρκίνο αιδοίου. Γι αυτό κάθε γυναίκα μεγάλης ηλικίας που παραπονιέται για χρόνιο κνησμό θα πρέπει να ενθαρρύνεται να εξεταστεί από το γυναικολόγο, ο οποίος καλό θα ήταν να πάρει βιοψίες προς αποκλεισμό των δυο παραπάνω σοβαρών καταστάσεων.
Τι είναι οι προκαρκινικές βλάβες αιδοίου -VIN (Vulval Intraepithelial Neoplasia);
Σύμφωνα με την τελευταία ταξινόμηση (ISSVD 2014), οι VINI αλλοιώσεις δεν θεωρούνται προκαρκινικές, παρά μόνο οι VINII και VINIII. Συγκεκριμένα για τις υψηλού βαθμού VIN δυσπλασίες (VINII-III), υπάρχουν αυτές που σχετίζονται με τον ιό HPV και αυτές που σχετίζονται με τους λειχήνες (που θεωρούνται και πιο επικίνδυνοι για εξέλιξη σε καρκίνο αιδοίου). Οι τελευταίες εμφανίζονται συχνότερα σε ηλικιωμένες γυναίκες, που αναφέρουν ένα χρόνιο ιστορικό κνησμού-καψίματος στην περιοχή της βλάβης.
Χρειάζεται υψηλού βαθμού υποψία όταν αναφέρονται τέτοιου είδους συμπτώματα προκειμένου να μην καλυφθούν με τυφλή χορήγηση αλοιφών. Απαιτείται να γίνει αιδοιοσκόπηση από γυναικολόγο με ειδίκευση στο αντικείμενο και λήψη βιοψιών για οριστική διάγνωση.
Θεραπευτικές επιλογές στο VIN (10 % ετήσια πιθανότητα εξέλιξης σε καρκίνο αν μείνει χωρίς θεραπεία):
- Ευρεία εκτομή της βλάβης (ειδικά όταν υποψιαζόμαστε καρκίνο)
- Καταστροφή με Laser εξάχνωση
- Κρέμα Aldara
Τι είναι η αιδοιοδυνία – πόνος κατά την επαφή;
Η αιδοιοδυνία, όπως μαρτυρά η ετυμολογία της λέξης, εκδηλώνεται με πόνο στην εξωτερική περιοχή του αιδοίου. Μπορεί επίσης να εμφανισθεί με έντονο καύσο, δυσαισθησία, υπερευαισθησία στην είσοδο του κόλπου, ενώ συνήθως απουσιάζουν κλινικά στοιχεία εκτός από ήπιο ερύθημα.
Παρουσιάζει συνεχώς αυξανόμενη συχνότητα στις μέρες μας, ίσως γιατί περισσότερες γυναίκες ζητούν ιατρική βοήθεια για το πρόβλημα αυτό. Πιστεύεται ότι η καυσαλγία (και δυσπαρευνία) είναι αποτέλεσμα αντανακλαστικής συμπαθητικής νευροπάθειας. Χαρακτηριστικό σημείο πόνου είναι η είσοδος του κόλπου (ακόμα και η πίεση με ένα βαμβακοφόρο στυλεό είναι μη ανεκτή, πόσο μάλλον η σεξουαλική επαφή).
Η αιτιολογία της ωστόσο είναι πολύπλευρη και κατά αναλογία η θεραπευτική της προσέγγιση.
Χαρακτηριστικά:
- 30% των ασθενών αναφέρουν ιστορικό οσφυαλγιών
- 18% έχουν ιστορικό επεμβάσεων πυέλου/ γυναικολογικών
- 27% αναφέρουν ιστορικό χρόνιων αλλεπάλληλων αιδoιοκολπίτιδων
- 63% βελτίωση κατόπιν διαγνωστικής περινεοπλαστικής
- Η συμπτωματολογία επιδεινώνεται με το άγχος
Θεραπεία
Η θεραπεία της συγκεκριμένης πάθησης είναι ανάλογη της κλινικής εικόνας και του αιτίου πρόκλησής της. Για παράδειγμα, όταν οφείλεται σε μικρόβια ή μύκητες, η συνιστώμενη θεραπεία περιλαμβάνει συγκεκριμένη θεραπεία με κρέμες οιστρογόνων και αντιβίωσης που παρέχει άμεση ανακούφιση. Ταυτόχρονα, υπάρχουν λύσεις επεμβατικής χειρουργικής(Vestibulectomy/Περινεοπλαστική), ενέσεις Botox στην είσοδο του κόλπου, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις η χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων και η ψυχολογική υποστήριξη μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της πάθησης.
Εξογκώματα στην περιοχή των έξω γεννητικών οργάνων. Τι μπορεί να είναι;
Ένας πολύ εύκολος τρόπος διαγνωστικής προσέγγισης είναι ο διαχωρισμός επώδυνων διογκώσεων ή όχι.
· Επώδυνες διογκώσεις
Α) Ο έρπης γεννητικών οργάνων εμφανίζεται με επώδυνες φυσαλίδες, που στη συνέχεια σπάνε και αφήνουν ένα μικρό έλκος. Αντιμετωπίζεται εύκολα με κρέμες ή χάπια ακυκλοβίρης, αλλά έχει την τάση να υποτροπιάζει.
Β) Επιμόλυνση σμηγματογόνων κύστεων της περιοχής ή η εμφάνιση θυλακίτιδας-αποστημάτων (κυρίως στην περιοχή του τριχωτού). Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να δημιουργηθεί ακόμη και συρίγγιο από τις τρίχες, όπου υπάρχει εμμένουσα εκροή πύου, και να απαιτηθεί χειρουργική εκτομή του πόρου του συριγγίου.
Γ) Αποστήματα του βαρθολινείου αδένα, τα οποία μπορεί να εξελιχθούν σε πολύ επώδυνες καταστάσεις. Εμφανίζονται στην είσοδο του κόλπου, μπορεί να πάρουν μεγάλες διαστάσεις και πολλές φορές δεν είναι αρκετή η χορήγηση αντιβιοτικών για την αντιμετώπιση τους, αλλά απαιτείται χειρουργική διάνοιξη.
Δ) Αιδοιοκολπίτιδες: Εκδηλώνονται με έντονη ερυθρότητα, οίδημα και συνοδό κνησμό των έξω γεννητικών οργάνων. Συνήθως πρόκειται για παραμελημένες μυκητιασικές κολπίτιδες, που σαφώς συνοδεύονται και από έκκριμα λευκού χρώματος που θυμίζει τυρί τύπου cottage. Είναι συχνές σε γυναίκες που πάσχουν από διαβήτη, σε γυναίκες που λαμβάνουν αντιβιοτικά ευρέος φάσματος ή ανοσοκατασταλτικά. Η αντιμετώπιση είναι εύκολη με κολπικά υπόθετα και κρέμες.
· Ανώδυνες διογκώσεις
Α) Μολυσματική τέρμινθος: εμφανίζεται με μικρά σπυράκια, μεγέθους 1-10 χιλιοστών. Είναι στρογγυλές, λευκές και γυαλιστερές βλατίδες (θολωτές) με ομφαλωτό κέντρο, που περιέχουν ένα παχύρρευστο υλικό, το σωμάτιο της τερμίνθου. Δεν προκαλούν πόνο εκτός εάν μολυνθούν ή παρουσιάσουν φλεγμονή. Στις περισσότερες περιπτώσεις η θεραπεία δεν είναι αναγκαία, καθώς η νόσος υποχωρεί από μόνη της και δεν αφήνει ουλές.
Β) Τα οξυτενή κονδυλώματα: Πρόκειται για τις πιο συνηθισμένες διογκώσεις που εμφανίζονται στην περιοχή. Προκαλούνται από τον ιό των ανθρωπίνων κονδυλωμάτων, συνήθως από τους χαμηλού κινδύνου υποτύπους HPV 6 και 11. Η μόλυνση από τους HPV ιούς είναι σήμερα η πιο συχνή σεξουαλικώς μεταδιδόμενη μόλυνση στις γυναίκες και άνδρες. Αφορά έως και το 80% του σεξουαλικά ενεργού πληθυσμού. Για την αντιμετώπιση τους χρησιμοποιούνται είτε ειδικές φαρμακευτικές αλοιφές, είτε καυτηριάζονται με διαθερμία ή Laser. Οι υποτροπές είναι δυστυχώς πολύ συχνές. Ακόμη και στην περίπτωση που αφαιρεθούν οι εμφανείς αλλοιώσεις από τους HPV, ο ιός παραμένει στην περιοχή του κατώτερου γεννητικού συστήματος, σε λανθάνουσα μορφή.
Προκειμένου να βοηθήσουμε το ανοσοποιητικό, πρέπει να αποφεύγουμε το μεγάλο σωματικό και κυρίως ψυχικό στρες και να εξασφαλίσουμε καλό ύπνο, σωστή διατροφή και να διακόψουμε το κάπνισμα. Η αποχή από το σεξ, κατά τη διάρκεια της θεραπείας, είναι επιθυμητή, μιας και κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής δημιουργούνται καινούργιοι μικροτραυματισμοί και δίνεται ευκαιρία στους HPV να εισχωρήσουν στο επιθήλιο και να δημιουργήσουν νέες αλλοιώσεις. Στις ασθενείς συνιστάται, επίσης, να μην ξυρίζουν την περιοχή των έξω γεννητικών οργάνων, γιατί δημιουργούνται μικρά τραύματα και διευκολύνονται οι HPV να εισβάλλουν στο επιθήλιο. Εάν η θεραπεία απαιτεί μεγάλο χρονικό διάστημα, συνιστάται η χρήση προφυλακτικού. Το προφυλακτικό συνιστάται και στους πρώτους μήνες μετά την αποθεραπεία, γιατί μειώνει το ιϊκό φορτίο, που μεταβιβάζεται από το σύντροφο. Εάν στο σύντροφο υπάρχουν αλλοιώσεις, θα πρέπει να ακολουθήσει παράλληλα την ανάλογη θεραπεία.
Προληπτικά συνιστάται η χορήγηση του εννιαδύναμου εμβολίου έναντι του ιού των κονδυλωμάτων, το οποίο χορηγείται δωρεάν σε όλα τα κορίτσια ηλικίας 12-18 ετών.