Τα όνειρα είναι οι «φύλακες» του ύπνου – Τι συμβαίνει με την έλλειψη του

Του Ψυχίατρου Παιδιών και Εφήβων, Χάρη Καραμπέτσου*

Ο σύγχρονος μονοφασικός ύπνος εμφανίζεται μετά το τέταρτο έτος και στη συνέχεια της παιδικής ηλικίας όπου μειώνεται σταδιακά η διάρκεια του REM ύπνου (κατά τη διάρκεια του οποίου ονειρευόμαστε) και αυξάνεται η διάρκεια που έχει ο NREM ύπνος, μέρος του οποίου είναι ο βαθύς ύπνος.

Φτάνει στο 80% του συνολικού ύπνου στο τέλος της εφηβείας και παραμένει έτσι μέχρι τα μέσα της ενήλικης ζωής.

Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, αρχίζουν να βελτιώνονται οι γνωστικές ικανότητες, η συλλογική και η κριτική σκέψη. Οι αλλαγές του βαθύ ύπνου προηγούνται πάντα των γνωστικών και αναπτυξιακών ορόσημων κατά μερικές εβδομάδες ή μήνες.

Υποδεικνύεται έτσι ότι ο βαθύς ύπνος είναι η κινητήρια δύναμη της ωρίμανσης του εγκεφάλου.

Τι συμβαίνει με τον ύπνο και τον οργανισμό παιδιών και εφήβων

Οι έφηβοι έχουν διαφορετικό κιρκάδιο ρυθμό από τα μικρότερα αδέρφια τους.

Ένας δεκαεξάχρονος δεν έχει καμία επιθυμία να κοιμηθεί στις 9, όπως τα μικρά αδέρφια του, στα οποία η αύξηση της μελατονίνης – που εισάγει στον ύπνο – συμβαίνει εκείνη την ώρα.

Όταν οι γονείς κουράζονται και η μελατονίνη δίνει την εντολή για ύπνο – γύρω στις 10 ή στις 11 – ο έφηβος είναι ακόμα εντελώς ξύπνιος.

Αυτό βέβαια οδηγεί σε πολύ άγχος και εκνευρισμό όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές.

Όταν λέτε στον έφηβο να πέσει για ύπνο στις 10, βιολογικά είναι σαν να λέει κάποιος σ’ εσάς, τον γονιό να κοιμηθείτε στις 7 ή στις 8.

Επιπλέον το να ζητάς από τον ίδιο έφηβο να ξυπνήσει στις 7 το επόμενο πρωί και να έχει καλή διανοητική λειτουργία και καλή διάθεση, είναι σαν να ζητάει κάποιος από εσάς να κάνετε το ίδιο ξυπνώντας στις 4 ή 5 π.μ.

Η στάση των γονιών

Δυστυχώς ούτε η κοινωνία ούτε η στάση των γονιών λαμβάνουν υπόψιν ή αποδέχονται το γεγονός ότι οι έφηβοι χρειάζονται περισσότερο ύπνο από τους ενήλικες και ότι βιολογικά είναι προορισμένοι να κοιμούνται διαφορετικές ώρες από τους γονείς τους.

Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι ο ύπνος λειτουργεί σαν φάρμακο, ενισχύει πολλές διαφορετικές εγκεφαλικές λειτουργίες συμπεριλαμβανομένων της μάθησης, της απομνημόνευσης, της λήψης λογικών αποφάσεων και επιλογών.

Ωφελεί την ψυχολογική μας υγεία, επαναρυθμίζοντας τα εγκεφαλικά κυκλώματα που σχετίζονται με τα συναισθήματα και επιτρέποντας μας να αντιμετωπίσουμε τις κοινωνικές και ψυχολογικές προκλήσεις της επόμενης μέρας με ανανεωμένη ψυχραιμία.

Τα όνειρα είναι οι φύλακες του ύπνου

Τα όνειρα είναι οι φύλακες του ύπνου ( όπως λέει ο S. Freud) και έχουν μια παρηγορητική νευροχημική δραστηριότητα. Είναι επίσης ένας χώρος εικονικής πραγματικότητας μέσα στον οποίο ο εγκέφαλος συνδυάζει τις γνώσεις του παρελθόντος και του παρόντος, αναζητώντας πολλές φορές πρωτότυπες και παράδοξες συνδέσεις που αποκαλύπτουν αλλιώς μια αλήθεια ή σε άλλα επίπεδα προάγουν τη δημιουργικότητα.

Όσον αφορά το σώμα ο ύπνος ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και συμβάλλει στην καταπολέμηση των ιώσεων, στην πρόληψη των λοιμώξεων και στην αποτροπή ασθενειών κάθε είδους μέχρι και τον καρκίνο.

Ρυθμίζει επίσης την όρεξη, μειώνει την αρτηριακή πίεση, βοηθάει την επιλογή υγιεινών τροφών, ως πρόληψη της παχυσαρκίας.

Πως είναι η επόμενη μέρα μετά από μια βραδιά κακού ύπνου

Οι σωματικές και διανοητικές βλάβες που προκαλούνται από μια νύχτα κακού ύπνου, υπερέχουν των βλαβών που προκαλούνται από ισάξια απουσία τροφής και άσκησης.

Ο ύπνος είναι η καλύτερη προστασία της Μητέρας φύσης ενάντια στο θάνατο.

Η έλλειψη ύπνου δεν είναι αϋπνία.

Αϋπνία είναι το αντίστροφο, ανεπαρκής ικανότητα παραγωγής ύπνου παρά την επάρκεια ευκαιριών για ύπνο.

Τι δείχνουν τα στοιχεία

Περίπου 1 στους 9 ανθρώπους υποφέρει από αϋπνία. Πολλές φορές η έλλειψη ύπνου είναι από τα πρώτα συμπτώματα μιας ψυχικής σύγκρουσης και πολύ συχνά συνοδεύει μια ψυχική διαταραχή ή προκαλείται από αυτή.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανακοίνωσε ότι στα βιομηχανικά κράτη υπάρχει επιδημία στέρησης ύπνου.

Δεν είναι τυχαίο ότι στις χώρες όπου η διάρκεια του ύπνου μειώθηκε δραματικά τον περασμένο αιώνα, όπως οι ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία, Νότια Κορέα όπως και αρκετές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, σ’ αυτά παρατηρείται η μεγαλύτερη αύξηση των ασθενειών και των ψυχικών διαταραχών.

Μια εγκεφαλική λειτουργία που πλήττεται και από την πιο μικρή έλλειψη ύπνου είναι η αυτοσυγκέντρωση. Η στιγμιαία απώλεια αυτοσυγκέντρωσης που ονομάζεται μικρούπνος διάρκειας 2’’ και με την ταχύτητα 50 km\h. αρκούν για να περάσετε στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας.

Τα αποτελέσματα των μελετών σχετικά με τον ύπνο

Όπως βλέπουμε συγκρίνοντας την αποτελεσματικότητα της μελέτης δύο ομάδων, η μια εκ των οποίων είχε υποστεί στέρηση ύπνου, η ικανότητα απομνημόνευσης σε αυτή ήταν 40% μικρότερη από την ομάδα που είχε κοιμηθεί όλη νύχτα.

Το βλέπουμε στους φοιτητές. Ίσως καταφέρουν να θυμηθούν μερικά δεδομένα την επόμενη μέρα για την εξέταση αλλά τα λίγα δεδομένα που καταφέρουν να απομνημονεύσουν σε συνθήκες έλλειψης ύπνου θα ξεχαστούν τις επόμενες ώρες ή μέρες.

Οι μνήμες που δημιουργούνται χωρίς ύπνο είναι πιο αδύναμες και εξανεμίζονται εύκολα.

Στη ρευστή εποχή μας, της επικράτησης της εικόνας εις βάρος του λόγου οι έφηβοι καταφεύγουν όλο και περισσότερο στο διαδίκτυο, στην κατ ‘ εξοχήν ρευστή νέα τοπικότητα.

Δημιουργούν έτσι μια “ ψηφιακή εθελοδουλεία” η οποία προκαλεί απώλεια του προσωπικού χρόνου και στοχεύει στην αύξηση της πλοήγησης στο “φαίνεσθαι”, πολύ συχνά εις βάρος του τόσο πολύτιμου γι ‘ αυτούς ύπνου.

Είναι σημαντικό να απολαμβάνουμε και να εμπλουτίζουμε τη ζωή μας, μη επιτρέποντας σε καμιά εθιστική ηδονή – όπως ο εγκλωβισμός στο διαδίκτυο εις βάρος του ύπνου – να μας εξαντλήσει τη δυνατότητα να ζήσουμε όλες τις άλλες διαστάσεις και ηδονές μιας καλής ζωής. Έχει έρθει πλέον η ώρα μιας πανανθρώπινης αφύπνισης για τον ύπνο.

Χάρης Καραμπέτσος
Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων
Ψυχαναλυτικός θεραπευτής ενηλίκων
Διδάκτωρ ιατρικής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Επιστημονικός Διευθυντής Κέντρου Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας «Αργώ» Χολαργού -Παπάγου – Αγίας Παρασκευής – ΟΚΑΝΑ

**Η εργασία  αυτή ανακοινώθηκε στο Δ.Ε. Πανεπιστημιακό Συμπόσιο για τον ύπνο με τη συμμετοχή ειδικών από διαφορετικές που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και η Citylab στις 7-9 / 10 /2022 στο Μουσείο Μπενάκη.