Θεραπεία με ηλεκτροσόκ: Η επιστημονική αλήθεια και οι Μύθοι.

16.04.2013 | 06:00

Στην ταινία η “φωλιά του κούκου”, προκειμένου να θεραπευτεί ο ασθενής Τζακ Νίκολσον τον υποβάλλουν σε θεραπεία με ηλεκτροσόκ, μέσα στην ψυχιατρική κλινική που νοσηλεύεται. “Θεραπεία με ηλεκτροσόκ”, ή αλλιώς Ηλεκτροσπασμοθεραπεία. Πολλά έχουν ακουστεί και πολλά περισσότερα έχουν γραφτεί σχετικά με το ηλεκτροσόκ σε ασθενείς. Θεραπεύει; Ή αντίθετα επιβαρύνει μια κατάσταση; Στο επιστημονικό άρθρο που θα διαβάσετε θα κατανοήσετε πλήρως τι είναι το ηλεκτροσόκ σαν μέσο θεραπείας, εάν τελικά ισχύουν οι αστικοί μύθοι που έχουν αναπτυχθεί γύρω του και πως και σε ποιες περιπτώσεις ενδείκνυται σε ασθενείς με ψυχικές διαταραχές.

Του Εμμανουήλ Πολυζόπουλου

Ψυχίατρου – Ψυχοθεραπευτή

Τι είναι

Η Ηλεκτροσπασμοθεραπεία, ευρύτερα γνωστή ως «ECT», είναι μια ιατρική θεραπεία που εκτελείται μόνο από εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας, συμπεριλαμβανομένων ιατρών και νοσηλευτών υπό την άμεση επίβλεψη ενός ψυχιάτρου. Η αποτελεσματικότητά της στη θεραπεία σοβαρών ψυχικών ασθενειών είναι αναγνωρισμένη από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, την Αμερικανική Ιατρική Ένωση, το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας και παρόμοιους οργανισμούς στον Καναδά, τη Μεγάλη Βρετανία και σε πολλές άλλες χώρες.

Ιστορικά στοιχεία

Η ιστορία της ECT χρονολογείται από έρευνα που διεξήχθη το 1930 σχετικά με τις επιπτώσεις της πρόκλησης επιληπτικών κρίσεων σε σχιζοφρενείς με χρήση καμφοράς. Παρατηρήθηκε τότε, ότι οι σχιζοφρενείς που είχαν επιληπτική νόσο ή προκαλούνταν σε αυτούς τεχνητά επιληπτικές κρίσεις, είχαν μια δραματική βελτίωση στα συμπτώματα της σχιζοφρένειας (ψευδαισθήσεις και παρανοϊκές ιδέες). Οι Ιταλοί ερευνητές Ugo Cerletti και Lucio Bini (1938) ήταν οι πρώτοι που συνέλαβαν την ιδέα πρόκλησης τεχνητών επιληπτικών κρίσεων με ηλεκτρικό ρεύμα.

Οι αρχικές έρευνες έγιναν σε ομάδες σχιζοφρενών. Αργότερα, με περαιτέρω έρευνες και πειράματα διαπιστώθηκε ότι η ECT θα μπορούσε να είναι πιο ωφέλιμη στην θεραπεία της κατάθλιψης και σε περιπτώσεις όπου η ψυχοθεραπεία και η φαρμακευτική αγωγή απέτυχε ή είχε φτωχά αποτελέσματα (ανθεκτικές καταθλίψεις).

Πώς λειτουργεί η ECT

Ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο που λειτουργεί μέσα από πολύπλοκες ηλεκτροχημικές διαδικασίες, οι οποίες θεωρούνται σήμερα υπεύθυνες για ορισμένες μορφές ψυχικών διαταραχών. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η ECT προσωρινά τροποποιεί και μεταβάλει κάποιες από αυτές τις διαδικασίες.

Μία θεραπεία με ECT αποτελείται συνήθως από 6-12 συνεδρίες χορηγούμενες τρεις φορές την εβδομάδα για ένα μήνα ή και λιγότερο. Ο ασθενής υποβάλλεται σε γενική αναισθησία και μυοχάλαση. Μετά την χορήγηση αναισθησίας, ο εγκέφαλος του ασθενούς διεγείρεται, χρησιμοποιώντας ηλεκτρόδια που τοποθετούνται σε ακριβείς και προσδιορισμένες θέσεις πάνω στο κεφάλι του ασθενούς, και εφαρμόζεται μια σύντομη και ελεγχόμενη σειρά ηλεκτρικών παλμών. Αυτό το ερέθισμα προκαλεί μια διέγερση εντός του εγκεφάλου η οποία διαρκεί για περίπου ένα λεπτό. Λόγω των μυοχαλαρωτικών και της αναισθησίας, το σώμα του ασθενούς, δεν συσπάται και ο ασθενής δεν αισθάνεται πόνο. Ο ρυθμός της καρδιάς και η λειτουργία άλλων ζωτικών οργάνων παρακολουθούνται καθ 'όλη την διάρκεια της διαδικασίας. Ο ασθενής ξυπνά μετά το πέρας της θεραπείας, σαν να είχε υποβληθεί σε μια μικρής διάρκειας χειρουργική επέμβαση.

Ενδείξεις για τη χρήση

Η Ηλεκτροσπασμοθεραπεία χρησιμοποιείται σε σοβαρά καταθλιπτικούς ασθενείς όταν άλλες μορφές θεραπείας, όπως τα φάρμακα ή η ψυχοθεραπεία δεν ήταν αποτελεσματικές. Η ECT βοηθά επίσης τους ασθενείς που πάσχουν από τις περισσότερες μορφές μανίας (μια διαταραχή της διάθεσης που συνδέεται με μεγαλοπρεπή, υπερκινητική, παράλογη και καταστροφική συμπεριφορά), ορισμένες μορφές σχιζοφρένειας, και μερικές άλλες ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές. Η ECT είναι επίσης χρήσιμη στην θεραπεία αυτών των ψυχικών ασθενειών σε ηλικιωμένους ασθενείς για τους οποίους δεν μπορούν να εφαρμοστούν φαρμακευτικές θεραπείες ή αυτές δεν αποδίδουν τα αναμενόμενα.

Αποτελεσματικότητα

Πολυάριθμες μελέτες από το 1940 έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητά της ECT. Κλινικά στοιχεία δείχνουν ότι για περιπτώσεις σοβαρής μείζονος κατάθλιψης, που δεν ανταποκρίνονται σε άλλες μορφές θεραπείας, η ECT παρέχει ουσιαστική βελτίωση σε τουλάχιστον 80% των ασθενών. Η φαρμακευτική αγωγή είναι συνήθως η θεραπεία επιλογής για τη μανία, αλλά και εδώ ορισμένοι ασθενείς δεν ανταποκρίνονται σε αυτήν. Πολλοί από αυτούς τους ασθενείς έχουν θεραπευτεί επιτυχώς με ECT.

Κίνδυνοι

Οποιαδήποτε ιατρική θεραπεία προϋποθέτει ένα ορισμένο ποσοστό κινδύνου. Ωστόσο η ECT δεν είναι πιο επικίνδυνη από μια μικρή χειρουργική επέμβαση υπό γενική αναισθησία, και μπορεί μερικές φορές να είναι λιγότερο επικίνδυνη από ότι η θεραπεία με αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Αυτό έχει φανεί και από την χρήση της σε ηλικιωμένους ασθενείς καθώς και σε εκείνους με συνυπάρχουσες άλλες ιατρικές ασθένειες. Ένας μικρός αριθμός από άλλες ιατρικές παθήσεις αυξάνουν τον κίνδυνο που συνδέεται με τη ECT, και οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται για αυτές πριν ένας ψυχίατρος τους συστήσει ECT.

Παρενέργειες

Άμεσες παρενέργειες από την ίδια την ECT είναι σπάνιες εκτός από πονοκεφάλους, μυϊκούς πόνους ή ναυτία και σύγχυση, που προκαλούνται συνήθως κατά τις πρώτες ώρες μετά την επέμβαση. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας με ECT, μπορεί να είναι πιο δύσκολο για τους ασθενείς να θυμηθούν τα πρόσφατα γεγονότα, αν και αυτές οι διαταραχές της πρόσφατης μνήμης υποστρέφονται κατά τη διάρκεια των επόμενων ημερών και εβδομάδων μετά την ολοκλήρωση της συνολικής θεραπείας. Μερικοί ασθενείς αναφέρουν επίσης μερική απώλεια της μνήμης για τα γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά τις ημέρες, εβδομάδες και μήνες που προηγούνται της ECT. Ενώ οι περισσότερες από αυτές τις διαταραχές μνήμες τυπικά αποκαθίστανται σε περίοδο ημερών έως μηνών μετά την ECT, μερικοί ασθενείς έχουν αναφέρει μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας προβλήματα με την μνήμη τους. Ωστόσο, άλλα πάλι άτομα αναφέρουν βελτιωμένη ικανότητα μνήμης μετά από την ECT, λόγω βελτίωσης της συγκέντρωσης τους, συμπτώμα που σχετίζεται με την σοβαρή κατάθλιψη. Η σοβαρότητα και η διάρκεια των προβλημάτων μνήμης κατόπιν θεραπείας με ECT ποικίλλουν ανάλογα με τον τύπο της ECT που χρησιμοποιείται και είναι μικρότερη σε μονόπλευρη ECT (όπου η μία πλευρά της κεφαλής διεγείρεται ηλεκτρικά) από ότι σε αμφοτερόπλευρη.

Κατά τις πρώτες δεκαετίες εφαρμογής της ECT, οι θάνατοι από την εφαρμογή της ECT ήταν 1/1.000 ασθενείς. Οι τρέχουσες μελέτες αναφέρουν ένα πολύ χαμηλό ποσοστό θνησιμότητας με 2,9 θανάτους ανά 10.000 ασθενείς.

Μύθοι Σχετικά με την Εγκεφαλική Βλάβη

Οι ερευνητές δεν έχουν καμία ένδειξη ότι η ECT βλάπτει τον εγκέφαλο. Υπάρχουν ιατρικές ασθένειες, όπως η επιληψία, που προκαλούν κρίσεις με σπασμούς και οι οποίες (εκτός αν είναι παρατεταμένες ή σύνθετες), δεν βλάπτουν τον εγκέφαλο. Αλλά οι εκ της ECT προκληθείσες επιληπτικές κρίσεις εμφανίζονται κάτω από αυστηρά ελεγχόμενες συνθήκες. Μια πρόσφατη μελέτη από τον Coffey και συνεργάτες δεν βρήκε αλλαγές στην ανατομία του εγκεφάλου μετά την ECT, όπως καταδείχθηκε με χρήση μαγνητικής τομογραφίας (MRI). Άλλη έρευνα έχει αποδείξει ότι η ποσότητα της ηλεκτρικής ενέργειας που πράγματι εισέρχεται στον εγκέφαλο, (μόνο ένα μικρό κλάσμα του τι εφαρμόζεται στο τριχωτό της κεφαλής) είναι πολύ χαμηλότερη σε ένταση και σε διάρκεια από εκείνη που θα ήταν κρίσιμη για βλάβη του εγκεφαλικού ιστού.

Περιορισμοί

Η ιδέα της ECT είναι τρομακτική για πολλούς ανθρώπους, εν μέρει χάρις στην ταινία «Η φωλιά του κούκου». Πολλοί μπορεί να μην γνωρίζουν ότι τα μυοχαλαρωτικά και η αναισθησία δημιουργούν ένα ασφαλές πλαίσιο για την διαδικασία και ότι αυτή είναι σχεδόν ανώδυνη.

Κάποιοι που είναι υπέρμαχοι της νομοθετικής απαγόρευσης της ECT είναι πρώην ψυχιατρικοί ασθενείς που έχουν υποβληθεί στην διαδικασία και πιστεύουν ότι έχουν θιγεί από αυτήν και ότι εν τέλει «η θεραπεία χρησιμοποιείται για να τους τιμωρήσει και να τους καταστήσει υπάκουους». Αυτό είναι πέρα για πέρα αναληθές.

Είναι όμως αλήθεια ότι πριν από πολλά χρόνια, όταν ψυχιατρική γνώση ήταν λιγότερο εξελιγμένη, η ECT χρησιμοποιείτο για ένα ευρύ φάσμα ψυχιατρικών ασθενειών, μερικές φορές ακόμη και για τον έλεγχο των ενοχλητικών ασθενών! Η διαδικασία ήταν τρομακτική για τους ασθενείς, επειδή δεν χορηγούνταν αναισθησία ή μυοχαλαρωτικά, και συνέβαιναν ακόμα και κατάγματα οστών από τους προκλητούς σπασμούς. Επιπλέον, η αδιάκριτη και άκριτη χρήση της για να θεραπεύσει ένα ευρύτερο φάσμα ψυχικών ασθενειών, περιπτώσεων που θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με άλλες διαθέσιμες μεθόδους, προκάλεσε ακόμα περισσότερες αντιδράσεις για την χρήση της θεραπείας.

Μετά την αλόγιστη χρήση της ECT, ορισμένοι ψυχίατροι είχαν να αντιμετωπίσουν αγωγές που κατατέθηκαν από εκείνους που υπέστησαν κάποιες σοβαρές παρενέργειες της θεραπείας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση αυστηρών κανονισμών από τα δικαστήρια σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ για τη διασφάλιση της ασφαλούς και επιλεκτικής χρήσης της ECT. Κατά κάποιο τρόπο, αυτή ήταν και η αρχή του τέλους για την ευρεία χρήση της, καθώς οι ψυχίατροι άρχισαν να φοβούνται αγωγές, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου πίστευαν ότι η ECT ήταν απαραίτητη.

Ίσως αυτός είναι ο λόγος, που η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, (APA), μαζί και άλλα φημισμένα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα όπως το Royal College of Psychiatry, ενώ αναγνωρίζουν την αποτελεσματικότητα της ΣΕΚ, εξέδωσαν αυστηρούς κανόνες για την εφαρμογή της. Έτσι, σήμερα, η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία έχει πολύ αυστηρές κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή της ECT, μόνο για τη θεραπεία συγκεκριμένων σοβαρών ψυχιατρικών νοσημάτων, κατόπιν απολύτων ενδείξεων και αντενδείξεων και ποτέ για έλεγχο συμπεριφοράς.

Δικαιώματα Ασθενών

Ποτέ ο ψυχίατρος δεν αποφασίζει από μόνος του για τη θεραπεία με ECT ενός ασθενούς. Πριν το ECT, πρέπει ο ιατρός να λάβει γραπτή συγκατάθεση του ασθενούς ή (στις περισσότερες χώρες), αν ο ασθενής είναι πολύ άρρωστος ή ανίκανος για να λάβει αποφάσεις για τον εαυτό του, πρέπει να υπογράψει ο ασκών την δικαστική επιμέλεια του ασθενούς (συνήθως ένα από τα μέλη της οικογένειας του).

Ο ψυχίατρος οφείλει να εξηγήσει με σαφήνεια τι περιλαμβάνει η ECT, τι άλλες θεραπείες μπορεί να είναι διαθέσιμες, καθώς και τα οφέλη και τους κινδύνους που αυτή η θεραπεία μπορεί να ενέχει. Ο ασθενής ή το μέλος της οικογένειας έχει ενημερωθεί για το πότε, πού και από ποιον θα εφαρμοστεί η θεραπεία καθώς και για τον προβλεπόμενο αριθμό των συνεδριών. Οι ερωτήσεις ενθαρρύνονται. Το πρόσωπο που συναινεί στη διαδικασία τηρείται ενήμερο για την πρόοδο, καθώς η θεραπεία είναι σε εξέλιξη και μπορεί να ανακαλέσει οποτεδήποτε τη συγκατάθεσή του.

Οικονομοτεχνικά

Το κόστος για κάθε ψυχιατρική θεραπεία ποικίλλει ευρέως, ανάλογα με την κατάσταση και τη διαχείριση της κατάστασης του ασθενούς. Το συνολικό οικονομικό όφελος από την μείωση του χρόνου της οξείας φάσης της διαταραχής και την γρήγορη επαναφορά του ασθενούς σε παραγωγική διαδικασία, είναι σημαντικής τάξης μεγέθους.

Συνήθως, μετά την θεραπεία με ECT, εφαρμόζονται και υποστηρικτικές θεραπείες με φαρμακοθεραπεία και ψυχοθεραπεία, που βελτιώνουν ακόμα περισσότερο την ψυχική υγεία του ασθενούς και μειώνουν δραματικά τα νέα επεισόδια (υποτροπές).