Τι είναι οι ουσίες PFAS και γιατί είναι επικίνδυνες για την υγεία

Μιχάλης Θερμόπουλος
18 Ιανουαρίου 2023 | 11:30

Οι ουσίες αυτές είναι γνωστές και ως “παντοτινά χημικά” καθώς είναι εξαιρετικά ανθεκτικές.

Οι υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (PFAS), οι οποίες περιλαμβάνουν πάνω από 4.700 χημικές ουσίες, αποτελούν ομάδα ανθρωπογενών ουσιών που χρησιμοποιούνται ευρέως και συσσωρεύονται με την πάροδο του χρόνου στους ανθρώπους και στο περιβάλλον.

Οι PFAS μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα υγείας όπως βλάβη στο ήπαρ, παθήσεις του θυρεοειδούς, παχυσαρκία, προβλήματα γονιμότητας και καρκίνο.

Τα άτομα που κινδυνεύουν περισσότερο από δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία είναι αυτά που εκτίθενται σε υψηλά επίπεδα PFAS και ευάλωτες ομάδες πληθυσμού όπως τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι.

Τι προκαλούν οι PFAS στον άνθρωπο

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, οι άνθρωποι και τα ζώα συσσωρεύουν PFAS στο σώμα τους. Το 2018, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) επανεκτίμησε τα πολλαπλά αποδεικτικά στοιχεία για την τοξικότητα των PFOA και PFOS. Αυτό οδήγησε σε σημαντικά χαμηλότερα προσωρινά “ασφαλή” όρια, γνωστά ως “ανεκτή εβδομαδιαία πρόσληψη” (TWI). Η αξιολόγηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένα σημαντικό ποσοστό του ευρωπαϊκού πληθυσμού αναμένεται να υπερβεί το TWI λόγω της πρόσληψης PFAS από τα τρόφιμα και το πόσιμο νερό.

Πού βρίσκονται τα PFAS στο περιβάλλον της Ευρώπης

Τα PFAS είναι πανταχού παρόντα στο υδάτινο περιβάλλον και στους οργανισμούς σε όλη την Ευρώπη και έχουν ανιχνευθεί στον αέρα, το έδαφος, τα φυτά και τους ζωντανούς οργανισμούς. Οι περιοχές κοντά σε εγκαταστάσεις βιομηχανικής παραγωγής, κατασκευής και εφαρμογής έχουν βρεθεί ότι είναι ιδιαίτερα μολυσμένες από PFAS. Αυτό έχει οδηγήσει σε μολυσμένο πόσιμο νερό γύρω από εργοστάσια σε Βέλγιο, Ιταλία και Ολλανδία, καθώς και γύρω από αεροδρόμια και στρατιωτικές βάσεις σε Γερμανία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο συνολικός αριθμός τοποθεσιών που ενδέχεται να εκπέμπουν PFAS εκτιμάται ότι είναι της τάξης των 100.000 στην Ευρώπη.

Γενικά, τα PFAS έχουν αντικατασταθεί με άλλα βραχείας αλυσίδας και πολυμερή PFAS. Δυστυχώς, πολλά από αυτά τα νέου τύπου PFAS και τα προϊόντα αποικοδόμησης μικρής αλυσίδας τους είναι εξίσου… επίμονα. Ειδικότερα, τα PFAS βραχείας αλυσίδας συσσωρεύονται στο περιβάλλον και έχει βρεθεί ότι μολύνουν το έδαφος και το πόσιμο νερό και συσσωρεύονται στα φυτά, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αυξήσεις της ανθρώπινης διατροφικής έκθεσης.

Τα νέου τύπου PFAS ανιχνεύονται ολοένα και περισσότερο στα ευρωπαϊκά επιφανειακά ύδατα. Η ρύπανση του νερού με PFAS έχει εντοπιστεί σε χώρες σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Αυστρίας, της Δανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ολλανδίας και της Σουηδίας, καθώς και εκτός ΕΕ.

Ποιες είναι οι κύριες οδοί έκθεσης του ανθρώπου στις PFAS

Για τον γενικό πληθυσμό, οι πηγές PFAS περιλαμβάνουν πόσιμο νερό, τρόφιμα, καταναλωτικά προϊόντα και σκόνη.

Τα ψάρια και τα οστρακοειδή είναι σημαντικές πηγές έκθεσης σε PFAS.
Τα ζώα που εκτρέφονται σε μολυσμένα εδάφη μπορούν να συσσωρεύσουν PFAS στο κρέας, το γάλα και τα αυγά τους.
Η άμεση έκθεση μπορεί επίσης να προέρχεται από κρέμες δέρματος και καλλυντικά ή μέσω αέρα από σπρέι και σκόνη από υφάσματα με επικάλυψη PFAS. Υπάρχουν λίγες γνώσεις σχετικά με την πρόσληψη μέσω του δέρματος και των πνευμόνων, που μπορεί να επηρεαστούν σοβαρά από το PFAS.
Η έκθεση των καταναλωτών μπορεί επίσης να συμβεί μέσω άλλων οδών, όπως μέσω προϊόντων γυαλίσματος και καθαρισμού δαπέδου, ξύλου, πέτρας και αυτοκινήτου.
Αν και τα PFAS χρησιμοποιούνται σε φάρμακα και ιατρικό εξοπλισμό, υπάρχουν λίγες πληροφορίες σχετικά με την έκθεση μέσω αυτών των οδών.
Τα PFAS μεταφέρονται στην μήτρα από τη μητέρα στο παιδί.
Οι άνδρες έχουν γενικά υψηλότερα φορτία PFAS στο σώμα και επίπεδα ορού επειδή αποβάλλουν λιγότερα PFAS.

Οι πηγές και η αλυσίδα επιμόλυνσης των PFAS

Οι ομάδες που μπορεί να εκτεθούν σε υψηλές συγκεντρώσεις PFAS περιλαμβάνουν εργαζόμενους και άτομα που τρώνε ή πίνουν νερό και τρόφιμα που έχουν μολυνθεί μέσω υλικών που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα τα οποία έχουν υποστεί επεξεργασία με PFAS.

Στοιχεία εσωτερικής έκθεσης σε PFAS στον άνθρωπο είναι διαθέσιμα από διάφορες εθνικές μελέτες ανθρώπινης βιοπαρακολούθησης που πραγματοποιήθηκαν εντός και εκτός Ευρώπης.

Για τα πιο ελεγχόμενα PFAS, όπως το PFOA και το PFOS, έχουν παρατηρηθεί σταθερές μειώσεις τα τελευταία 10-20 χρόνια στην Ευρώπη (π.χ. στο Βέλγιο, τη Δανία, τη Φινλανδία, τη Γερμανία, την Ισπανία και τη Σουηδία). Αυτή η μείωση των επιπέδων στους ανθρώπους είναι πιθανό να οφείλεται σε μειωμένη έκθεση ως αποτέλεσμα ρυθμιστικών και μη ρυθμιστικών μέτρων για καταναλωτικά προϊόντα, όπως υλικά και υφάσματα που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα.