Κορονοϊός: Τι πρέπει όλοι να γνωρίζουμε για τον πολύτιμο εμβολιασμό

Γράφει η Ελένη Γιαμαρέλλου, Ομοτ. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών, Παθολόγος – Λοιμωξιολόγος, Δ/ντρια Α’ Παθολογικής-Λοιμωξιολογικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ, Πρόεδρος Επιτροπής Νοσοκομειακών Λοιμώξεων ΥΓΕΙΑ.

Τρεις είναι οι συνηθέστεροι τύποι εμβολίων έναντι του ιού SARS-CoV-2:

1. mRNA εμβόλια
2. πρωτεϊνικά εμβόλια
3. εμβόλια με βέκτορα εξασθενημένη παραλλαγή αδενοϊού (κλασσική τεχνική του εμβολίου της γρίπης), όπως είναι ο ιός του χιμπατζή ή άλλοι αδενοϊοί που σπανίως προσβάλλουν τον άνθρωπο

Όλα τα εμβόλια προκαλούν την παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων, όπως και ειδικών Τ λεμφοκυττάρων, που προστατεύουν και μάχονται τον ιό της COVID-19 όποτε χρειαστεί ακόμα και στο μέλλον (memory cells). Τα εμβόλια mRNA που έχουν ήδη αδειοδοτηθεί στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη είναι της Pfizer-BioNTech και της Moderna. Εμβόλια με βέκτορα ιό που αναμένεται σύντομα να αδειοδοτηθούν στην Ευρώπη είναι της AstraZeneca (εμβόλιο της Οξφόρδης), που ήδη έχει αδειοδοτηθεί στην Αγγλία, και της Johnson & Johnson για το πρώτο τρίμηνο του 2021.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα από τον εμβολιασμό COVID-19; Γιατί πρέπει να εμβολιαστώ;

1. Γιατί προστατεύω τον εαυτό μου από την πιθανότητα σοβαρής νόσου COVID-19, που σημαίνει εισαγωγή στο νοσοκομείο, νοσηλεία στη ΜΕΘ, με πιθανότητα διασωλήνωσης και πιθανότητα θανάτου που υπερβαίνει το 30%. Ακόμα και αν νοσήσω, παρά τον εμβολιασμό, η λοίμωξη θα είναι ήπια.
2. Γιατί αποτελεί ασφαλή τρόπο απόκτησης άμυνας με τη δημιουργία εξουδετερωτικών αντισωμάτων συγκριτικά με την ίδια τη νόσηση COVID-19. Παρά τούτα δεν γνωρίζουμε ακόμα την διάρκεια ζωής των αντισωμάτων τόσο με τον εμβολιασμό (έως σήμερα ~8 μήνες) όσο και τη φυσική νόσηση.
3. Γιατί προστατεύω το περιβάλλον μου και κατ’ επέκταση το κοινωνικό σύνολο ώστε να διακοπεί η αλυσίδα της μετάδοσης. Ακόμα περισσότερο προστατεύω τις ευπαθείς ομάδες [άτομα με χρόνιες παθήσεις των πνευμόνων, σοβαρές καρδιακές παθήσεις, ανοσοκαταστολή (καρκίνοι υπό ενεργό θεραπεία, μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων ή αρχέγονων οιμοποιητικών κυττάρων, ανοσοανεπάρκειες, μη καλώς ελεγχόμενη HIV λοίμωξη, κορτικοστεροειδή ή άλλα ανοσοκαταστελτικά φάρμακα), σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, νεφρική ανεπάρκεια, ηπατική ανεπάρκεια, νοσογόνος παχυσαρκία (BMI >40), υπέρταση], στις οποίες η νόσηση συνεπάγεται υψηλό ποσοστό θνητότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Ισραήλ με 9εκ. κατοίκους εμβολίασε σε πολύ σύντομο διάστημα 2εκ., εμβολιάζοντας ~200.000 άτομα ημερησίως! Ήδη η επιδημιολογική εικόνα της χώρας δείχνει μείωση των κρουσμάτων >30%!
4. Γιατί προστατεύω το Υγειονομικό Σύστημα της χώρας μου από κατάρρευση, μειώνοντας τον αριθμό των κρουσμάτων και κατ’ επέκταση τις εισαγωγές στο νοσοκομείο και τις ΜΕΘ, όπως συνέβη σε πολλές χώρες στο πρώτο πανδημικό κύμα αλλά και στο δεύτερο στην Ιταλία, στην Βραζιλία, ακόμα και στις ΗΠΑ, ώστε οι νοσηλευόμενοι από COVID-19 να έχουν καλύτερη περίθαλψη.
5. Γιατί είναι ο μόνος τρόπος για να αναχαιτιστεί τελικά η πανδημία. Όπως με όλους τους εμβολιασμούς, για να αναχαιτιστεί ο φαύλος κύκλος της μετάδοσης του ιού SARS-CoV-2 πρέπει να εμβολιστεί τουλάχιστο το 70% του πληθυσμού, ώστε να επιτευχθεί η αποκαλούμενη «ανοσία αγέλης». Τότε το 70% προστατεύει το 30% των μη εμβολιασθέντων (εξαίρεση αποτελεί η ιλαρά για την οποία απαιτείται εμβολιασμός >95% του πληθυσμού).

Πόσο αποτελεσματικά είναι τα εμβόλια της Pfizer-BioNTech και της Moderna;

Τα ήδη κυκλοφορούντα mRNA εμβόλια έχουν εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα που φτάνει το 95%. Δύο εβδομάδες μετά την Α’ δόση το 70 έως 80% των εμβολιασθέντων έχει αναπτύξει υψηλή ανοσία. Εντούτοις απαιτείται και η δεύτερη δόση για την επαρκή προστασία.

Μετά τον εμβολιασμό πρέπει να εφαρμόζω τα μέτρα προφύλαξης κατά του κορωνοϊού;

Εφόσον δεν έχουμε ακόμα πετύχει την ανοσία αγέλης, μέχρι να εμβολιαστεί τουλάχιστον το 70% του πληθυσμού, θα πρέπει να τηρούμε «αυστηρά» τα μέτρα προφύλαξης (χρήση μάσκας, υγιεινή των χεριών, τήρηση αποστάσεων, αποφυγή συγχρωτισμού, μείωση κινητικότητας, αερισμός κλειστών χώρων). Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε την μετάλλαξη του ιού (Β1.1.7) που ήδη κυκλοφορεί από τον περασμένο Σεπτέμβριο στην ΝΑ Αγγλία (40%), την Ολλανδία (10%) και την Δανία (4%) με κύριο χαρακτηριστικό την 70πλάσια ταχύτητα μετάδοσης του ιού, χωρίς όμως να επηρεάζεται η δραστικότητα του εμβολίου. Τα μέτρα προφύλαξης ειδικά για τον μεταλλαγμένο ιό έχουν απόλυτη ένδειξη, ώστε να παρεμποδιστεί η διασπορά του.

Μπορεί να κάνω εμβόλιο και να μην νοσήσω, αλλά να είμαι ασυμπτωματικός φορέας του ιού και επομένως να μεταδώσω τον ιό;

Οι μέχρι τώρα μελέτες για τα εμβόλια που ήδη κυκλοφορούν στη χώρα μας έχουν δείξει ότι προστατεύουν από σοβαρή νόσηση, διότι παρεμποδίζεται σε πολύ υψηλό ποσοστό μέσω του εμβολίου η είσοδος του ιού από τους βλεννογόνους του αναπνευστικού. Εκείνα τα άτομα που δεν προστατεύονται πλήρως είναι δυνατό να εμφανίσουν πολύ ήπια νόσο ή (και το συνηθέστερο) να είναι ασυμπτωματικά που σημαίνει ότι έχουν προσβληθεί για δεύτερη φορά από τον κορωνοϊό χωρίς να κινδυνεύουν οι ίδιοι, ενώ μπορούν να μεταδώσουν τον ιό. Επειδή όμως το ιϊκό τους φορτίο είναι χαμηλό, η πιθανότητα μετάδοσης του ιού είναι μικρότερη συγκριτικά με τα μη εμβολιασμένα άτομα. Αποτελεί όμως μια άλλη ισχυρή αιτία για την οποία οι εμβολιασθέντες δεν θα πρέπει να εγκαταλείψουν τα μέτρα προφύλαξης.

Ακούγεται ότι το νέο εμβόλιο παρασκευάστηκε με νέες τεχνικές σε σχέση με τα άλλα εμβόλια. Αυτό πόσο επικίνδυνο είναι;

Τα νεότερα εμβόλια, της Pfizer-BioNTech και της Moderna, είναι mRNA εμβόλια. Το mRNA είναι ένα συνθετικό «αγγελιοφόρο» RNA που κατέχει την πληροφορία για να συνθέσουν τα ανθρώπινα κύτταρα την πρωτεΐνη-ακίδα του ιού. Η πρωτεΐνη που θα παραχθεί διεγείρει την άμυνα του οργανισμού και παράγονται εξουδετερωτικά αντισώματα, όπως και διέγερση της ανοσιακής απόκρισης μέσω των Τ λεμφοκυττάρων. Πρέπει όμως να διευκρινιστούν τα ακόλουθα: Το mRNA των εμβολίων είναι δέκα φορές μικρότερο από εκείνο του ανθρώπου, ενώ δεν έχει την δυνατότητα να φτάσει στον πυρήνα του κυττάρου μας όπου ευρίσκεται το DNA μας και τελικώς το mRNA μεταφράζεται σε πρωτεΐνες στο κυτταρόπλασμα (έξω από τον πυρήνα), ενώ σε 1-2 ημέρες καταστρέφεται.

Ποιες είναι οι αντενδείξεις για τον εμβολιασμό έναντι της COVID-19;

Εξυπακούεται ότι ο εμβολιασμός (όπως και όλοι οι εμβολιασμοί) θα πρέπει να αναβάλλεται σε οξεία εμπύρετη νόσο. Οι έγκυες γυναίκες, όπως και τα παιδιά <16 ετών και <18 ετών για τα δύο mRNA εμβόλια αντίστοιχα, δεν συνιστάται να εμβολιαστούν έως να γίνουν οι κατάλληλες μελέτες. Εντούτοις, αν μια γυναίκα είναι έγκυος και εμβολιάστηκε ενώ δεν το ήξερε, ουδέποτε χρειάζεται να οδηγηθεί σε απόξεση. Είναι όμως σκόπιμο, αν μια γυναίκα θέλει να προγραμματίσει εγκυμοσύνη, το εμβόλιο να γίνει 1-2 μήνες πριν τον προγραμματισμό. Τέλος πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο θηλασμός σε ασθενή λεχωΐδα με COVID-19 αντενδείκνυται. Ερώτημα αποτελούν τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα, όπως και τα άτομα με αυτοάνοσα νοσήματα για τα οποία τα νέα εμβόλια είναι ασφαλή! Εντούτοις δεν είναι βέβαιη η επαρκής ανοσολογική απάντηση. Επομένως ενώ δεν αποτελούν κατ’ ουσία αντένδειξη εμβολιασμού, για την δική τους προφύλαξη, πρέπει να εμβολιάζεται το στενό περιβάλλον τους. Εξάλλου είναι γνωστό ότι οι λοιμώξεις και κυρίως οι ιογενείς, όπως η γρίπη, πυροδοτούν την έξαρση των αυτοάνοσων νοσημάτων, αποτελώντας έναν ακόμα λόγο για να εμβολιαστούν τα άτομα αυτά έναντι της COVID-19. Πρέπει να τονιστεί ότι οι ογκολογικοί και οι αιματολογικοί ασθενείς, οι οποίοι υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία, προκειμένου να εμβολιαστούν είναι απαραίτητο να προηγηθεί συνεννόηση με τον ιατρό τους, όπως και με λοιμωξιολόγο, εφόσον για την ομάδα αυτή υπάρχουν ειδικές αντενδείξεις.

Αναφορικά με την πιθανότητα αλλεργικών αντιδράσεων, ενδιαφέρει μόνο το ιστορικό αναφυλαξίας ιδιαίτερα μετά τη χορήγηση άλλου εμβολίου, π.χ. της γρίπης. Γενικά όμως, από τις μέχρι τώρα κλινικές μελέτες, φαίνεται ότι οι αναφυλακτικές αντιδράσεις στο εμβόλιο έναντι της COVID-19 εμφανίζονται σε πολύ μικρό αριθμό εμβολιασθέντων (15/1.000.000 δόσεις!) και αντιμετωπίζονται φαρμακευτικά (κυρίως με χορήγηση αδρεναλίνης) με επιτυχία.

Ελένη Γιαμαρέλλου, Ομοτ. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών, Παθολόγος – Λοιμωξιολόγος, Δ/ντρια Α’ Παθολογικής-Λοιμωξιολογικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ, Πρόεδρος Επιτροπής Νοσοκομειακών Λοιμώξεων ΥΓΕΙΑ