Το σύνδρομο της ολοκληρωτικής εξάντλησης; Πότε και γιατί «καιγόμαστε»;

21.05.2013 | 06:00

Νιώθετε εξαντλημένοι; Δεν μπορείτε να κουνήσετε ούτε το μικρό σας δαχτυλάκι; Οι εξετάσεις που κάνατε δείχνουν καλές, αλλά εσείς συνεχίζετε να νιώθετε «καμένοι»; Να νιώθετε ότι έχετε κάψει όλα τα αποθέματα ενέργειας του οργανισμού σας; Στο επιστημονικό άρθρο που θα διαβάσετε θα ενημερωθείτε για το «σύνδρομο ολοκληρωτικής εξάντλησης», το περίφημο BURNOUT…

Του Πασχάλη Καλούδη, Γενικού Αρχίατρου ε.α.

Ειδικού Ιατρού Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης

Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, για να περιγράψει μια “επαγγελματική” παθολογική κατάσταση, η οποία εκδηλωνόταν με μεγάλη συχνότητα σε εκείνους που ασκούσαν κάποιο κοινωνικό επάγγελμα ή λειτούργημα. Αυτοί αδυνατούσαν να ασκήσουν τα επαγγελματικά τους καθήκοντα και να συνδράμουν εκείνους που είχαν ανάγκη από τις υπηρεσίες τους.

Η γρήγορη κατανάλωση των ενεργειακών ψυχοσωματικών αποθεμάτων και η μείωση των επαγγελματικών επιδόσεων χαρακτηρίζουν τη νόσο. Τα συμπτώματα των ασθενών περιγράφονται ως αντίστοιχα με εκείνα του έντονου άγχους, μαζί με ομόλογα σωματικά. Είναι βιολογική διαταραχή. Δεν πρόκειται για τη συνήθη « σωματοποίηση του άγχους ».

Η ορολογία ανάγεται στην « αθλητική αργκό » των προηγούμενων του 1970 δεκαετιών σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική. Αυτή η ορολογία περιέγραφε « καμένους » στην κυριολεξία αθλητές, που μετά από ιδιαίτερα μεγάλες επιδόσεις δεν μπορούσαν πλέον να προσφέρουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα σε αγωνιστικό επίπεδο.

Αποτελεί μακρόχρονη αντίδραση στο εργασιακό στρες. Δηλαδή, οφείλεται στις αρνητικές συνέπειες του χρόνιου επαγγελματικού στρες στην υγεία, σε συνδυασμό, βέβαια, με ποικίλους κατά περίπτωση ψυχοκοινωνικούς παράγοντες.

Το Σύνδρομο έχει περιγραφτεί με τις εξής τρείς συνυπάρχουσες διαστάσεις :

Α. Διαφόρου βαθμού

Πνευματική, Συναισθηματική και Σωματική Εξάντληση

Β. Κοινωνική Οπισθοχώρηση ( αποπροσωποίηση και απομόνωση )

Γ. Αναποτελεσματικότητα.

Στην εποχή μας, με τον ιδιαίτερα γρήγορο και στρεσσογόνο ρυθμό ζωής, φθάνουν όλο και περισσότερο πιο νέοι άνθρωποι στα όρια της σωματικής και ψυχικής τους αντοχής. Αυτό αποδίδεται στη σημαντική διαφορά μεταξύ των προσδοκιών για προοπτικές ανόδου και επαγγελματική επιτυχία σε σχέση με τη μη ικανοποιητική πραγματικότητα που βιώνουν. Όταν, βέβαια, το όριο της δυνατότητας προσαρμογής τους ξεπεραστεί, τότε το παρατεταμένο στρες προκαλεί ποικίλα σοβαρά συμπτώματα.

Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο της απόλυτης σωματικής και ψυχικής εξάντλησης έχει διογκωθεί. Προσβάλλονται συχνότερα οι ακόλουθες κατηγορίες : ιατροί, νοσηλευτές, εκπαιδευτικοί, δικηγόροι, κοινωνικοί λειτουργοί, στρατιωτικοί, αστυνομικοί, επιχειρηματίες, κληρικοί, πωλητές, ασφαλιστές, υψηλόβαθμα διοικητικά στελέχη, διευθυντικά στελέχη και άλλοι ( συχνότερα άνδρες ).

Πρόκειται για σύνθετη παθολογική κατάσταση, καθόσον δεν χαρακτηρίζεται μόνο από τους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς παράγοντες που συνθέτουν το στρες, αλλά εξαρτάται και από ποικίλες κοινωνικές, πολιτισμικές και μορφωτικές μεταβλητές, οι οποίες δρουν καταλυτικά και συντελούν στο πέρασμα από το στρες στο Burn-out.

Η φυγή από το εργασιακό γίγνεσθαι, η μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου, η εμμονή στην χρήση ουσιών, καθώς και η εκδήλωση διάφορων ψυχοσωματικών ασθενειών, συνοδεύουν επί το πλείστον το τρίπτυχο των βασικών συμπτωμάτων.

Η ψυχολογική επιβάρυνση, αλλά και η σωματική καταπόνηση, που υφίστανται οι ασκούντες τα εν λόγω επαγγέλματα, οδηγεί σε αυξανόμενη έλλειψη ενεργητικότητας και συνακόλουθα σε σχετικά γρήγορη κατανάλωση των ενεργειακών αποθεμάτων. Επηρεάζεται, λοιπόν, και η σωματική και η ψυχική υγεία.

Ο πάσχων βιώνει απογοήτευση λόγω της προσωπικής κατάστασης αδυναμίας. Παρουσιάζει ψυχολογική άμβλυνση. Η μείωση της ικανότητας συγκέντρωσης, η υποτονία και η αφαίρεση προκαλούν οπισθοχώρηση. Η χαρακτηριστική μείωση της απόδοσης της νοητικής ικανότητας έχει ως επακόλουθο οι επαγγελματικές και οι ιδιωτικές καθημερινές υποχρεώσεις να βιώνονται σταδιακά ως όλο και πιο δύσκολη υπόθεση. Οι συνήθεις εργασιακές, οικογενειακές και κοινωνικές δραστηριότητες γίνονται κουραστικές. Έτσι οδηγείται σε αδιέξοδο και απαισιοδοξία. Το μειωμένο αίσθημα προσωπικής επίτευξης οδηγεί στη δυσαρέσκεια και τη δυστυχία. Τα έντονα συναισθήματά του δεν εκδηλώνονται, καθόσον ο πάσχων παρουσιάζει συναισθηματική απομάκρυνση, αδιαφορία, προκλητική ή προσβλητική συμπεριφορά, αλλά και διογκωμένο κυνισμό ( συγκεκριμένα αυτός ο τύπος κυνισμού αποτελεί έκφραση της αρνητικής στάσης του πάσχοντος προς τους άλλους, αλλά και προς την εργασία του ).

Η μείωση των επαγγελματικών επιδόσεων αντικατοπτρίζει την καταθλιπτική διάθεση και τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, που αποτελούν χαρακτηριστικές εκφάνσεις της επιβαρυμένης ψυχολογικής κατάστασης του ασθενή. Η αναποτελεσματικότητα είναι το προϊόν της αυτουποτίμησης, της αποπροσωποίησης και της κατάθλιψης.

Τελικά εμφανίζεται κάποια στιγμή επίσημα ως Ολοκληρωτική Εξάντληση και ο πάσχων αδυνατεί να εργασθεί έστω και εν μέρει.

Ορισμένοι ψυχίατροι θεωρούν το σύνδρομο ως μια κλινική μορφή κατάθλιψης.

Μπορεί ταυτόχρονα με το Σύνδρομο να παρουσιάζονται :

ενοχές, τύψεις,

ανορεξία ή υπερφαγία,

καταχρήσεις αλκόλ, καπνού κ.τ.ό.,

διαταραχές του ύπνου και πρωινή κόπωση,

μυοσκελετικοί πόνοι, κεφαλαλγίες,

γαστρεντερικά προβλήματα,

αυξημένη τάση για λοιμώξεις,

ψυχοσωματικές ασθένειες ( αλλεργικό άσθμα, αλλεργικές δερματίτιδες, νευροδερματίτιδες, ρευματικά νοσήματα κλπ ).

Το εν λόγω Σύνδρομο ενίοτε συνδυάζεται με :

Τα λεγόμενα «Τικς»

Κρίσεις Πανικού,

Ινομυαλγία,

Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης,

Μεταβολικό Σύνδρομο

ή άλλα νοσήματα.

Εδώ ακριβώς προκύπτει η ανάγκη πολλαπλής εξέτασης του πάσχοντος από ειδικούς ιατρούς άλλοτε άλλων ειδικοτήτων. Αυτή η διαδικασία αποθαρρύνει τον πάσχοντα και συχνά αποτελεί εμπόδιο στην αποθεραπεία του. Για το λόγο αυτό κρίνεται κρίσιμος ο ρόλος του ολιστικού ιατρού !

Έχει αποδειχθεί ότι περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν σύνδρομο burnout έχουν άτομα με αυξημένη ανάγκη για άσκηση ελέγχου στην εργασία τους, ανάγκη για αυτοεπιβεβαίωση, ευθιξία, ευερεθιστότητα, κυριαρχικότητα, ανταγωνιστικότητα, ανυπομονησία, ασύμμετρες φιλοδοξίες ( προσωπικότητα Τύπου «Α» ).

Επιβαρυντικοί και Εκλυτικοί παράγοντες του Συνδρόμου είναι :

η μειωμένη κοινωνική αναγνώριση της εργασίας,

οι χαμηλές οικονομικές απολαβές,

ο αυξημένος φόρτος εργασίας,

ο υπερβολικός αριθμός ωρών εβδομαδιαίας εργασίας,

η έλλειψη υποστήριξης από συναδέλφους και προϊσταμένους,

ορισμένες διαταραχές της προσωπικότητας,

η ελλιπής οικογενειακή συνοχή και

η κληρονομικότητα.

Ειδικά για ιατρούς, νοσηλεύτριες, νοσηλευτές, κοινων. λειτουργούς, κληρικούς και άλλα συναφή επαγγέλματα :

οι δυσίατες και οι ανίατες περιπτώσεις ( ασθενείς με κακοήθη νεοπλάσματα, Aids, τετραπληγία, βαρέα νευρολογικά νοσήματα, κ.τ.ό. )

ΠΡΟΛΗΨΗ – ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Οι προσπάθειες για την πρόληψη και θεραπευτική αντιμετώπιση είναι σκόπιμο να βασίζονται σε ανθρωποκεντρική λογική, που να στοχεύει στη δημιουργία μιας ισορροπίας ανάμεσα στις απαιτήσεις της εργασίας και των ανταμοιβών του εργαζόμενου.

Είναι πολύ σημαντικό να βρεθούν οι κατάλληλες στρατηγικές να βγει ο εργαζόμενος από το φαύλο κύκλο του στρες.

Ψυχοθεραπεία ( ειδικά στην αρχή της θεραπείας, όταν η κατάσταση ισχύει από μακρού )

Φάρμακα Χημικά ( Αγχολυτικά, Αντικαταθλιπτικά )

Εναλλακτική αντιμετώπιση

Αποτελεσματικός συνδυασμός φυσικών ουσιών, ιχνοστοιχείων, μετάλλων, ενζύμων, αμινοξέων, βιταμινών και άλλων θεραπευτικών ( Ελληνικά Ανθοϊάματα ή Bach, και άλλες ), που επηρεάζουν ευμενώς τη νοητική, τη συναισθηματική και τη σωματική απόδοση του ανθρώπινου οργανισμού ή προκαλούν ευχερή ρύθμιση του ανοσοποιητικού, υποστήριξη του νευρικού κυττάρου και ενίσχυση των φυσιολογικών λειτουργιών του αίματος, του καρδιαγγειακού, των ορμονών, του ήπατος, του πεπτικού, των νεφρών, του μυοσκελετικού, του δέρματος κλπ. εξατομικευμένα κατά περίπτωση. Η χρήση φυσικών ουσιών στη σύγχρονη εμπλουτισμένη με τη φυτοθεραπεία φαρμακολογία μπορεί να δώσει άμεσα και μακρόχρονα θετικά αποτελέσματα στο καταπονημένο νευρικό σύστημα, υποστηρίζοντας την αντοχή του και μάλιστα χωρίς παρενέργειες.

Επιπλέον αυτών :

Ομοιοπαθητική

Ομοιοβελονισμός ή Βελονισμός

Ρεφλεξολογία

Βιοσυντονισμός

Θεραπευτική Άσκηση ( όχι προπονητική γυμναστική )

Υπογραμμίζεται η απόλυτη εξατομίκευση μετά από την ενδεδειγμένη κλινικοεργαστηριακή διερεύνηση.

Η σφαιρική προσέγγιση του πάσχοντος ανθρώπου και η εξατομικευμένη θεραπεία του αποτελούν το « κλειδί » στην επιτυχία της Θεραπευτικής, επειδή κάθε άνθρωπος είναι μία, μοναδική και ανεπανάληπτη οντότητα και προσωπικότητα.

Η ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα του ανθρώπου αφορά και στις φυσιολογικές και στις παθολογικές εκφράσεις του.

Η Ιατρική είναι μία και ενιαία.

Ο συνδυασμός της συμβατικής ιατρικής με τις εναλλακτικές και συμπληρωματικές θεραπείες είναι σε πολλές περιπτώσεις απαραίτητος, αλλά και ιδιαίτερα αποτελεσματικός.

Ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε εξεταζόμενου, ο σαφής εξατομικευμένος καθορισμός του θεραπευτικού στόχου εξασφαλίζει το μέγιστο δυνατό τελικό αποτέλεσμα.

Οι αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες και οι συνθήκες αποκλεισμού διαφόρων κοινωνικών ομάδων εντείνουν όλο και περισσότερο την ανάγκη για παρεμβάσεις κοινωνικής και υγειονομικής υποστήριξης και περίθαλψης.

Ταυτόχρονα, η οικονομική ύφεση συντελεί στον περιορισμό των αναγκαίων πόρων για τον προγραμματισμό και την υλοποίηση κατάλληλων κοινωνικών και υγειονομικών προγραμμάτων.

Οι αντιξοότητες αυτές, ενισχυμένες από τους σύγχρονους στρεσσογόνους εργασιακούς παράγοντες και πλαισιωμένες από τη διάχυτη αίσθηση αδιέξοδου, προκαλούν κατά συνέπεια την υποτίμηση του εργασιακού καθήκοντος των προαναφερθεισών κατηγοριών εργαζομένων γεννούν τις κοινωνικοπολιτισμικές αιτίες, που συμβάλουν καθοριστικά στην εκδήλωση του συνδρόμου Burn-out.

Ο σχεδιασμός των στρατηγικών παρεμβάσεων για την πρόληψη και την προστασία των εργαζόμενων από τους βλαπτικούς παράγοντες που οδηγούν σε καταστάσεις Burn-out, πρέπει να στοχεύει σε μία δυναμική ισορροπία μεταξύ του ανθρώπου και της κοινωνίας μέσα στην οποία εντάσσεται το εργασιακό περιβάλλον, με βασική συντεταγμένη την προσαρμογή της εργασίας στις ανθρώπινες ικανότητες και δυνατότητες (οργανωτική αλλαγή).